afb.

Wolvenhoek

Binnenstad Centrum

De naam Wolvenhoek is ontstaan in de volksmond. In het midden van de 18e eeuw bouwden Adrianus en Wouter van Wolfsbergen hier een pakhuis. Aan deze beide broers heeft de Wolvenhoek haar naam te danken.

Stegentocht 2

Jaar

Naam

Bron

1???

Zijle

De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch

1830

De Wolven Hoek

Kaart J. B. Drossaers ca 1830

1890

Wolvenhoek

Kaart Jos van Hagens ca 1890

1901

Wolvenhoek

Adresboek 's-Hertogenbosch 1901

1909

Wolvenhoek

Huisnummeromnummering 1909

1910

Wolvenhoek

Straatnamenlijst 's-Hertogenbosch 1910-1911

1928

Wolvenhoek

Adresboek voor 's-Hertogenbosch 1928

Huilende wolven

door Ed Hupkens

De straat Wolvenhoek dankt haar naam aan Adrianus en Wouter van Wolfsbergen, die op de hoek Wolvenhoek en Keizerstraat pakhuizen bezaten. Zelf woonden zij in het pand Het Swijnshooft, gedateerd 1634. Dit grote pand met inrijpoort, is nu onderdeel van het Stadskantoor. In de Franse Tijd (1795-1814) werd het hoekcomplex eigendom van de gemeente. In 1814 wilde men op deze plek een nieuwe gevangenis bouwen, met daarnaast kantoren voor de gehele rechterlijke macht. In de Sint-Joriskapel (hoek Sint-Jorisstraat en Keizerstraat) zou de grote zittingszaal gerealiseerd moeten worden. Dat plan heeft echter geen doorgang gevonden. Rond 1850 verhuisde de Koninklijke Marechaussee van het Keizershof in de Keizerstraat naar het buurpand, op de hoek van de Wolvenhoek. Na verhuizing van de marechaussee naar de Vughterweg in 1910, kwamen de gebouwen leeg te staan en werden tenslotte afgebroken. Er voor in de plaats in 1932 kwam het Belastingkantoor, een indrukwekkend gebouw in Amsterdamse Schoolstijl. Zo'n zestig jaar heeft het huisvesting verleend aan deze rijksdienst. Na verhuizing van de Belastingdienst naar nieuwbouw aan de Kooikersweg, bood het imposante pand enkele jaren onderdak aan Rijkswaterstaat. Het maakt nu onderdeel uit van het Stadskantoor.

De straat Wolvenhoek is ooit 'Zijle' genoemd. Dat heeft te maken met de Binnendieze, die in de middeleeuwen daar ter plekke overal aanwezig was. Een zijl of zile is een afloop van water, of wel een uitwateringssluis. Ook Achter het Wild Varken, Achter het Verguld Harnas en Achter het Stadhuis hebben ooit 'Zijle' geheten.

Stadsblad woensdag 15 december 2010

Namen der Straten enz.

BAELENSPOORT. Vroeger de open plaats der herberg "Den Hollantschen Tuyn" in den Wolvenhoek, eigenaar Van Baelen. Komt overeen met den tegenwoordigen monumentalen ingang der huizinge Tilman.

77

Oude Namen van Huizen en Straten te 's-Hertogenbosch (1906) 77

Wolvenhoek

De Wolvenhoek heeft vroeger anders geheten: met Achter het Wild Varken, Achter het Verguld Harnas en Achter het Stadhuis was de naam Zijle, die iets met waterlozing te maken heeft. Dat kan, want de Diest liep hier zowat overal. De naam van de straat was vroeger ook 'Schapenmerckt'.
Wolven is een middeleeuws woord voor welven. Nu is de in deze buurt veelvuldig stromende Diest bijna overal overwelfd. Zo kan dit woord wolven aanleiding gegeven hebben tot het ontstaan van de straatnaam. Maar een andere verklaring is ook mogelijk. In het huis 'Het Zwijnshoofd' woonde eens een zekere Van Wolfsbergen. Nu noemde men vroeger een straat nog wel eens naar een in die straat woonachtige, meestal min of meer voorname, familie. Dat is in Den Bosch met meerdere straten het geval geweest.

