afb. A.F.A.M. Wetzer, 4 augustus 2007
De Waterstraat is een zijstraat van de Verwersstraat en komt uit op het Anne Frankplein, de Prins Bernhardstraat, Keizerstraat en Wolvenhoek. De kroniekschrijver Van Sasse van Ysselt verklaart de naam Waterstraat uit het gegeven, dat de straat van de ene Binnendiezetak (Verwersstroom) naar een andere loopt (Kleine Vughterstroom). Vanouds waren er dan ook twee stenen bruggen: de onder het wegdek verdwenen Coninxbrug in de Keizerstraat en de nog altijd bestaande Loeffsche brug in de Waterstraat. Voor toponymist Marcel van der Heijden is dat een te weinig specifieke reden. Hij brengt de naam Waterstraat in verband met het gegeven, dat de straat elke winter onder water liep, zij had tot einde 19e eeuw zeer vaak te lijden van wateroverlast. De vroegste vermelding van de naam Waterstraat dateert uit 1408, in een schepenbrief staat: 'drie cameren in de Waterstraat'. De oudste aanduiding dat we met de Waterstraat te maken hebben is uit de periode 1382-1387 in het Rechterlijk Archief: 'in de straat van de Loefsbrugge naar de Huls'. In 's-Hertogenbosch kennen we nog een Korte Waterstraat, vroeger ook wel Lage Waterstraat geheten. Die bevindt zich aan het begin van de Hinthamerstraat, vanaf de Markt aan de linkerkant, en leidt naar het Herman Moerkerkplein. De Korte Waterstraat is in feite een gedempte of dichtgeslibde stadsgracht, die tijdens de tweede ommuring van de stad vanaf 1318 haar functie was verloren. Er is in de stad ook nog een Oude Waterstraat geweest, zo werd de Capucijnenpoort in de Uilenburg lange tijd genoemd. |
In 1514 stichtte de welgestelde Hendrick Proening van Deventher een gasthuis ten behoeve van zes arme, oude mannen. Dit Van Deventhers Gasthuis werd gehuisvest in een complex van negen woningen aan de zuidzijde van de Waterstraat, de huidige even nummers. Van 1619 tot 1626 waren deze huizen onderdeel van het jezuïetencollege. De hoofdingang van dit kloostercomplex lag aan de Verwersstraat. Vanaf eind 19e en begin 20ste eeuw boden de huizen aan de Waterstraat onderdak aan het provinciaal bestuur. Vanuit Waterstraat 16 bestuurden ambtenaren en politici de provincie Noord-Brabant. De Statenzaal (eens de kapel van de jezuïeten) werd in 1904 verbouwd tot vergaderzaal van Provinciale Staten. Nu is het onderdeel van het Noordbrabants Museum. Op Waterstraat 20 werd in 1883 het Rijksarchief gehuisvest. In 1985 verhuisde het archief naar de voormalige Citadel. Aan de noordzijde van de Waterstraat (de toenmalige oneven nummers) stonden prachtige stadshuizen. Op nummer 33 woonde het gezin van de bekende Bossche schildersfamilie P.M. Slager. Vier van de tien kinderen zijn ook het schildersvak ingegaan. Op nummer 25 zat het Joods Weeshuis, gesticht in 1760. De paters redemptoristen hebben ooit hun eerste 'klooster' op nummer 23 gehad. In twee benedenkamers werd een kapelletje ingericht, dat ook voor publiek werd opengesteld. Begin 1962 werden alle huizen aan de noordkant afgebroken, aanvankelijk om plaats te maken voor een nieuw provinciehuis. Dat plan is niet doorgegaan, het provinciehuis kwam uiteindelijk op het Pettelaarpark. Na jarenlange kaalslag werd eind 1975 aan de Waterstraat de eerste parkeergarage gebouwd, De Kuil genoemd. |
WATERSTRAAT bij de Verwerstraat. Werd ook Loeffstraat geheeten. | 84 |
De Waterstraat werd al in oude stukken van 1575 'het Waterstraetke' genoemd. Waarschijnlijk omdat deze straat van de ene-Dieze-arm naar de andere loopt, nu zowel als voorheen. En er waren dan ook vanouds twee stenen bruggen: de nu verdwenen Lombardsbrug bij de Mortel en de nog altijd aanwezige Loeffsbrug bij het bankgebouw van Lentjes en Drossaerts. | 34 |
Deze straat wordt in eenen Bosschen Schepenbrief van 6 Mei 1422 1) genoemd het straatje, dat voert van de Conincxbrugge naar de Loeffsbrugge en indien van l538 (Reg. no. 152 f. 344 vso) de straat, loopende van de brug, eertijds geheeten de Coninxbrugge, nu die Lombartsche brugge, naar de Loeffsche brug. Welke de Konings- of Lombardbrug was zagen wij reeds in het 1e Hoofdstuk van dit 2e Dl.; de Loeffsche brug, ook wel het Loeffsbrugske genaamd, was de brug, die in de Waterstraat nabij het tegenwoordig Gouvernementsgebouw over de Dieze lag.
