afb.
Voor een deel kun je je vanaf de Zuidwal nog een voorstelling maken hoe de middeleeuwse stad Den Bosch verdedigd werd. Vanaf hoge stadsmuren moesten de Bosschenaren in staat zijn een potentiële vijand te verhinderen via de drassige omgeving en de brede stadsgracht de vestingstad te naderen. Aan de andere zijde van de stadswal stonden op sommige plaatsen huizen, maar deze zouden later gesloopt worden bij de verbreding van de wallen. In de periode 1520-1540 werden er bij de Weversplaats, de Oude Hulst en de Beurdsestraat voor dat doel huizen afgebroken. Er kwam een hoogteverschil tussen de wal, in dit geval de Zuidwal, en de verder weg gelegen huizen.BlootshoofdsHet was in de zeventiende en achttiende eeuw verboden voor Bosschenaren om zich op de stadswal te bevinden. De verdediging van de stad lag toen niet meer in handen van Bosschenaren maar de landsregering en het garnizoen waren verantwoordelijk voor de vestingstad. De wallen waren militair terrein, waar geen enkele burger iets te zoeken had. Kwamen zij er toch, dan raakten zij hun hoed kwijt. Aangezien het blootshoofds lopen in die tijd als een schande gold, was dit kennelijk een strenge straf. Op de wallen bevonden zich militairen, die er de hele dag wacht liepen. Vanzelfsprekend verveelden zij zich daarbij uitermate. Een hobby van deze soldaten was dan ook het gooien met stenen naar kippen, die zich op de wallen waagden.In 1874 nam de Staten Generaal de Vestingwet aan: ondermeer Den Bosch was geen vestingstad meer en er kon buiten de stadsmuren gebouwd worden. In eerste instantie bouwde men echter binnen deze muren: op de voormalige vestinggronden. Zo kocht in oktober 1882 de Bossche Bouwmaatschappij gronden aan de Zuidwal. Deze moderne arbeiderswoningen waren van een goede kwaliteit, zeker in vergelijking men de huisvesting elders in de stad. Het waren grote woningen die bestonden uit een voorkamer, achterkamer, keuken, washok, een flinke kelder en een zolder. Sommige bezaten een tuintje. Alle huizen beschikten over een privaat en waren aangesloten op het waterleidingennet. De huurprijs (tussen de ƒ 1,60 en ƒ 2,40 per week) was echter nog te hoog voor gemiddelde arbeidersbudget. Door middel van smalle steegjes, zoals De Berenbijt, was er een verbinding met de binnenstad. Een kleine eeuw bevonden zich deze woningen aan de verschillende 'Wallen' in de stad. In de jaren zeventig en tachtig werden ze gesloopt. Hoofdzakelijk omdat de huisvestingseisen inmiddels verouderd waren. Aan de Zuidwal kwam daar nog een andere reden bij. Doordat er in Het Bossche Broek geen ontsluitingsweg werd aangelegd, werd de Zuidwal een drukke verkeersweg. De honderd jaar oude woningen stonden erg dicht op de weg en de verkeersveiligheid kwam erdoor in het gedrang. Daarom ook werden ze in 1976 gesloopt. In plaats van de huizen kwam een uitbreiding van de gerechtsgebouwen. Kantoren van Justitie die zeer binnenkort al leeg komen. Twee weken geleden zei de Commissaris van de Koning, Frank Houben, het ook nog eens: „De architectuur - daar de panden op de Zuidwal - die lijkt nergens naar. Die sluit niet aan op Het Bossche Broek en is geen visitekaartje voor de stad. Alleen vanuit de gebouwen heb je het mooiste uitzicht van de wereld.” |