29

Straat in Straat uit (1984) 29

De Wolvenhoek

De tegenwoordige straten, genaamd de Wolvenhoek, Achter het Wild varken en Achter het Verguld Harnas, heetten oorspronkelijk de Zijle, zijnde de oude benaming van sluizen. Later heetten zij ook wel de Schapenmarkt, welken naam toen eveneens had het daar tegenaan schietend begin van de Vughterstraat l), een naam, welken zij wel zullen hebben gekregen naar eene aldaar gehouden zijnde Schapenmarkt.

De straat, welke thans alleen de Wolvenhoek heet, zal dien naam bekomen hebben, toen daarin was te komen wonen een man, die van Wolfsbergen heette.

70

Noten
1.	Reg. no. f. 179 vso, volgens hetwelk in 1575 verkocht werd een hoekhuis, staande ad locum, dictum die Scaepmerckt, supra conum ibidem, quo itur ad plateam, dictam die Stoeffstraet.

De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch II (1910) 70-70

Het stadsbeeld gaat veranderen aan de Wolvenhoek

door Henny Molhuysen

Ruim twee eeuwen geleden bezaten de gebroeders Wolfsbergen aan de straat pakhuizen, waardoor de straatnaam Wolvenhoek ontstond. Maar in de Franse Tijd is het hoekcomplex Wolvenhoek-Keizerstraat eigendom geworden van de gemeente. In 1814 wilde men op deze hoek de nieuwe gevangenis bouwen met daarnaast kantoren voor het gehele rechterlijke apparaat. In de Sint-Joriskapel (Sint-Jorisstraat) zou de grote zittingszaal gerealiseerd moeten worden. Maar dat plan is niet doorgegaan.
Na de Franse Tijd werd in 1818 de Koninklijke Marechaussee opgericht. In Den Bosch werd zij ondergebracht in het Keizershof in de Keizerstraat. De gemeente bleef eigenaar en verhuurde het pand. In het midden van de 19e eeuw verhuisde de Marechaussee naar het buurpand, op de hoek van de Wolvenhoek. De gemeente brak enkele jaren later het Keizershof af: 'de Gemeenteraad van Den Bosch)...) had al even weinig gevoel voor kunst als de architecten, alias metselaarsbazen, besloot dat gebouw te sloopen om er eene oefenschool voor in de plaats te bouwen'.
Het hoekpand waarin vanaf de Marechaussee was ondergebracht, vormde volgens de officiële omschrijving 'Gebouwen tot kazernering der marechaussee en tot stalling der paarden'. Later kwam er ook een aparte smederij bij. Toch was de ruimte te gering om huisvesting te bieden aan de brigade. Omstreeks de eeuwwisseling werd er naar een geschikt bouwterrein werd er naar een geschikt bouwterrein gezocht voor nieuwbouw. Dat werd in 1910 gevonden en in het decennium daarna verhuisde de marechaussee naar de Vughterweg. De gebouwen aan de Wolvenhoek kwamen leeg te staan en werden tenslotte afgebroken.

