body=[<b>Beschrijving:</b> Ansichtkaart<br><b>Bron:</b> Onbekend]

afb.

Pensmarkt

Binnenstad Centrum

Jaar

Naam

Bron

1822

Penschmarkt

Volkstelling

1866

Pensmarkt

Kaart J. Kuijper ca 1866

1890

Pensmarkt

Kaart Jos van Hagens ca 1890

1909

Pensmarkt

Huisnummeromnummering 1909

1910

Pensmarkt

Straatnamenlijst 's-Hertogenbosch 1910-1911

1928

Pensmarkt

Adresboek voor 's-Hertogenbosch 1928

Unieke Pensmarkt

door Ed Hupkens

In het zogeheten 'Blok' op de Markt stond, tegenover de ingang van de Minderbroedersstraat, vanaf de late 13e eeuw de Lakenhal, ook wel Gewandhuis genoemd. Hier vond gecentraliseerd de lakenhandel plaats. In de vroege 15e eeuw ging het gebouw dienst doen als Vleeshuis, het behoorde toe aan het slagersgilde. De slacht van dieren en de verkoop van vlees waren aan strenge voorschriften gebonden. Vlees mocht alleen in het Vleeshuis verkocht worden, en nergens anders, iedere slager had er zijn eigen vleesbank. Op deze regel was één uitzondering: pens (koeienmaag) werd op straat vóór het Vleeshuis, buiten, in kramen verkocht door de zogenaamde 'pensvrouwen'. Het woord 'pens' heeft in dit geval ook betrekking op de ingewanden van een geslacht dier en ander slachtafval, en ook op bepaalde soorten orgaanvlees, poten en koppen. Als je eraan kwam lopen richting de Vleeshal, kwam je eerst de pensvrouwen met hun 'mindere' vleeswaren tegen. Wellicht is dit er de oorzaak van dat dit deel van de Markt niet Vleesmarkt is gaan heten, maar Pensmarkt. Die naam kom je volgens Marcel van der Heijden niet veel tegen. Voor zover hij heeft kunnen nagaan is er in Nederland geen tweede, in Vlaanderen heeft in ieder geval Gent er een.

Het Vleeshuis werd in 1860 afgebroken. Daarvoor in de plaats kwam de Boterhal, het Provinciaal Genootschap (voorloper van het Noordbrabants Museum) betrok de bovenverdieping. In de parterre was de Stadswaag gevestigd. Rond 1932 kocht kledingfirma C&A de Boterhal aan en verbouwde die tot een modern warenhuis.