1908 | W.F. Seegers (tromp. veldart.) |
1910 | W.F. Seegers (tromp. veldart.) |
1928 | J. Schakeraad - J.J. van Uden |
1943 | A.W. Bettonvil (kleermaker) |
1908 | L. Leijgraaf (passementwerker) |
1910 | L. Leijgraaf (passementwerker) |
1923 | wed. Theodorus Daniëls (zonder) - Matthias W.L.M. van Delft (wagenknecht) |
1928 | M.W.L.M. van Delft |
1943 | M.W.L.M. van Delft (wagenkn.) |
1908 | L. van den Meerendonk (kleerm.) |
1910 | M. v.d. Meerendonk (kleermaker) |
1943 | B.P.D. Coort (typograaf) |
1908 | D. Coort (meubelmaker) |
1923 | Daniel Coort (meubelmaker) |
1928 | D. Coort - H.A.J. Strijbosch |
1943 | W.A. Goedhart (grondwerker) |
1908 | wed. J. Kipping-Cortie |
1928 | P. Minkels |
1943 | wed. A. van Well-Klijn |
1908 | J. van Hal (sigarenmaker) |
1923 | Jacobus van Hal (sigarenmaker) |
1928 | J. van Hal |
1943 | C. Klijn (fietsenbewaarder) |
1908 | P.G. Koolen (timmerman) |
1928 | L. Westerlaken |
1943 | J.W. Gruijters (grondwerker) |
1908 | wed. A. Lievens-van Os |
1928 | wed. A. Lievens |
1943 | B.L. van de Bosch (fietsenbewaarder) |
1908 | A. van Roozendaal |
1928 | J. Raaijmakers |
1943 | L.J. van Engelen (grondwerker) |
1908 | W.A.J. van Nunen (ornamentw.) |
1928 | H. Kradolfer |
1943 | H. Kradolfer |
1908 | A.A. Neefs (steenhouwer) |
1928 | W.J. Merkx |
1943 | J. Werts (bakker) |
1908 | L.W. Sabel (boekbinder) |
1928 | J.A. Trum |
1908 | wed. Klop (kruidenierster) |
1923 | Bernardus P.D. Coort (letterzetter) |
1928 | B.P.D. Coort |
1908 | Th. Moerings (boekbinderij) |
1928 | Th.J. Moerings |
1943 | P. Minkels (sigarenmaker) |
1908 | R. van Waarde (rijksveldwachter) |
1943 | P.M. de Staa |
1908 | F.A.J. van Dongen (sigarenmaker) |
1923 | Franciscus G.M. Clerks (wissellooper) |
1928 | F.G.M. Clerks |
1943 | G.C. van den Hoven (timmerman) |
1908 | J.H. van Gent (agent Friese levensverz.) - Jac. van Gent (klerk) |
1928 | wed. A.A. Neefs |
1908 | A. Bonsel (apothekersbediende) |
1923 | wed. Fredericus H.J. Dongen (zonder) |
1928 | wed. F.H.J. van Dongen |
1943 | wed. M.F. van Dongen-van Grinsven |
1908 | wed. Hartwijk |
1923 | Antoon van den Besselaar (arbeider Ned. Sp.) |
1928 | wed. J.M. Bietz |
1943 | wed. H. Stroink-Kuijpers |
1908 | H.P. Somers (goudsmid) |
1923 | Theodorus Aquina (letterzetter) - Henricus M. Döll (sigarensorteerder) |
1928 | F. Kluijtmans |
1943 | H. Gloudemans (schilder) |
1908 | B. Roeters (koffiebrander) |
1923 | Wilhelmus J.F. Clerks (meubelmaker) |
1928 | W.J.F. Clerks - wed. B. Roeters |
1943 | C.F.M. Clerks (kantoorbediende) - W.J.F. Clerks (bouwk.) |
1908 | H. van den Berg (steendrukker) |
1923 | Henricus van den Berg (steenhouwer) |
1928 | H. van den Berg |
1943 | H.G. Snellen (sigarenmaker) |
1908 | J.H. Zweens |
1928 | J. Verkuijl |
1943 | J.A.C. Wetzer |
1956 | wed. A. Wetzer-Kwantes |
1908 | J.a. Coraij (boekbinder) |
1923 | wed. Jacobus A. Coraij (zonder) |
1928 | wed. J.A. Coraij |
1943 | M.J. Stolzenbach (centralist bij N.A.D.) |