Belastingkantoor

Ervoor in de plaats kwam in 1932 het Belastingkantoor, een imposant gebouw dat hier zo'n zestig jaar huisvesting bood aan deze rijksdienst. Na de verhuizing van de Belastingdienst naar nieuwbouw op De Vliert, kwam een andere rijksinstelling de kantoren bevolken: Rijkswaterstaat. Deze is thans nog steeds gehuisvest in dit gebouw; deze situatie zal nog ruim een jaar duren. Want er komt een nieuwe eigenaar: de gemeente. Deze week zal de gemeenteraad waarschijnlijk besluiten tot aankoop van het gebouw voor drieëneenhalf miljoen gulden. Over anderhalf jaar uiterlijk wil men op deze plek een uitbreiding van het Stadskantoor realiseren. Volgens het 'Masterplan' is deze vergroting van het kantooroppervlak noodzakelijk. Maar een markant gebouw dat driekwart van de eeuw het stadsbeeld heeft bepaald, zal verdwijnen.
Naast het belastingkantoor stond eens een school, een ULO-school. In de tweede helft van de negentiende eeuw ging het Bossche onderwijs in kwaliteit vooruit door de komst van religieuzen naar de stad, die in het onderwijs werkzaam waren. Ondermeer de Fraters van Tilburg hadden een aantal lagere scholen en ULO-scholen ('Uitgebreid Lager Onderwijs') onder hun hoede. Deze ULO's dienden - naast de avondscholen - om de minder kapitaalkrachtige leerlingen ook na de lagere school onderwijs te kunnen laten volgen. Al deze scholen bevonden zich in de binnenstad. In 1932 vestigde zich de Sint-Agelus ULO aan de Wolvenhoek in een voormalige openbare stadsschool. Een kwart eeuw zou deze instelling hier gevestigd zijn. In 1956, toen frater Bellarminus er directeur was verhuisde de school naar De Muntel, naar een nieuw, modern schoolgebouw aan de Pelssingel en veranderde daar later haar naam onder invloed van de Mammoetwet in Angelus-MAVO. Ook dit gebouw is na veertig jaar al gesloopt.
Blijft deze sloopwoede doorgaan? Het is de vraag wat er met het oude belastingkantoor gaat gebeuren. Geeft men de voorkeur aan sloop en nieuwbouw of is men inventief genoeg om het bestaande gebouw een nieuwe, moderne invulling te geven?

Brabants Dagblad dinsdag 14 juli 1998

ca 1930

1975	Redactie Parkeergarage 'de Kuil' oktober gereed Brabants Dagblad maandag 28 juli 1975 (foto)
1975	Redactie Voorstel aan gemeenteraad. Reconstructie straten rond parkeergarage Brabants Dagblad dinsdag 18 maart 1975 (foto)
1975	Redactie Reconstructie Wolvenhoek Brabants Dagblad vrijdag 11 april 1975
1975	Redactie Den Bosch op z'n smalst? Brabants Dagblad donderdag 9 oktober 1975 (foto)
1975	Redactie Parkeren im Bossche binnenstad wordt veel duurder. Parkeergarage 7 november open Brabants Dagblad 23 oktober 1975 (foto)
1975	Redactie Eerste parkeergarage gereed Het Gewest donderdag 6 november 1975 (tekening)
1998	Henny Molhuysen Verdwenen stadsbeelden : Het stadsbeeld gaat veranderen aan de Wolvenhoek Brabants dagblad dinsdag 14 juli 1998 (foto)

Wolvenhoek ?

M geen

"De groote Ooievaar". (Naninck, in kinderwagens)
Bron: Mosmans geen (Wolvenhoek of Wilt Varken)

Klein Lombartje

Wolvenhoek 2

Rijksmonument

Voorgevels panden 2, 4, 6 en 10. Rechts gedeelte van het Belastingkantoor.
Bron: Stadsarchief (0062264)

Wolvenhoek A 427 (????)

1865	B.C.J. Mosselmans (predikant der Nederduitsche Hervormde gemeente)

Wolvenhoek A 439 (1880)

1908	Kantoor der firma Victor A. van Rijckevorsel en Tilman kassiers

Wolvenhoek 2 (1909)

1910	Kantoor der registr. g. a. en domeinen
1943	IJkkantoor

Wolvenhoek 4

RijksmonumentM geen

Wolvenhoek A 426 (????)