Stadsblad woensdag 21 juli 2010

Wisselkantoortjes aan de Pensmarkt

door Martin W.J. de Bruijn

Een van de terreinen waar de aandacht van het archeologisch onderzoek in de gemeente 's-Hertogenbosch zich op richt, is het voormalig klooster van de franciscanen of minderbroeders. Het was gelegen achter de huizen aan de westkant van de Pensmarkt, ten noorden van de Minderbroedersstraat. De geschiedenis van het convent laat zich vrij moeilijk ontcijferen: het archief van het klooster lijkt geheel verloren te zijn gegaan - al weet je dat nooit helemaal zeker - en op de plaats waar het stond, is na de opheffing ervan in 1629 andere bebouwing verrezen. Toch zijn zowel in die jongere bebouwing als in de bodem regelmatig sporen van de kloosterbebouwing aangetroffen en dat zal dankzij het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek ook in de toekomst nog wel vaker gebeuren. Zo geven de minderbroeders lang na hun verdwijnen van deze plek af en toe nog brokjes van hun verleden prijs. Archivalia Een andere mogelijkheid om meer van hun geschiedenis te weten te komen, bieden de archivalia. Want al is het archief van deze franciscanen waarschijnlijk niet bewaard gebleven, er zijn nog andere geschreven bronnen die inzicht over hun aanwezigheid verschaffen. Met name in het stadsarchief zijn veel gegevens bewaard gebleven die met de minderbroeders verband houden, zij het soms zijdelings. Gecombineerd met de archeologische en bouwhistorische gegevens is het aldus mogelijk om ons van die verdwenen monniken en hun klooster toch nog een beeld te vormen. Recentelijk is er archiefonderzoek gedaan naar de bebouwing aan de westkant van de Pensmarkt om meer inzicht te krijgen in de ligging van het minderbroedersklooster. Om te laten zien wat een dergelijk onderzoek, in combinatie met archeologische en bouwhistorische waarnemingen, kan opleveren, wordt in dit artikel een onderdeeltje daaruit behandeld, en wel betreffende het stukje van de Pensmarkt dat gelegen was vóór de ingang van Vroom en Dreesmann. Een stukje straat Bij oorkonde van 1 mei 1365 schonken hertog Wenceslas en hertogin Johanna van Brabant aan de stad hun recht aen der straten die streect van der erffenissen Gheenken Claes langs toter mijnrebrueder stappen toe, dat's te weten van der mijnrebrueder mueren totter zoe toe van onser voirscreven stat. De stad mocht ermee doen wat zij wilde.¹ Enkele maanden later, op 12 september 1365, gaven de minderbroeders aan de stad onsen muer die staende is aen der Merct der voirscreven stat, streckende van onser tralien aldair aen die Merct tot Gheenken Claus erve.² Deze erfelijke uitgifte - de oorkonde zegt: in een erfrecht te hebben ende te behau-	1
den - vond plaats op een aantal voorwaarden die straks nog aan de orde komen. Waar het hier eerst om gaat, is om dat stukje grond en die muur nader te situeren en de in de akte genoemde begrippen te verduidelijken.³ Gheenken Claes We beginnen met Gheenken Claes of Claus, die kan worden geïdentificeerd met Gerrit Klaasz., die we tegenkomen in enkele schepenakten waarin rechten op onroerend goed werden vastgelegd. Het gaat bij deze vermeldingen om belendingen van een huis aan de Pensmarkk.⁴ Het zijn weliswaar vermeldingen uit later tijd, maar die werden vaak lange tijd gehandhaafd, omdat ze uit de oudere akten werden overgeschreven. Bovendien blijkt het perceel zelf - omschreven als een stenen huis en erf - in 1400 in handen te zijn van Goiart Hoyer,⁵ die getrouwd was met Heilwig dochter van Gerrit Claus.⁶ Volgens de inpassing in de andere gegevens van dit deel van de Pensmarkt ging het om het voormalige pand Pensmarkt 8.⁷ De grond waar dit huis op stond is geheel opgegaan in het gebouw van V&D. Der minrebrueder stappen Aan de andere kant van het grondstuk dat de hertog en de hertogin aan de stad schonken, worden in de oorkonde van 1 mei 1365 genoemd de mijnrebrueder stappen en in die van 12 september de tralie van de minderbroeders. Beide komen ook voor in de Bossche schepenakten. Op 23 november 1389 is sprake van twee erven iuxta cimiterium fratrum minorum inter posticam dictam der minrebrueder stappen ex uno et inter hereditatem Stephani dicti Haec ex alio.⁸ De betekenis van postica is mogelijk achterpoort.⁹ De vertaling van het citaat luidt dan: 'naast het minderbroederskerkhof tussen de achterpoort geheten der minrebrueder stappen aan de ene en tussen het erf van Steven Haec aan de andere kant'. Stappen staat voor treden,	2
trap of stoep.¹⁰ Aangezien het terrein achter de Pensmarkt nog steeds duidelijk lager gelegen is, zal het om een poort met treden naar beneden zijn gegaan. Dat er wordt gesproken van een achterpoort, is mogelijk te wijten aan de omstandigheid dat zij achter het oostkoor van de minderbroederskerk gelegen was, ook al bevond die toegang zich aan het hoofdplein van de stad. De naam traly komen we tegen in een akte van 12 november 1422 betreffende hetzelfde perceel als het bovengenoemde. Daarin is sprake van twee kamers in Den Bosch aan de Markt iuxta cratem fratrum minorum dictam der mynrebruder traly ex uno et inter cameras Margarete dicte Elyaes ex alio, 'bij de tralie geheten der mynrebruder traly aan de ene en tussen de kamers van Margriet Elias aan de andere kant'.¹¹ Met cratis is een traliewerk bedoeld. Het kan een traliehek geweest zijn, maar ook een liggend rooster. Een dergelijk rooster lag vaak voor de toegang tot kerkhoven en diende om loslopende dieren buiten te houden.¹² De kloostermuur Keren we terug naar de geciteerde tekst uit de oorkonde van 1 mei 1365. Geconcludeerd mag worden dat met der straten die streect van der erffenissen Gheenken Claes toter mijnrebrueder stappen toe een stukje van de Pensmarkt is bedoeld tussen de Minrebroedersstraat en de latere Pensmarkt 8. Opmerkelijk is dat op wat oudere plattegronden de bebouwing enkele meters naar voren uitsteekt ten opzichte van de bebouwing aan de Schapenmarkt en de rest van de Pensmarkt (zie de afbeeldingen). Nu luiden de andere belendingen die in de oorkonde van 1 mei 1365 gegeven zijn: van der mijnrebrueder mueren totter zoe toe van onser voirscreven stat. Met de zoe zal een straatgoot bedoeld zijn om het water van de Markt te houden.¹³ Het was en is gebruikelijk dat dergelijke goten	3
niet direct onder langs de huizen lopen maar enkele meters ervandaan, vóór de eventueel aanwezige stoepen. Waarschijnlijk liep deze straatgoot op de plaats waar later de rooilijn van de huizen Pensmarkt 2-6 kwam te liggen. De genoemde muur van de minderbroeders zal gestaan hebben op de plaats van de oude rooilijn. Onbequame roke Dat dit niet zo maar een veronderstelling is, blijkt uit een aantal schepenakten betreffende de bebouwing aldaar. Zij vermelden dat de perceeltjes slechts 11 voet diep waren. Aangezien de Bossche voet circa 28,7 centimeter mat, is dat niet meer dan ongeveer 3,16 meter. Deze akten maken in samenhang met de oorkonde van 12 september 1365, waarin de minderbroeders hun muur erfelijk aan de stad uitgaven, ook duidelijk wat er gebeurd is. In de betreffende oorkonde werd toegestaan op en tegen de muur aan te bouwen op voorwaarde dat er aan de kant van het minderbroederskerkhof alleen vaste glazen ramen werden geplaatst. Er mocht daar ook geen heymelicheyt - een toilet - worden geplaatst overmits welken heymelicheiden den voirscreven convent ennich onbequame roke comen mocht in ennigher maniren. Tot slot werd bepaald dat aan de kant van de tralien - dit wil zeggen aan het zuideinde, naar de Minderbroedersstraat toe - geen naar buiten openslaande vensters mochten worden gemaakt. Het onverhoeds openen daarvan zou immers de kerkgangers onaangenaam kunnen verrassen. Verkaveling en uitgifte Dat de stad hierna de smalle strook grond tussen de zoe en de muur van de minderbroeders, vanaf de tralien of minrebrueder stappen tot aan het erf van Gkeenken Claes in kleine kavels uitgegeven heeft, valt al af te leiden uit een oorkonde van 23 november 1389. Daaruit blijkt dat twee erven van elk 9 voet breed en 11 voet lang, gelegen bij het minderbroederskerkhof tussen de achterpoort geheten der minrebrueder stappen aan de ene en het erf van Steven Haec aan de andere kant, aan Hendrik zoon van wijlen Hendrik van Uden 'verkocht' waren door de stad 's-Hertogenbosch, zoals stond uitgedrukt in een oorkonde bezegeld met een authentiek zegel.¹⁴ Het ging hierbij hoogstwaarschijnlijk om de gebruikelijke eeuwigdurende uitgifte waarvoor een jaarlijkse cijns aan de stad moest worden betaald.¹⁵ Wat de oppervlakte van de kaveltjes betreft, bij de Bossche voetmaat van 28,7 centimeter komt een breedte van 9 voet overeen met ongeveer 2,58 meter, 11 voet dus met 3,16 meter. Het ging derhalve om smalle en ondiepe perceeltjes. Op genoemde datum verkocht Hendrik van Uden deze erfjes met de bebouwing die erop stond aan Daniël zoon van wijlen Roelof Roesmont. Het perceel ernaast werd op 28 juli 1390 omschreven als 'het huis en erf waarin Raas de wisselaar thans woont bij de poort van het klooster van de minderbroeders' en als 'zekere kamer met haar ondergrond, gelegen in 's-Hertogenbosch aan de Markt tussen de kamer van Daniël Roesmont aan de ene en tussen de kamer toebehorend aan Jan de Joede aan de andere kant'. Jacob Dunnecop kocht toen deze kamer van Wiilem Hondertmarc, die haar op zijn beurt door middel van een schepenvonnis verkregen had van Roelof Roesmont.¹⁶ Een jaar later werd gesproken van 'de helft van twee kameren met hun ondergrond bij het minderbroederskerkhof tussen het erf van wijlen Hendrik Hendriksz. van Uden, nu aan Daniël Roesmont toebehorend, aan de ene, en tussen het erf van Jan de Joede aan de andere kant'.¹⁷ Jacob Dunnecop verkocht toen die helft, die verhuurd was aan Hendrik Meyer, aan Margriet weduwe van wijlen Jan van Rode. We zijn deze Margriet (Elias) hiervóór al tegengekomen. Ook hier ging het waarschijnlijk om twee perceeltjes van 9 voet breed en 11 voet lang.	4
Uit het bovenstaande blijkt dat Jan de Joede al in 1390 een kamer ten noorden van de zojuist genoemde bezat. Op 29 juli 1398 verkreeg hij van Hendrik Goiartsz. Dicbier nog twee van deze grondstukjes van 9 voet breed en 11 voet lang.¹⁸ Hij heeft dus waarschijnlijk minstens drie van deze perceeltjes verworven.¹⁹ Het noordelijkst gelegen deel van het hele in 1365 verkavelde en uitgegeven complex werd op 26 mei 1417 omschreven als twee kamers, 'gelegen tussen het erf van Diederik Jansz. aan de ene en tussen de kamer met haar ondergrond aan Peter de Joede zoon van wijlen Peter toebehorend aan de andere kant, strekkend van de voornoemde Markt tot het minderbroedersklooster'. Deze kamers waren afkomstig van Aart Volken en werden toen door Reinier Schaden, die ze door middel van een schepenvonnis verkregen had van Jacob van Geel, verkocht aan Jan Reymbrant.²⁰ In totaal zal het dus oorspronkelijk om minstens negen kaveltjes zijn gegaan, waarvan er echter al snel telkens twee of drie in één hand zullen zijn gekomen. Afzonderlijk waren ze ook wel erg smal, in ieder geval te smal om er een woonhuisje van te maken. Wisselkantoortjes Uit een oorkonde van 11 juni 1437 blijkt dat toen op de twee noordelijkst gelegen perceeltjes wisselkantoren waren geves-	5
tigd.²¹ In 1439 werd het complex onder die Wisselen²², wat later eenvoudigweg Den Wissel²³ genoemd. Jan de Joede, die hiervóór als bezitter van de zuidelijk daaraan grenzende perceeltjes werd genoemd, was de eerstbenoemde 'stadswisselaar' van Den Bosch. Hij kreeg zijn aanstelling in september 1387.²⁴ De familie De Joede, die behoorde tot het Bossche stadspatriciaat,²⁵ heeft waarschijnlijk haar naam aan haar wisselactiviteit te danken. Aangezien verschillende leden van dit geslacht Bossche schepenen waren, moet het uitgesloten worden geacht dat het werkelijk van joodse afkomst was. Ook leden van de Bossche familie Roesmont bekleedden het ambt van stadswisselaar. Zo verhuurde Godschalk Roesmont in 1424 zijn wissel bij het minderbroedersklooster aan Aart van Moen en deed daarbij afstand van het stadsambt.²⁶ Het lijkt er dus op dat deze perceeltjes, op zijn minst voor een deel, van meet af aan waren bestemd voor de bouw van wisselkantoortjes. Dat ze gelegen waren tegenover de lakenhal en het vleeshuis en het broodhuis, die zich bevonden in het bouwblok op de (Pens)Markt, was natuurlijk geen toeval. Juist hier zal immers de behoefte hebben bestaan om geld te wisselen - zoals bekend bestond er in de Middeleeuwen een grote verscheidenheid aan munten - of tijdelijk in bewaring te geven. Tot besluit Alles overziende lijkt het erop dat de stad in 1365 tegen de muur van het minderbroedersklooster langs de Pensmarkt minimaal negen perceeltjes van 9 voet breed en 11 voet diep heeft uitgezet met de bedoeling om daar wisselkantoortjes te vestigen. Al vrij snel zijn telkens enkele ervan samengevoegd tot in totaal vier huisjes. Na de opheffing van het klooster in 1629 zijn de percelen en hun bebouwing naar achteren, over het terrein van het minderbroederskerkhof, uitgebreid. Het zuidelijkste huis heette De Vergulde (of Gulden) Tralie - naar de traly van het klooster - , die daarnaast respectievelijk De Gulden Ketting, De Vergulde Pantoffel en De Drie (Gulden) Vijzels, ook wel Valkenborgh.²⁷ Het was dus kennelijk allemaal goud wat er op deze plek blonk. Gaat men uit van negen oorspronkelijke kaveltjes, dan zou de totale breedte van het complex 9 x 9 = 81 voet ofwel ongeveer 23,25 meter hebben bedragen. Dit komt ongeveer overeen met het naar voren uitstekende bouwblok. Het hertogelijk cijnsregister van rond 1520 geeft als breedte van het minderbroederskerkhof, waarvóór dit bouwblok gelegen was, 100 voet (circa 28,7 meter).²⁸ Het verschil van ongeveer 5,5 meter zal dan zijn gevormd door de minrebrueder stappen, die een deel van de breedte van de latere Minderbroedersstraat zullen hebben ingenomen, en de Minderbroedersstraat zelf. Opmerkelijk is dat bij de bouw van V&D de rooilijn van vóór 1365 min of meer is hersteld. Maar gezien het karakter van die nieuwbouw zal dat herstel wel niet uit respect voor het verleden hebben plaatsgehad.	6

