Markt / Pensmarkt

1. De natuurlijke ondergrond van de Markt bleek te bestaan uit een hoge dekzandrug aan de noordzijde, parallel aan de Marktstroom, een onderdeel van de Aa. Op deze hoge oever heeft zich in de IJzertijd en de Romeinse periode (ca 700 vóór Christus tot ca. 200 na Christus) een nederzetting bevonden. Deze nederzetting is rond 200 na Christus verlaten, waarna het terrein met bomen en bosjes overgroeid raakte. Dit bos is gerooid tegen het einde van de 12e eeuw, waarna een nieuwe nederzetting werd aangelegd met houten huizen en enige ambachtelijke activiteit. Deze onderzoeksresultaten bevestigen de suggestie uit de historische bronnen, dat er een nieuwe stad werd gesticht in het "bos van de hertog".
2. Uit het archeologisch onderzoek in 1977 kunnen we ook de latere geschiedenis van het Marktterrein reconstrueren. In de tweede helft van de 13e eeuw werd het terrein van de Markt, vooral aan de zuidzijde zo drassig dat de huizen werden afgebroken en dat er over het gehele terrein een pakket van ca 1,5 m schoon zand en stadsafval werd opgebracht. In elk geval vanaf de tweede helft van de 14e eeuw was het gehele marktterrein met veldkeien bestraat. Deze bestrating werd in de 15e eeuw na nieuwe ophogingen nog eenmaal vernieuwd, waarna de bestrating tot in de 20e eeuw ongeveer op het huidige niveau gehandhaafd bleef.
3. Uit het archeologisch onderzoek is ook gebleken, dat de huidige rooilijn van de Markt, bestaande uit merendeels grote, bakstenen huizen met een houtskelet tegelijk met of kort na de ophoging van het terrein rond 1300 tot stand is gekomen.
4. Tijdens het archeologisch onderzoek zijn ook de fundamenten gedocumenteerd van enig straatmeubilair uit de 15e en 16e eeuw, waarvan het belangrijkste element de stadswaterput is, een enorme structuur van 3,60 m doorsnede, voorzien van een zeshoekig puthuis, waaruit tegen betaling door de stad schoon water werd geleverd. De waterput is afgebeeld op een schilderij van de Markt als Lakenmarkt, daterend uit het tweede kwart van de 16e eeuw. De put is hier voorzien van het Habsburgse wapen (de dubbele adelaar). Keizer Maximiliaan had de stad hiervoor speciale toestemming verleend. Deze stedelijke waterputten zijn algemeen in het Duitse Rijk in deze periode en kunnen nog steeds in vele Duitse steden worden aangetroffen. In Nederland zijn ze echter zeer zeldzaam. Op de fundamenten van de middeleeuwse put is in 1979 een eigentijdse versie van put en puthuis opgetrokken.