1928 | wed. F. Bakermans |
1908 | J.W. de Weert (assistent posterijen) |
1923 | Wilbertus Akkermans (wissellooper) |
1928 | W. Akkermans |
1943 | W. de Vaan (plakker sigarenfabriek) |
1908 | W. Akkermans (kantoorbediende) |
1928 | C.J. Knuvers |
1908 | J. Mulders (blikslager) |
1928 | mej. M. Pasch |
1943 | W.F.a. Coort (werkster) |
1908 | D. de Boer (bewaarder 1e rang gevangenis) |
1923 | Douwe de Boer (gevangenbewaarder) |
1928 | W.A.H. van den Heuvel |
1943 | W.A.H. van den Heuvel (huisschilder) |
1908 | J.J. de Meij (winkelknecht) |
1928 | wed. W. Verzantvoort |
1943 | F. Kluijtmans (sigarenmaker) |
1908 | B.C. v.d. Velden (schilder) |
1923 | Josephus J.A. de Groot (zonder) |
1928 | wed. J.J.A. de Groot - wed. J.W. de Weert |
1943 | B.C. Knuvers (sigarenmaker) |
1908 | wed. F. Bakermans |
1923 | Helena F. Bakermans (naaister) - wed. Franciscus Bakermans (zonder) |
1928 | C.J.A. van Dongen |
1943 | J.H. van Prooijen (machinist) |
1908 | H.P. Zigenhardt (boekdrukker) |
1928 | J. Mulders |
1943 | J. van Pinxten (fabrieksarbeider) |
1908 | wed. J. Daniëls |
1923 | Caspar F. Daniëls (boekbinder) |
1928 | C.F. Daniels |
1943 | C.Fr. Daniëls |
1908 | J. Verkuil (lederwerker) |
1923 | Johannes A. Fransen (arbeider Ned. Spoorwegen) |
1928 | P. van Zon |
1943 | P. van Es (schoenmaker) |
1908 | J. v. Hoeflaken (koetsier) |
1928 | wed. C. Verwijst |
1943 | A.M. Renes |
1908 | G. Lambooij (sigarenmaker) |
1923 | wed. Hendrikus J. van Gerven (courantenbezorgster) |
1928 | J.A. van Beers |
1943 | wed. M. Roovers-de Visser |
1923 | Maarten de Groot (machinist) |
1928 | M. de Groot |
1943 | J.P. van Ooijen (sigarenmaker) |
1908 | M. van der Velden (sigarenhandelaar) - J. ten Voorde (winkel. in koloniale waren) |
1923 | Jacobus F.N. Batens (sigarenmaker) |
1928 | J.P. Baert |
1943 | C.J. Timmermans (chauffeur) |
1908 | H.M. Bosschee (sigarenmaker) - W. Hermsen (sigarenmaker) |
1908 | J. van Liempt (sigarenmaker) - J. van de Put (schoenmaker) |
1908 | Bureel der veld-artillerie |
1908 | J.M. Heijkoop (boekbinder) |
1928 | Th. Aquina |
1943 | Th. Aquina (letterzetter) |
1908 | wed. Wolfs (baker) |
1923 | Laurentius A.J. van Daal (sigarenmaker) |
1928 | L.A.J. van Daal |
1943 | L.A.J. van Daal (sigarenmaker) |
1908 | H. van Ginkel (tramkoetsier) |
1928 | H.M. Döll |
1943 | H.M. Doll (sigarensorteerder) |
1908 | H. Dijkstra (gep. gevangenbew.) |
1923 | Henricus van Ginkel (tinpletter) - Johanna J. van Ginkel (naaister) |
1928 | H. van Ginkel |
1943 | H. van Ginkel (loodbrander) |
1908 | P.J. Derde (boekbinder) |
1923 | Petrus J. Derde (zonder) - Wilhelmus J.M. Derde (timmerman) |
1928 | W.J.M. Derde |
1943 | W.J.H. Derde (ambtenaar) - W.J.M. Derde (timmerman) |
1908 | J.A. v.d. Broek (kantoorkn. der posterijen) |
1928 | C. Schreuders |
1943 | C. Schreuders (sigarenmaker) |
1908 | H.A. v.d. Heuvel (schilder) |
1928 | H.A. van den Heuvel |
1943 | J.A. van Mierlo |
1908 | P.J. Olieslagers (bewaarder gevangenissen) |
1923 | Johannes A. Akkermans (kantoorbediende) - Adrianus M. van den Biggelaar (bode rechtbank) - Wilhelmina A.J. van den Biggelaar (telefoniste) |