Noten
1.	Gemeentearchief 's-Hertogenbosch (GAHt), Verzameling 'Charters en Privilegien', charter nr. 176.
2.	Idem nr. 179.
3.	J. van der Vaart, Het Bossche minderbroeders klooster, in: 750 jaar Minderbroeders in Nederland, Binnenpandreeks I (z.pl. 1978) 25-38, aldaar 33-34, heeft gesteld dat hiermee het terrein van de minderbroeders naar het zuiden werd uitgebreid en dat daarlangs de Minderbroedersstraat werd aangelegd. Maar hij geeft niet aan hoe de in de oorkonden vermelde topografische gegevens in zijn opvatting zijn in te passen.
4.	GAHt Rechterlijk archief (R.) nr. 1213 fol. 246 (1443 augustus 6); nr. 1213 fol. 248v (1443 augustus 13); en nr. 1221 fol. 247v (1451 februari 13). Gheenken is een verkleinwoord van Gerard of Gerrit (zie H.P H. Camps, ed., Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312, dl. I, De Meierij van 's-Hertogenbosch ('s-Gravenhage 1979) blz. 1179 s.v. Gerard).
5.	GAHt, R. nr. 1182 blz. 122 (1400 juni 25): domo lapidea et area sita in Buscoducis ad Forum inter cymiteri um fratrum minurum in Buscoducis ex uno et inter cameras et aliam hereditatem dicti Godefridi ex alio, atque de et ex camera lapidea ac aliis edificiis cum suis fundis retro dictam domum lapideam situata; aldus ook R. nr. 1210 fol. 200v (1440 april 15).
6.	GAHt, R. nr. 1188 fol. 414v (1413 mei 16): Godefridus Hoyer, maritus et tutor Heilwigis sue uxoris, filie quondam Gerardi Claus.
7.	Daarvoor verwijs ik naar het niet gepubliceerde onderzoeksverslag (Intern rapport GOBH, nr. 36) dat bewaard wordt bij de Bouwhistorische en Archeologische Dienst, die dit onderzoek heeft gefinancierd.
8.	GAHt, R. nr. 1178 fol. 328.
9.	J.F. Niermeyer, ed., Mediae Latinitatis lexicon minus, s.v. posticum.
10.	J. Verdam, ed., Middelnederlandsch handwoordenboek, s.v. stap.
11.	GAHt R. nr. 1193 fol. 155.
12.	Ook wel met een verkleinwoord craticula genoemd. Utrechtse voorbeelden bij M.W.J de Bruijn, Husinghe ende hofstede. Een institutioneelgeografische studie van de rechtspraak over onroerend goed in de stad Utrecht in de middeleeuwen (Utrecht 1994) 166-167, 190, 211, 326, 344 en 346.
13.	Verdam, Middelnederlandsch handwoordenboek s.v. Soe.
14.	GAHt, R. nr. 1178 fol. 328 (1389 november 23): duas hereditates, quarum quelibet novem pedatas in latitudine et undecim pedatas in longitudine continet, sitas in Buscoducis iuxta cimiterium fratrum minorum inter posticam dictam der minderbrueder stappen ex uno et inter hereditatem Stephani dicti Haec ex alio, venditas sibi ab oppido de Buscoducis, prout in litteris vero sigillo sigillatis.
15.	excepto censu oppidi de Buscoducis in dictis litteris contento. Een dergelijke uitgifte verschafte de verkrijger een recht dat de tegenwoordige eigendom nabij kwam (zie over deze problematiek De Bruijn, Husinghe ende hofstede, passim, m.n 58-62, 258-272).
16.	GAHt, R. nr. 1178 fol. 279v (1390 juli 28): domum et aream in qua Raso campsor ad presens moratur, sitam in Buscoducis iuxta portam conventus fratrum minorum, --- quadam camera cum suofundo, sita in Buscoducis ad Forum iuxta conventum fratrum minorum inter cameram Danyelis Roesmont ex uno et inter cameram spectantem ad Iohannem dte Joede ex alio.
17.	GAHt, R. nr. 1179 blz. 296v (1391 september 23): medietatem duarum camerarum cum suo fundo, sitarum in Buscoducis ad Forum iuxta cymiterium fratrum minorum inter hereditatem quondam Henrici filii Henrici de Uden, nunc ad Danielem Roesmont spectantem, ex uno et inter hereditatem Iohannis die Yoede ex alio.
18.	GAHt, R. nr. 1181 blz. 150-151.
19.	Een latere overdrachtsakte (GAHt, R. nr. 1246 fol. 369, 1477 augustus 22) zegt dat van deze twee grondstukjes twee kamers zijn gemaakt. Zie ook R. nr 1218, fol. 264 (1448 april 17).
20.	GAHt R. nr. 1190 fol. 181v: duas cameras cum suis fundis que fuerant quondam Arnoldi Volken, sitas in Buscoducis ad Forum inter hereditatem Theoderici Jans soen ex uno et inter cameram cum suo fundo ad Petrum Yoede filii quondam Petri spectantem ex alio, tendentem a Foro predicto ad cymitherium fratrum minorum.
21.	GAHt, R. nr. 1207 fol. 96
22.	GAHt, R. nr. 1209 fol. 207v (1439 april 13)
23.	Bv. GAHt R. nr. 1253 fol. 204 (1484 januari 19)
24.	B.C.M. Jacobs, Justitie en politie in 's-Hertogenbosch voor 1629 (Assen-Maastricht 1986) 89-90; R. van Uytven, Geldhandelaars en wisselaars in het middeleeuwse Brabant, in: H.F.J.M. van den Eerenbeemt, red., Bankieren in Brabant in de loop der eeuwen, Bijdragen tot de Geschiedenis van het Zuiden van Nederland LXXIII (Tilburg 1987) 5-6.
25.	Zie de schepenlijsten bij Jacobs, Justitie en politie, 262-264
26.	GAHt, R. nr. 1194 fol. 313v.
27.	J. Mosmans en A.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te 's-Hertogetzbosch ('s-Hertogenbosch 1907; herdruk 1973) 22, nrs. 18-21; A.F.O. van Sasse van Ysselt, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, dl. III ('s-Hertogenbosch 1914; herdruk 1975) 506.
28.	Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers delen, nr. 45067 (kopie in GAHt) fol. 43: Atrium fratrum minorum de C pedatis III solidos VI 1/2 denarios.