In eene Bossche schepenakte van 1575 heette deze straat reeds het Waterstraetke; zij zal dien naam gekregen hebben, omdat zij op twee plaatsen naar het water leidt. Waarschijnlijk was zij oudtijds smaller dan thans; van daar dan hare benaming van straatje; eene rooilijn had zij aan de Zuidzijde vóór het bouwen van het Jezuitenklooster blijkbaar niet.
| 60 |
Noten | |
1. | Mr. Bondam Inventaris der oorkonden, afkomstig van het Jezuieten-college te 's-Hertogenbosch p. 75. |
1988 |
RedactieDe WaterstraatKringNieuws 81 (1988) 65 |
|
1999 |
Lodewijk ReijsWaarom eigenlijk 22 miljoen voor de WaterstraatBrabant Cultureel 6 (1999) 5-6 |
|
1999 |
Reg ten ZijthoffWaterstraat-plan. Een droom die toch realisering verdientBrabant Cultureel 6 (1999) 6 |
|
2009 |
Marcel van der HeijdenWaterstraat en Korte WaterstraatBossche Bladen 3 (2009) 92-94 |
|
De Waterstraat met het huis van de schildersfamilie Slager, 1938Frans Slager (1876-1953)(aquarel, 13.0 x 9.0 cm) Museum Slager, 's-Hertogenbosch |
1908 | W.J. Beunis (goudborduurder) - G. Schrammen (adj. insp. van politie) |
1910 | M. van Oers (mr. schilder) |
1923 | Elisabeth F.M. Dobbe (verpleegster) - Gerardus L.J.M. Dobbe (commissionair in natuursteen) |
1928 | G.L.J.M. Dobbe - mej. E.Th.M. Dobbe |
1943 | A.J.M. Dobbe - E.Th.A.M. Dobbe (verpleegster) - G.L.J.M. Dobbe |
1881 | R. Troostwijk (reiziger in leder) |
1910 | Jos. v.d. Sterren (huisschilder) |
1865 | W.J. van Roosmalen (zilversmid) |
1893 | Gebr. de Bresser |
1908 | Jos. v.d. Sterren (huisschilder) |
1908 | W. Govers (telegrambesteller) - wed. M. Vergeest |
1910 | W. Govers (telegrambesteller) |
1923 | Wilhelmus van Erp (timmerman) |
1928 | J.H. Ekels |
1943 | wed. H.H. Brusselaars-Thomassen |
1908 | wed. v.d. Broek - J.G. Rijswijk (winkelbediende) |
1910 | W.A.G. Janssen (kantoorbediende) |
1928 | M.H. Leijgraaf - mej. M.A. Leijgraaf |
1943 | R. van Mondfrans |
1908 | Dijks- van Alem (in modes) - A.G. Dijks (huis- rijtuig- en decor. schilder) |
1910 | A.G. Dijks (huis- rijtuig- en decor. schilder) |
1928 | F.C. Goedmakers - mej. M.A.A. Willems |
1943 | F. van der Hoeven (brandstoffenhandel) - J.L.M. van der Hoeven (steenkolenhand.) |
1881 | A. Dijks (mr. rijtuigschilder) |
1908 | Jac.M.L. Kloppenburg (bode prov. griffie) |
1910 | Jac.M.L. Kloppenburg (bode prov. griffie) |
1928 | H. Heiligers |
1908 | Provinciaal gouvernement |
1908 | G. de Bruin (concierge, prov. griffie) |
1928 | Gouvernementsgebouw Pr. Griffie |
1910 | Provinciaal gouvernement |
1943 | Onderlinge Gemeentelijke Boschbrandverzekering |
1948 | Bureaux Prov. Waterstaat |
1948 | - Gouvernementsgebouw (Griffie en Archief) |
1865 | G. Abbema (ondernemer van wagendiensten) - G.A. Abbema (commies der posterijen) - N. Taijlor Kraaij (rijks telegraphist der 2e klasse, eerst aanwijzend ambtenaar) |
1910 | G. de Bruin (concierge prov. griffie) |
1923 | Gijsbertus de Bruin (bode en concierge Prov. Griffie) |
1928 | G. de Bruin - P.J. de Bruin |