1875	H. Welsinck (luit-kolonel militie commissaris)

Wolvenhoek A 438 (1880)

1881	F.J.M. Tilman (partikulier)
1908	G.J.M. Tilman (kassier)

Wolvenhoek 4 (1909)

1910	G.J.M. Tilman (kassier)
1928	Bureaux Rijkswaterstraat
1943	Rijkswaterstaat

Wolvenhoek 6

"In de witte Fortuin".
"Van Balenspoort".
Bron: De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch 1910 - II, blz 86
~~~ Huis met bakstenen lijstgevel XIXB, met natuurstenen banden en blokken. Kap, balklagen en interieur XIXB. Fraai trappenhuis op binnenplaats XIXB.
Gebouw van eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde.
Bron: Ontwerp -aanvullende - monumentenlijst voor de gemeente 's-Hertogenbosch 1977

Wolvenhoek A 425 (????)

1865	Rijckevorsel Tilman (firma V A v.) handelshuis - wed. T.J. Tilman (grondeigenaresse)
1875	Rijckevorsel Tilman (firma V A van) kassiers - C.J.M. Tilman (partikulier) - wed. J.T. Tilman (grondeigenares)
1881	firma V.A. van Rijckevorsel en Tilman (kassiers)

Wolvenhoek A 437 (????)

1908	G.J.P. Daniëls (arts)

Wolvenhoek 6 (1909)

1910	G.J.P. Daniëls (arts)
1928	mr. F.A.J.M. van der Kun
1943	fa. N.J. Richelle (Electro-Techn. Bureaux) - H.M. Richelle (koopman)

Wolvenhoek 8

M geen

Wolvenhoek A 424 (????)

Wolvenhoek A 436 (1880)

1908	Arthur Italie (firma Gebr. Italie) grossier gem. schoenw.

Wolvenhoek 8 (1909)

1910	Arthur Italie (firma Gebr. Italie) grossier gem. schoenw.
1928	F. Hoevenaars
1943	M.M.W. Spierings (boekhouder)
1991	mevr. Stolzenbach (café 't Wolvennest)

Wolvenhoek 10

M geen

"Het Swijnshooft" anno 1634. (Rouppe v.d. Voort)
Bron: Mosmans geen
~~~ "De van Balenspoort of de Hollandsche tuin".
Bron: De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch 1910 - II, blz 85

Wolvenhoek A 424 (????)

Wolvenhoek A 435 (1880)

1881	J.N. Houba (leeraar aan de rijks kweekschool)
1908	A. Rouppe van der Voort (fabrikant)

Wolvenhoek 10 (1909)

1910	A. Rouppe van der Voort (fabrikant)
1943	N.V. Chem. en pharm. fabriek en groothandel in ziekenverplegingsartikelen dr. Lamer en Indemans

Wolvenhoek 12

Parkeergarage

Wolvenhoek 12

Wolvenhoek A 423 (????)

1865	mr. C.J. van Heusden (L.r. E.k. president van het provinc. geregtshof van Noordbrabant)

Wolvenhoek A 434 (1880)

1908	wed. N.J. Rouppe van der Voort (particuliere)

Wolvenhoek 12 (1909)

1910	wed. Rouppe van der Voort (particuliere)
1943	N.V. Chem. en pharm. fabriek en groothandel in ziekenverplegingsartikelen dr. Lamer en Indemans

Vervallen (1961)

Wolvenhoek 14

Wolvenhoek A 422 (????)

1865	mevrouw wed. Diepen (grondeigenaren)
1875	mevr. wed. J. Diepen (grondeigenares)

Wolvenhoek A 433 (1880)

1881	wed. J. Diepen (partikuliere)
1908	J.W. Hommes (1e leeraar a/d gem. amb. school)

Wolvenhoek 14 (1909)

1910	J.W. Hommes (1e leeraar a/d gem. amb. school)
1928	M.H. Reijner
1943	J.J. Alessie (opperman) - A. Coret (kantoorbediende) - C.W. Coret (timmerman) - wed. W.A. Coret-van de Berg

Vervallen (????)

Wolvenhoek 16

Wolvenhoek 16

Wolvenhoek A 421 (????)

1875	mr. J.W. baron d' Aulnis de Bourouill (advocaat)

Wolvenhoek A 432 (1880)

1908	mr. G.M.J. Kolfschoten (advocaat en procureur)

Wolvenhoek 16 (1909)

1910	mr. G.M.J. Kolfschoten (advocaat en procureur)
1928	G. Einhaus - G.H. Schute
1943	G.H. Schute (koopman)

Wolvenhoek A 432a

Achter het Wild Varken A 432a (????)