's-Hertogenbosch 1 (1997) 1-7

Pensmarkt

Aan de oostzijde van de Pensmarkt stond in oude tijden het "Vleeshuis" dat aan de slagersgilde toebehoorde. Aan de Noordzijde daarvan bevond zich het "Broodhuis" dat later bij het Vleeshuis zou worden getrokken. Boven het Vleeshuis kwam de Lakenhal, waar uitsluitend lakens mochten worden verhandeld. In het Vleeshuis mocht alleen vlees worden verhandeld, waar iedere slager zijn eigen bank had. Mocht de verkoop van vlees uitsluitend in het Vleeshuis plaatsvinden, toch was er een uitzondering: Pens (koeienmaag) werd op straat voor het Vleeshuis in kramen door de zogenaamde "Pensvrouwen" verkocht. Omstreeks het jaar 1860 is het gebouw afgebroken, de "Boterhal" werd er gebouwd, het Provinciaal Genootschap betrok de bovenverdieping.

In de parterre van de Boterhal was ook een waag gevestigd. In onze jeugd hebben wij die enorme weegschaal, zo groot als de heksenwaag in Oudewater, nog gezien en ook de twee raven die de toenmalige waagmeester daar, in een grote kooi, hield. Onder de Boterhal waren drie kelders.

Straat in Straat uit (1984) 12-13

De Pensmarkt

Deze straat is aldus genaamd, omdat oudtijds de Pensvrouwen aldaar pens verkochten.

507

De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch III (1910) 507-507

1970	Redactie Hema-Den Bosch verdubbelt verkoopcapaciteit Brabants Dagblad woensdag 16 september 1970
1976	Redactie Op de Pensmarkt in Den Bosch is gisteren een kiosk gerezen ... Brabants Dagblad dinsdag 27 januari 1976
1997	Martin W.J. de Bruijn Wisselkantoortjes aan de Pensmarkt
1997	Jo Hendriks Moette nou toch's kijke. Pensmarkt KringNieuws 5 (1997) 13-15
1999	Marleen Duijf Stichting: Beschermen vanwege archeologische bodemschatten. 'Markt en Pensmarkt monument' Brabants Dagblad maandag 10 mei 1999
2006	Marcel van der Heijden De Straat : Markt, Schapenmarkt en Pensmarkt Bossche Bladen 3 (2006) 119-123
2008	Redactie Markt en Pensmarkt bijna klaar Brabants Dagblad dinsdag 11 november 2008
2010	Henk Snijders Pensmarkt drukker dan Kalverstraat Brabants Dagblad zaterdag 19 juni 2010

1463	De in 1463 in de Verwersstraat ontstane brand doet een deel van de Pensmarkt in vlammen opgaan. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
1938	Op 22 december brandt 'De Zon' (V&D) aan de Pensmarkt geheel af. Aangezien het bijzonder hard vriest, verstilt het bluswater tot reusachtige ijspegels. Het gebouw wordt niet direct herbouwd; er verrijzen etalages. Eerst in 1966 zal er een nieuw warenhuis worden gebouwd. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch

	De Pensmarkt, met op de achtergrond het Stadhuis en links "Het Blok", z.j. Jac. Sturm () naar Baron de Peellaert (gekleurde litho, 15.0 x 20.5 cm) Particuliere collectie
	Paardentram "'s-Hertogenbosch-Vught" op de Pensmarkt, z.j. Hendrik de Laat (1900-1980) (ets, 22.0 x 25.5 cm) J. van der Eerden, 's-Hertogenbosch
	Houten huizen op de hoek van de Pensmarkt en Markt, 1815 J.B.J. van Someren () (pen in zwart, gewassen in kleuren) Stadsarchief, 's-Hertogenbosch
	De Pensmarkt ca 1850 Baron de Peelleart () (steendruk, 15.0 x 21.0 cm) BAM, 's-Hertogenbosch

Minderbroedersstraat

Pensmarkt 2

M 18-19

Pensmarkt B 24

Pensmarkt B 24 (????)