1928 | A.M. van den Biggelaar |
1943 | wed. J.M.H. van den Biggelaar-van der Loo |
1908 | P. van der Staak (boekdrukker) |
1928 | A.F.H. Vugts |
1943 | A. Roos (ass. accountant) - F.R. Roos (chauffeur) |
1908 | J.L. v.d. Broek (reiziger Singer Maatschappij) - J. Lambooij (sigarenmaker) |
1928 | C. Walters |
1943 | W.J. Sabel (chauffeur) |
1908 | J. Langenhuijzen (letterzetter) |
1923 | Hendrik Davids (zonder) - Hendrik F. Davids (brievenbesteller) |
1928 | H. Davids |
1943 | W.A.J. Wils |
1908 | G.L. van Leeuwarden (assistent posterijen) |
1928 | mej. W.F. van Leeuwarden |
1943 | wed. J.C. Walters-Kleijn |
1908 | N. Kuijpers |
1928 | J.H. Hoesbergen |
1943 | J.H. Hoesbergen (metselaar) |
1908 | H. de Looijer (tabakskerver) |
1923 | Johannes M. van den Akker (zonder) |
1928 | G.C. Mulders |
1943 | M.C.C. Clarijs |
1908 | J.G. Suiker (letterzetter) - wed. Suiker |
1923 | Jacobus J.H. Engelen (aanspreker) |
1928 | J.J.H. Engelen |
1943 | T.C.C. van Veggel (goudsmid) |
1908 | W. v.d. Bogaerd (arbeider) |
1928 | wed. B.E. Zinkhaan |
1943 | H. ter Haar |
1908 | H.A. v.d. Heuvel (huisschilder) |
1928 | wed. G.Th. van Meer - wed. F.H. Renken |
1908 | W. Bechtold (sigarenmaker) - J. v.d. Hoek (sigarenmaker) - J.A. Schoots (spoorwegarbeider) - wed. H.H. Smethorst |
1923 | Johannes F. Damen (schoenmaker) |
1928 | F. Janssen - J.P. van Ooijen - H.G. Snellen - L.A. Timmermans |
1943 | L. Burgerhof (sigarenmaker) - P.W. Janssen (fabr. arbeider) - wed. M.A. Janssen-van Gulik |
1908 | E. v.d. Meijdenberg - G. Sleenhof (schoenmaker) - P.L. Verdonk (zilversmid) |
1923 | Wouter H. van Daal (meubelmaker) |
1928 | C.H. Scheepjens |
1943 | C.H. Scheepjens (loodgieter) |
1908 | J.M. Hendrix (stoker) - Th.C.C. van Veggel (goudsmid) |
1928 | J.M. Hendrix - Th.C.Chr. van Veggel |
1943 | G.J.F. van Bavel (portier-stoker) |
1865 | P. Broekmans (koster der R.C. kerk St. Catharina) |
1875 | P. Broekmans (koster der R.C. Kerk van St. Catharina) |
1881 | P. Broekmans (koster der R.C. kerk van St.-Catharina) |
1908 | J. Eiff (gevangenbewaarder) - G. Wollf (letterzetter) |
1928 | A.J. Koolen - mej. G.A. Wolf - wed. G.J. Wolf |
1943 | J.J.N. v.d. Staak (boekdrukker) |
5211 JK 1..11 5211 JE 13..57 5211 JK 2..10 5211 JE 12..56 5211 JK 58..70
1897 |
27 januari 1897No. 29. Namen van straten... Van stoomgemaal tot Bastion Oranje blijft de naam Zuidwal behouden ...
Stadsarchief | GAHt Notulen gemeenteraad 1897 nr. 1(27.01) p. 1-47 | 42
|
1909 : aan één zijde bebouwd 1..61
H.F.J.M. van den Eerenbeemt en L.P.L. Pirenne, 's-Hertogenbosch op de drempel van een nieuwe tijd (1960) 139, 188
J.J.M. Franssen, De Bossche arbeider in zijn werk- en leefmilieu in de tweede helft van de negentiende eeuw XXXIII/XXXIV (1976) I. 32; II. 341, 348, 370
F.G.G. Govers, Het geslacht en de firma F. van Lanschot 1737-1901 XXV (1989) 255
C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 7, 61, 78, 129, 206, 231, 232, 233
F.L. Jansen, Kledinghandel in transitie LXXXVIII (1991) 120
Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 170, 281, 411