1875	G.W. Bouman (muziekonderwijzer)

Wolvenhoek 18

Wolvenhoek A 420 (????)

1865	J. van Beekveld (winkelier en tapper)
1875	J. van Beekveld (tapper)

Wolvenhoek A 431 (1880)

1881	J. van Beekveld (tapper)

Wolvenhoek 18 (1909)

1910	F.H. Fakkers (caféhouder)
1923	Joris Coraij (caféhouder)
1928	H.J. Majoor
1943	H.J. Majoor (caféhouder)

Vervallen (????)

Waterstraat

Keizerstraat

Wolvenhoek 13

Wolvenhoek G ongen. (????)

Wolvenhoek 13 (1909)

1910

Stallen

Wolvenhoek 11

Wolvenhoek G 226 (????)

1908	C. Croes (brigadier der maréchaussée) - L. Lambregts (brigadier der maréchaussée) - P. Letschert (brigadier der maréchaussée) - Maréchaussée-kazerne - C.M. Meijll (brigadier der maréchaussée) - P. Meulbroek (wachtm.-brigade-comm. maréchaussée)

Wolvenhoek 11 (1909)

1910	Maréchaussée-kazerne - C.M. Meijl (brigadier der maréchaussée) - P. Meulbroek (wachtm.-brigade-comm. maréchaussée) - P. Nieuweboer (brigadier der maréchaussée) - J.F. Rijckaert (brigadier der maréchaussée) - A. v. Wijnen (brigadier der maréchaussée)

Wolvenhoek 9

M geen

Wolvenhoek G 238 (????)

Wolvenhoek G 227 (1880)

1908	M.E. Hilkens (hoofd openbare meisjesschool) - School voor betalende meisjes

Wolvenhoek 9 (1909)

1910	School voor betalende meisjes

Wolvenhoek 7

Rijksmonument

body=[<b>Datering:</b> 4 augustus 2007<br><b>Fotograaf:</b> A.F.A.M. Wetzer<br><b>Nummer:</b> DSC_0274]

Wolvenhoek G 227a (????)

Wolvenhoek 7 (1909)

1910	M.E. Hilkens (hoofd openbare meisjesschool) - School voor betalende meisjes
1928	dr. J.H.F. Deckers
1943	Administratie der Belastingen
1948	Rijkskantorengebouw (Belastingen, Registratie en Kadaster)

Wolvenhoek 3

Wolvenhoek G 243 (????)

Wolvenhoek G 228 (1880)

1881	C. Peeters (opzichter der gemeentewerken)
1908	Bureau der gemeente-waterleiding - J.L. Roborgh (opzichter waterleiding) - wed. H.J.N. Roborgh

Wolvenhoek 3 (1909)

1910	Bureau der gemeente-waterleiding - J.L. Roborgh (opzichter waterleiding)
1923	Adrianus H.J. Govers (schrijver gem. Bank van Leening) - Josephus H.A. Govers (kleermaker)
1928	A.H.J. Govers
1943	A.H.J. Govers - P.P.A. Govers (kantoorbediende)

Wolvenhoek 1

Wolvenhoek G 244 (????)

Wolvenhoek G 229 (1880)

1908	J.F.M. van Grinsven (handelsreiziger)

Wolvenhoek 1 (1909)

1910	L. v. Mackelenberg-Pauli
1923	Dionisius Gloudemans (kantoorbediende schoenfabriek)
1928	D. Glaudemans
1943	W.J.A.M. Janssen (kantoorbediende)

Wolvenhoek 1

Stadskantoor.

Achter het Wild Varken

Wolvenhoek G 241

Wolvenhoek G 241 (????)

1865	W. Ling L.B. (opperwachtmeester diensdoende kwartiermeester bij divisie marechaussee)

Wolvenhoek G 242

Wolvenhoek G 242 (????)