1865	mr. P.J.J. Verduijn (lid der gedep. staten van Noordbrabant) - A. van Vugt (winkelierster in manufacturen)
1875	H.P. van Vugt (koopman in manufacturen)

Pensmarkt B 24 (1880)

1881	H.P. van Vugt (koopman in manufacturen)

Pensmarkt B 25

Pensmarkt B 25 (????)

1865	wed. F. Mahie (winkelierster in gouden en zilveren werken)
1875	wed. F. Mahie (winkelierster in goud en zilver)

Pensmarkt B 25 (1880)

1881	H.A. Bakker (depot van naaimachienen)

Pensmarkt B 24-25

Pensmarkt B 24-25 (????)

1908	M. Kronenburg (chef) - Vroom & Dreesmann (magazijn De Zon, in manufact., mantels en bedden)
1910	M. Kronenburg (chef) - Vroom & Dreesmann (magazijn De Zon, in manufacturen, mantels en bedden)
1928	Vroom en Dreesman

Pensmarkt B 26

M 20

Pensmarkt B 26 (????)

1865	F. van Eijndhoven (koopman in steenkolen en lid van de kamer van koophandel)
1875	wed. L.W. van den Bosch (partikulier) - mej. A. van Maaren (partikulier) - E. Nollen (modiste en winkelierst.) - T.W. Nollen (mr. kleermaker)

Pensmarkt B 26 (1880)

1881	N. van Dissel (ingenieur van het stoomwezen) - E. Nollen (modiste en winkelierster) - T.W. Nollen (mr. kleermaker) - de dames Ramaer (partikuliere)
1893	J.W. T?bbens
1894	P.J. Nollen
1905	P.J. Nollen - wed. G.H. Nollen-Eras

Vervallen (1909)

Pensmarkt 4

M 21

Pensmarkt B 27 (????)

1865	J.L.E.J. Burgers (landmeter) - J. van de Well (mr. broodbakker)
1875	J. van de Well (mr. broodbakker)

Pensmarkt B 27 (1880)

1881	J. van Bergen (klerk bij het armbestuur) - A.J.J. van de Well (buitengew. beambte ter prov. griffie) - J. van de Well (mr. broodbakker en slijter in likeuren)
1908	J. v.d. Well (brood- en banketbakker)

Pensmarkt 4 (1909)

1910	J. v.d. Well (brood- en banketbakker)

Pensmarkt 6

M 22

Pensmarkt B 28 (????)

1865	I.I. van Duuren (koopman in manufacturen) - P. Noot (gepens. kolonel der genie)
1875	J.J. van Duuren (winkel. in manufacturen)

Pensmarkt B 28 (1880)

1881	gebrs Frigge (winkeliers in manufacturen) - W.M. van Idsinga (commies posterijen)
1908	P.G. Baars (hotelhouder, hotel Groenhuis)

Pensmarkt 6 (1909)

1910	P.G. Baars (hotelhouder, hotel Groenhuis)
1923	Petrus G. Baars (hotelhouder) - Johannes D.P. Dietz (kok)
1928	wed. P.G. Baars - W.J.J. van Dam van Noordeloos - Hotel-Restaurant Groenhuis - J.H.E. Janssen - J. Kerkdijk - J.G. Remmelink
2005	? (Etos apotheek Pensmarkt)

Pensmarkt 8-10

M 23

Pensmarkt 8

Pensmarkt B 29a (????)

1905	W. van der Schoot

Pensmarkt 8 (1909)

1910	J.A.C. Hamilton (gep. O.I. ambtenaar)
1928	wed. A.A.J. Verhees
1943	A.J.F. Burg (architect) - A.A. Ebeling (gemeente-ontvanger) - J.F.A. Veringa-Brug

Pensmarkt 10

Gemeentelijk monument

Pensmarkt B 29 (????)

1865	F. Cieremans (1e luitenant 5 reg. inf.) - C.P. Cikot (koopman in manufacturen, mr. kleermaker) - wed. Rappard (particulier) - wed. J.K. ridder van Rappard (gepensionneerde)
1875	C. Douay van den Bergh (fabriekant van witte goederen, uitrustingen voor N.I.) - A.C.J. Verspeijck (beëdigd vertaler en huisonderw.)

Pensmarkt B 29 (1880)

1881	W.F. van den Bergh (koopman in granen) - wed. J.F. Douay van den Bergh (partikuliere) - A. Douay (firma C. Douay van den Bergh, fabriek van overhemden en magazijn van heerenartikelen)
1905	M. Simons (behangerij, stoffeerderij)
1908	wed. A. Vos (winkelierster)

Pensmarkt 10 (1909)

1910	Firma wed. A. Vos (koloniale waren)
1923	Cornelis Gips (winkelier in koloniale waren)
1928	C. Gips - J.T. Vos - wed. A. Vos
1943	C. Gips (winkelier) fa. wed. A. Vos, handel in koloniale waren

Pensmarkt 12-14

Pensmarkt 12

M 24

Pensmarkt A 191 (????)

1790	Joh. Coppes bron
1822	Johannes Hendrikus Coppens (boekdrukker) bron
1850	Johannes Christoffel Strüning

Pensmarkt B 30 (????)

1865	C. Keijzer (winkelier in manufacturen en adjunct-commies ter provinciale griffie van Noordbrabant)
1875	M.E. Jonckbloed (in goud en zilver) - E.J.M. Knauff (in modes) - wed. J. van Ulft (partikulier)

Pensmarkt B 30 (1880)

1881	E.A. Roger (wijnhandelaar) - wed. A.C. van Vliet (koffiehuishoudster)
1908	E. Jordans (café-rest. Lohengrin)

Pensmarkt 12 (1909)

1910	E. Jordans (café-restaurant Lohengrin)
1923	Petrus Altenburg (chef-etaleur)
1943	Maison de Nouveautés (handel in manufacturen)

Pensmarkt 14

Pensmarkt B 30a (????)

1865	H. van Alphen de Veer (kapitein bij het 5 reg. inf. non actief)
1875	L.A.J. van Boxmeer (1e luit. vierde battaillon)

Pensmarkt B 30a (1880)

1881	R. Nicolaï (controleur der directe belasting en het kadaster)
1908	wed. N.A.C. Mezenig

Pensmarkt 14 (1909)

1910	wed. N.A.C. Mezenig
1923	Matheus A.G. van der Bruggen (effectenhandelaar)
1928	M.A.G. van der Bruggen
1943	M.B.S.A. Fafié (bedrijfsleider) - Maison de Nouveautés (handel in manufacturen)

Pensmarkt 16-20

RijksmonumentM 25-26

Pensmarkt 16

Pensmarkt B 31 (????)

1865	J. Cikot (particulier) - J.H.H. van Rijckevorsel (bierbrouwer) - E.A. Roger (wijnhandelaar en agent der Haarlemsche brandverzekering-maatschappij) - wed. van Vliet (koffijhuishoudster)
1875	E.A. Roger (wijnhandelaar) - J.T. van der Velden (logement en restauratieh.) - wed. A.C. van Vliet (koffiehuishoudster)

Pensmarkt B 31 (1880)

1881	J.J. Hurkens (koffiehuishouder)
1908	J.H.J. Beukers (café-restaurant Parlement)

Pensmarkt 16 (1909)

1910	J.H.J. Beukers (café-restaurant Parlement)
1928	Gebouw R.K. Werkliedenbond
1943	N.V. Bata (speciale afdeeling pedicure en kousenreparatie, schoenhandel) - J.A. Pieters (contr. N.V. Bata-Best)
2009	Cool Cat

Pensmarkt 18

Pensmarkt B 31 (1908)

Pensmarkt 18 (1909)

1910	J.W.C. Herboldt (sigarenmagazijn)
1928	J.W.Chr. Herboldt

Pensmarkt 20

Pensmarkt B 31a (????)

1875	J. Scheltema (ontvanger der registratie zegel successieregten en domeinen)

Pensmarkt B 31a (1880)

1881	P. van den Braak (tailleur) - P. Gremmé (mr. broodbakker)
1908	J.F. van Maaren

Pensmarkt 20 (1909)

1923	wed. Lambertus J.G. van den Bergh (zonder)
1928	mej. H.J.A. van den Bergh
1943	G.A.P. van Bokhoven (vert. agent) - P.C.R.M. van Bokhoven (verzekeringsagent)

Pensmarkt 22

M 27

Pensmarkt B 32 (????)

1865	wed. J. van Tienen (tapster en bestelhuis)

Pensmarkt B 32 (1880)

1881	F. Montijn (handelsagent) - J.F. van der Velden (logem. en restauratiehouder)
1908	Firma A.C. van der Meulen & Zonen (slaapkamerameublementen, bedden, matrassen, dekens enz.) - J.J. van Rijk (sigarenmagazijn)

Pensmarkt 22 (1909)

1910	Firma A.C. van der Meulen & Zonen (slaapkamerameublementen, bedden, matrassen, dekens enz.)
1933	R.K. Werkliedenbond
1943	A.W.Th.M. Cijffers (leerares gymnastiek) - C.J.H. Cijffers (onderwijzeres) - W.H.M. Janssens (koopman) - W. Janssens-Kitslaar (lakenhandel)
????	Only

Pensmarkt 24

M 28

Pensmarkt B 33 (????)

1865	J.B.N.I. Bolsius (firma Bolsius en Goch, koopman in koloniale waren)
1875	A.J.H. van Baer (handelsreiziger en winkelier in koloniale waren) - jhr. J.G.A. van Spengler (kolonel 2e regement hussaren)

Pensmarkt B 33 (1880)

1881	A.C. van der Meulen en Zn. (in tapijten, meubelen, behangselpapieren, meubelstoffen, bedden, ledikanten enz.)
1908	Firma A.C. van der Meulen & Zonen (slaapkamerameublementen, bedden, matrassen, dekens enz.) - wed. P.J.A. van der Meulen-Halewijn

Pensmarkt 24 (1909)

1910	Firma A.C. van der Meulen & Zonen (slaapkamerameublementen, bedden, matrassen, dekens enz.)
1928	J.A. Vermeulen
1943	W.H.M. Janssens (koopman) - W. Janssens-Kitslaar (Het Engelsche Stoffenhuis)
????	Manfield

Pensmarkt 26

M 29

Pensmarkt B 34 (????)

1865	W.C. Deckers (mr. broodbakker)
1875	W.H.G. Ernst de Sweiwert (gepens. majoor) - Fr. Lubrechts (depothouder van naaimachine) - W. Lubrechts (in hoed. en pet.)

Pensmarkt B 34 (1880)

1881	A.C. van der Meulen en Zn. (in tapijten, meubelen, behangselpapieren, meubelstoffen, bedden, ledikanten enz.)
1905	C.J.J. Strijbosch (grossier in comestibles enz.)
1908	J. Roussel-v. Kempen (in comestibles) - L.J. Schüller (dir. tram 's Bosch-Helmond)

Pensmarkt 26 (1909)

1910	A.J. van Kempen (architect) - J. Roussel-van Kempen (in comestibles)
1928	A.J. van Driesen
1943	A.J. Maas - J.C. Maas ('Germania') schoenhandel - W.H. Vos

Pensmarkt 28

M 30

Pensmarkt B 35 (????)

1865	F.H.A. Halewijn (wijnhandelaar, ijzergieter)
1875	F.H.A. Halewijn (wijnhandelaar en ijzergieter)

Pensmarkt B 35 (1880)

1881	wed. F.A.H. Halewijn (partikuliere)
1905	filiaal J.A.L. Cordens
1908	Chr. Scheefhals (coiffeur) - wed. F.A. Scheefhals

Pensmarkt 28 (1909)

1910	J.J.H. Busch (coiffeur) - J. van Holk - Chr. Scheefhals (coiffeur) - wed. F.A. Scheefhals
1923	Jacobus J.H. Busch (kappersbed.)
1928	H.Th.J. op de Coul - M.J. Krammer - E.J. van Liefland - C.F. Scheefhals - mej. C.G. van Straaten
1943	A.G.J. Jansen (slager) - A.M. Jansen (grossier in eieren) - Adr. Jansen (slagerij, veehandel)
1954	De IJsvogel

Pensmarkt 30

M 31

Pensmarkt B 36 (????)

1865	A.A.C.W. van Moll (2e luitenant bij het 5e regement infanterie) - J.H. van Moll (2e luitenant bij het 5e regement infanterie) - J. Quaadvliet (mr. broodbakker)
1875	F.H. van Engelen (mr. tingieter en winkelier) - mej. C.N. van Maas van Portengen (partikuliere) - mej. M.A. van Maas van Portengen (partikuliere)

Pensmarkt B 36 (1880)

1881	F.H. van Engelen (mr. tingieter en winkelier) - V.F.J.J. van de Mortel (notaris)
1908	L.J. Prins (in manufacturen, garen en band)

Pensmarkt 30 (1909)

1910	L.J. Prins (in manufacturen, garen en band)
1928	H. Hoekstra - Hotel Suisse - F. Maas - A.P. Vermeulen
1943	H.Th. Huisman - M.J. Huisman (hoofdcontroleur) - Ivo van Haren's Schoenfabrieken N.V. (schoenhandel)

Pensmarkt 32-34

M 32

Pensmarkt 32

Pensmarkt B 37 (????)