1865	J.C. Roelofs (hoofdonderwijzer aan de school voor kosteloos lager onderwijs)

Wolvenhoek G 244

Wolvenhoek G 244 (????)

1865	P.H. van den Dungen (mr. schoenmaker)

Wolvenhoek G 245

Wolvenhoek G 245 (????)

1865	G.H.J. Deckers (procureur bij het provinciaal geregtshof en arondissements regtbank)
1875	Iz.J. Montage (in effecten)

Wolvenhoek G 246

Wolvenhoek G 246 (????)

1865	P.F.C. van Dijk (koopman in lakens)
1875	J.M. Sistermans (leeraar aan 's rijks H.B. school)

Wolvenhoek G 247

Wolvenhoek G 247 (????)

1865	P.F. van Beugen (opperbrandmeester)
1875	P.F. van Beugen (opperbrandmeester)

Wolvenhoek G 248

Wolvenhoek G 248 (????)

1865	A. Kuijpers (opnemer der graanprijzen)
1875	A. Kuijpers (opnemer der graanprijzen)

Wolvenhoek G 249

Wolvenhoek G 249 (????)

1865	J.B. Suijs (opperbrandmeester)
1875	A.A.C.W. van Moll (1e luitenant tweede bataillon)

Wolvenhoek G 250

Wolvenhoek G 250 (????)

1865	J.C. Leeuwe (gepensioneerd commies ter provinciale griffie van Noordbrabant) - L.C. van de Ven (hoofdagent der Zutphensche brandverzekering maatschappij) - wed. van de Ven

Wolvenhoek G 252

Wolvenhoek G 252 (????)

1865	C. Guijeaux (mr. kleedermak. en winkel.)

Wolvenhoek G 253

Wolvenhoek G 253 (????)

1865	C. Heuskens (mr. schoenmaker)

Wolvenhoek G 342a

Wolvenhoek G 342a (????)

1865	C. Peeters (opzigter der gemeentewerken)

  5211 HH  1..7
  5211 HH  2..14

  1906 : 1442..1457 (Mosmans: Zuid)
  1909 : rechts 1..13, links 2..18

No 27 Wijk E (komend van Achter het Stadhuis)
Wolvenhoek
448	5	Densen, Godefridus van	Timmerman	47	Rooms	Den Bosch
449	10	Breink, Dorus	Hovenier	38	Rooms	Den Bosch
450	-	-	-	-	-	-
451	-	-	-	-	-	-
452	11	Itz, Jan Pieter	Meter en nachtwaker	62	Gereformeerd	Solms
453	6	Hegel, Johan Piet	Lijkbidder	62	Gereformeerd	Selters
454	8	Wielen, Adrianus van der	Kroeghouder	62	Rooms	Drunen
455	7	Diepen, Johannes	Koopman	51	Rooms	Bergen op Zoom
456	-	-	-	-	-	-
457	7	Teurlings, Hendrikus	Fabrikant	43	Rooms	Den Bosch
458	5	Mani, Adrianus	Opzichter	40	Rooms	Tilburg
459	5	Kours, Jan	Verwer	54	Rooms	Hanover
460	9	Vermeulen, Petrus J.	Koopman	32	Rooms	Den Bosch
Achter het Wildvarken

H.F.J.M. van den Eerenbeemt en L.P.L. Pirenne, 's-Hertogenbosch op de drempel van een nieuwe tijd (1960) 228, 231

Charles de Mooij en Aart Vos, 's-Hertogenbosch binnenskamers (1999) 24, 76

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 359, 390

Th. A. Wouters, Van verheffing naar begeleiding XII (1968) 89

Wolvenhoek

Binnenstad Centrum

Huilende wolven

Namen der Straten enz.

Wolvenhoek

De Wolvenhoek

Het stadsbeeld gaat veranderen aan de Wolvenhoek

Belastingkantoor

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Henny Molhuysen

n: vermelding in een voetnoot

Kadastrale kaart

Op deze pagina