1865	wed. J. de Bergh (gepension.) - C.J. Luijke (confiturier)
1875	J.N. Crefcoeur (partikulier) - J.F.W. Lingemann (koopman in parapluis enz.)

Pensmarkt B 37 (1880)

1881	G.A.M. Groeneveld (bouw- en werktuigkundige bij de staats spoorwegen) - J.F.W. Lingemann (koopman in parapluies, enz.)
1908	Firma M. de Winter-v. Leeuwen (in manufacturen)

Pensmarkt 32 (1909)

1910	J.C. v.d. Put (runds-, kalfs- en varkensslager)
1928	G.H.M. Colen - A.G.J. Jansen - C.A. Prinsen
1943	Ivo van Haren's Schoenfabrieken N.V.

Pensmarkt 34

Pensmarkt B 37a (1908)

Pensmarkt 34 (1909)

1910	wed. Vlamings
1923	Johan S. Boom (1e luitenant wielrijders)
1928	A.I.J. van Buggenum - W.H. van de Graaff - C.J. van der Put
1943	van der C.J. Put - J. Strütt

Pensmarkt 36

RijksmonumentM 33-34

Pensmarkt B 38 (????)

1865	J.H. Mahie van Boxtel en Liempde (grondeigenaar en lid van den gemeenteraad)

Pensmarkt B 38 (1880)

1908	V.F.J.J. van de Mortel (notaris)

Pensmarkt 36 (1909)

1910	V.F.J.J. van de Mortel (notaris)
1923	Johannes J. Blom (koetsier-huisknecht)
1928	H.E.M.A.

Pensmarkt 38

M 35

Hoogen Steenweg B 39 (????)

1865	mej. Abbema - P.J.L. Schouten (koopman in dranken en likeurstoker)
1875	mej. C.F.E.C. van Beverwijk (partikuliere) - P.J.L. Schouten (grossier in gedistileerd)

Pensmarkt B 39 (1880)

1881	C.J.A. Smits (koopman in kolonialewaren)
1908	wed. E. Moerkerk

Pensmarkt 38 (1909)

1910	wed. E. Moerkerk
1928	A.W.G. Smits

Pensmarkt 40

M 36

Hoogen Steenweg B 40 (????)

1865	M. Smulders (touwslager en winkelier)
1875	M. Smulders (touwslager en winkelier)

Pensmarkt B 40 (1880)

1881	M. Smulders (touwslager en winkelier)
1908	H.J. Driessen (touwslager)

Pensmarkt 40 (1909)

1910	H.J. Driessen (touwslager)
1923	wed. Hendrikus J. Driessen (touwwinkelierster)
1928	J.Th.M. Driessen - wed. H.J. Driessen
1943	J.Th.M. Driessen (koopman in touw) - wed. H.J. Driessen (touwhandel, visscherijartikelen)

Tweede Korenstraatje. (tussen 40 en 2)

Blok op de Markt.

Pensmarkt 19

Gemeentelijk monument

Pensmarkt 17

Gemeentelijk monument

Pensmarkt 17 (1909)

1943	wed. M.F.R. Puls-Seitz

Pensmarkt 15

Gemeentelijk monumentM 1484

Pensmarkt B 6 (????)

1865	Kinderen Wouters (bestelhuis van voermansgoederen)
1875	J. Wouters (bestelhuis van voermansgoederen)

Pensmarkt B 6 (1880)

1881	J. Wouters (bestelhuis van voermansgoederen)
1908	wed. M.A. van den Broek (tapster) - H.A.M. Cuipers (ambtenaar prov. griffie)

Pensmarkt 15 (1909)

1910	M.A. van den Broek (tapster) - H.A.M. Cuipers (ambtenaar prov. griffie)
1943	A.J. van Pinxteren (caféhouder)

Pensmarkt 13

Gemeentelijk monumentM 1483

Pensmarkt B 5 (????)

1865	A. Stoks (winkelier in ijzerwaren) - A.J. Stoks (reisbediende in koloniale waren) - L. Stoks (modiste)
1875	firma A. Stoks (winkelier in ijzerwaren)

Pensmarkt B 5 (1880)

1881	firma A. Stoks (winkelier in ijzerwaren)
1908	W. de Bresser (sigarensorteerder) - C. Goddrie (bierhuish.) - M. Wijffelaars (timmerman)

Pensmarkt 13 (1909)

1910	J. van der Ven (caféhouder) - M. Wijffelaars (timmerman)
1928	wed. J. Hofman - H.W. van der Ven - J. van der Ven
1943	A.J. van Pinxteren (caféhouder)

Pensmarkt 11a

M 1482

Pensmarkt 11

RijksmonumentM 1481

Pensmarkt B 4 (????)

1865	K. Ihm (goudsmid) - J.F. van der Waals (koper- en blikslager, winkelier)
1875	H.A. Dodemont (hoedenfabriekant) - G. Francken (bewaarder in de gevangenis) - W.A.F. de Meester (2e luitenant)

Pensmarkt B 4 (1880)

1881	H.A. Dodemont (hoedenfabriekant)
1908	van Baak (2e Luit. Inf.) - wed. P. Dodemont (heeren- en dames hoeden)

Pensmarkt 11 (1909)

1910	wed. P. Dodemont (hoedenmagazijn, muziekinstrumenten)
1923	wed. Johannes P. Dodemont (winkelierster hoeden) - Willem C. van Dusseldorp (fabrieksopzichter)
1928	mej. H.M.B. Dodemont - W.A. Dodemont - W.C. van Dusseldorp
1943	H.H.B. Dodemont (winkelierster)
1960	Gimbrère (regenkleding en parapluies)

Pensmarkt 9-7

M 1480

body=[<b>Beschrijving:</b> Pensmarkt 7-9<br><b>Datering:</b> 5 juni 2008<br><b>Fotograaf:</b> A.F.A.M. Wetzer<br><b>Nummer:</b> DSC_1797]

Pensmarkt 9

Pensmarkt B 3 (????)

1865	A.J. Kaanders (mr. kleedermaker en winkelier) - J. van Mulbregt (vleeschhouwer)
1875	A.J. Kaanders (mr. kleermaker) - J. van Mulbregt (vleeschhouwer)

Pensmarkt B 3 (1880)

Pensmarkt 9 (1909)

1910	J.W.M. Vorst (coiffeur)

Pensmarkt 7

Pensmarkt B 3a (????)

1908	J.W.M. Vorst (coiffeur)

Pensmarkt 7 (1909)

1910	J.W.M. Vorst (coiffeur)
1928	J.A. van Ewijk
1943	P.H.C. v.d. Bosch (sigarenwinkelier)

Pensmarkt 5

RijksmonumentM 1479

Pensmarkt B 2 (????)

1865	I. Schiebergen (barbier en winkelier) - L.F. Schiebergen (klerk van den burgerlijken stand)
1875	J. Schiebergen (partikulier)

Pensmarkt B 2 (1880)

1881	H. van Heeswijk (boekhouder en winkelier)
1908	M.S. Harte Jr. (bloemist) - H. Niemann (firma Niemann en Harte) bloemisten

Pensmarkt 5 (1909)

1910	M.S. Harte Jr. (bloemist) - H. Niemann (firma Niemann en Harte) bloemisten
1923	Henri A.M. Cuipers (schrijver Prov. Griffie)
1928	H.M. Cornelissen
1943	W.E. Kwaks (timmerman) - Th.J. van Tintelen (caféhouder)

Pensmarkt 3-1

M geen

body=[<b>Beschrijving:</b> Pensmarkt 1-3<br><b>Nummer:</b> HT052-004234<br><b>Bron:</b> Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)]

Pensmarkt 3

Pensmarkt B ongen. (????)

1908	H.H.H. Schrijvers (waagmeester) - Stadswaag - Stadswaag - J.P.M. van Wordrager (slijter in bieren)

Pensmarkt 3 (1909)

1910	Stadswaag - J.P.M. van Wordrager (slijter in bieren)
1928	Kantoor en Garage 'Citroën'
1943	Brenninkmeijer (C. en A.)

Pensmarkt 1

Rijksmonument

Pensmarkt B 1 (????)

1865	A. Jelkens (boterweegster) - A.B. Rooijers (boterweegster) - J. Rooijers (stadswaagmeester) - J.W. Rooijers (boterweegster)
1875	A.P. Schrijvers (waagmeester) - F.X.H. Schrijvers (candidaat-notaris) - H.H.H. Schrijvers (graveur)

Pensmarkt B 1 (1880)

1881	A.P. Schrijvers (waagmeester) - F.X.H. Schrijvers (candidaat-notaris)

Pensmarkt 1 (1909)

1910	Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen - H.H.H. Schrijvers (waagmeester)
1928	Kantoor en Garage 'Citroën'
1943	Brenninkmeijer (C. en A.) - F.H. Grappenhaus (inkooper C. en A.)

  5211 JS  1..17
  5211 JT  2..42

2001

Aanwijzing

De Markt en de Pensmarkt zijn door het college aangewezen tot gemeentelijk archeologisch monument.

B&W Besluitenlijst 30 oktober 2001

  1906 : 18..36 (Mosmans)
  1909 : rechts 1..15, links 2 ..40
  1995 : rechts 1..17, links 2a..40 (Huisnummerkaart G17)
  2004 : rechts 1..17, links 2 ..42 (postcodes)

No 2 Wijk A (komend van de Minderbroederstraat)
Penschmarkt
184	9	Bichelaar, Catharina J. van den	Winkelierster	56	Rooms	Den Bosch
185	3	Bemden, Maria Geertruj v.d.	Winkelierster in goud en zilver	75	Rooms	Den Bosch
187	10	Raricks, Adriana Jozephina	Koopvrouw	44	Rooms	Den Bosch
188	4	Hartleib, Nicolaas Jozephus	Schrijnwerker	38	Rooms	Fiest Dep. de Serve
189	3	Hemmen, Hendrika van	Koekbakster	46	Rooms	Maas Bommel
190	4	Luberti, Augustini Abraham	Predikant	39	Gereformeerd	Haarlem
191	11	Coppens, Johannus Hendrikus	Boekdrukker	36	Rooms	Den Bosch
192	12	Duuren, Johan Caspar	Koffiehuishouder	50	Rooms	Heusden
No 3 Wijk A
193	4	Jansen, Peertrini	Koffiehuis- en logementhoudster	51	Rooms	Boxmeer
194	6	Leeuw, Anna Maria Francisca	Koopvrouw	59	Rooms	Den Bosch
195	6	Kroman, Johan Wilhelm	Zadelmaker	36	Rooms	Nijmegen
196	8	Dries, Johannes Benedictus van den	Winkelier	31	Rooms	Uden
197	4	Kuypers, Judocus	Goudsmid	36	Rooms	Den Bosch
198	2	Boons, Catharina Maria Ant.	Winkelierster	32	Rooms	Den Bosch
199	-	-	-	-	-	-
200	9	Mahie, Johan. Baptist	Koopman	58	Rooms	Den Bosch
Hooge Steenweg
No 3 Wijk A (komend van de Groote Markt)
Penschmarkt
244	5	Krijne, Philip	Korendrager	42	Rooms	Den Bosch
244	3	Sterken, Franciscus Josephus	Slachter	30	Rooms	Den Bosch
244	7	Mulkens, Elisabeth	Slachster	44	Rooms	Maastricht
245	-	-	-	-	-	-
246	12	Coppens, Louisa	Huisvrouw	36	Rooms	Den Bosch
247	7	Coppens, Hermanus	Slachter	58	Rooms	Den Bosch
248	3	Gilles, Johannes Theodorus	Slachter	48	Rooms	Hasselt
249	-	-	-	-	-	-
250	10	Stoks, Arnoldus	Winkelier	31	Rooms	Den Bosch
251	5	Hamelton, Jacobus	Timmermansknecht	24	Rooms	Den Bosch
Groote Markt

H.F.J.M. van den Eerenbeemt en L.P.L. Pirenne, 's-Hertogenbosch op de drempel van een nieuwe tijd (1960) 59

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 275-278

J.A.M. Hoekx e.a., Vruchten van de goede en de slechte boom : Heyman Voicht van Oudheusden over de godsdiensttwisten in zijn stad 's-Hertogenbosch en in Breda (1577-1581) (2008) 24

F.L. Jansen, Kledinghandel in transitie LXXXVIII (1991) 83, 87, 105, 107, 116, 176, 286, 360, 373, 382, 389

Jan Sanders, Kroniek van Molius (2003) 73

Kees Spierings, Wij waren nog stadje (1966) XI, XIV

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 48, 262, 264

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |

Pensmarkt

Binnenstad Centrum

Unieke Pensmarkt

Wisselkantoortjes aan de Pensmarkt

Archivalia

Een stukje straat

Gheenken Claes

Der minrebrueder stappen

De kloostermuur

Onbequame roke

Verkaveling en uitgifte

Wisselkantoortjes

Tot besluit

Pensmarkt

De Pensmarkt

Redactie

Redactie

Martin W.J. de Bruijn

Jo Hendriks

Marleen Duijf

Marcel van der Heijden

Redactie

Henk Snijders

De Pensmarkt, met op de achtergrond het Stadhuis en links "Het Blok", z.j.

Paardentram "'s-Hertogenbosch-Vught" op de Pensmarkt, z.j.

Houten huizen op de hoek van de Pensmarkt en Markt, 1815

De Pensmarkt ca 1850

Aanwijzing

n: vermelding in een voetnoot

Kadastrale kaart

Op deze pagina

Rijksdienst Cultureel Erfgoed