1943 | E. van Creij (bode-kamerbew. Prov. Griffie) |
1865 | W.R.C. van der Meer (2e luit. kwartierm.) - J.B. Smulders (mr. smid) |
1875 | J.B. Smulders (mr. smid) |
1881 | J. Smulders (mr. smid) - wed. J.B. Smulders (partikuliere) |
1865 | A. Hurkens (mr. huisschilder) - W. Sol (koetsier) |
1908 | Rijks-archief |
1910 | Rijks-archief |
1928 | Rijksarchief |
1948 | Rijksarchief |
1880 | A. van Rooij (caféhouder) |
1865 | T.A. Meuwese (agent van politie) |
1908 | W. Fasig (kleermaker) |
1910 | W. Fasig (mr. kleermaker) |
1928 | F.X. Keur - mej. A.M. Keur |
1943 | F.X. Keur - M.A. Keur (winkelierster) |
1877 | P.M. Slager (leeraar aan de koninklijke school) bron |
1881 | Boreel de Mauregnault douarrr. P.J.A. (partikuliere) |
1908 | P.J.T.H. Slager Jr. (kunstschilder, leeraar Kon. School) - Fr. Slager (kunstschilder) - P.M. Slager (kunstschilder, hoofdleeraar Kon. School) |
1910 | P.J.T.H. Slager Jr. (kunstschilder, leeraar Kon. School) - Fr. Slager (kunstschilder) - P.M. Slager (kunstschilder, hoofdleeraar Kon. School) |
1928 | P.J.Th. Slager |
1865 | G.A. Bruijère (commies ter provinciale griffie) - wed. A. de Haan (passement- en galonwerkster) |
1875 | wed. jonkvr. J. Boreel de Mauregnault (partik.) - F. Stoltenhoff (gepens. kapitein) |
1881 | P.J. Somers (mr. timmerman) |
1908 | wed. J. Slager-van Tienhoven |
1910 | wed. J. Slager-van Tienhoven |
1865 | J.H. Frankamp (kapitein bij het 2e regement vesting artillerie) |
1875 | H. Walewijk (koopman) |
1881 | H. Walewijk (koopman) |
1908 | S. Frank (manufacturen) |
1910 | E.A. Mulder (adjunct comm. gem. secretarie) |
1928 | J.W.H.M. Brunklaus - mej. B.A.M. Hencke - J.M.Th. Würtz |
1943 | H.A. Boesveld (onderwijzer) - G.A.S. Deenen - H.C.J. van Nijnatten |
1865 | F.J.M. Tilman (particulier) |
1875 | B. Hoogenboom (ingenieur bij de waterstaat) - A. Keurenaer (ingenieur bij den waterstaat) |
1881 | J.H.W. Lindeman (landmeter) |
1908 | J.J.A.H. van Zuijlen |
1910 | J.J.A.H. van Zuijlen |
1923 | Gijsbertus W. Adriaansens (commies P. en T.) |
1928 | mej. N.A.M.A. Lijser - mr. wed. C.H. van Meurs - J.F. Quaadvliet |
1943 | J.G.G. v.d. Ven (ass. winkelchef) - J.W.J. v.d. Ven (kantoorbed. distilleerderij) - P.A. v.d. Ven (procuratiehouder) |
1865 | J. van Grinsven (goudsmid) - J. Loretz (mr. boekbinder en papierlinieerder) - A. Moinat (gepens. stadsbode, koster der Fransch-Waalsche kerk) |
1875 | H. Decates (mr. kleermaker) - J. van Grinsven (goudsmid) - D. Hetterschij (gepens. ambtenaar) - P. van de Ven (mr. meubelmaker) |
1881 | H.J.K Buwalda (telegrafist) - W.J. van Roosmalen (zilversmid) |
1908 | J.A. Roelofs (kolonel infant.) |
1910 | J.J.F.M. Nooren (off. van gezondheid 1e klasse) |
1928 | N.H.M. van den Acker |
1943 | A.P.M. van den Acker (kantoorbediende) - N.H.M. van den Acker (vertegenw. in wijnen) |
1880 | Stal |
1865 | T.M.W. Acker (kapit. plaatsel. adjud. 1e kl.) - wed. C.F. van de Lande |
1875 | H.W. van der Meij (1e luitenant 2e regement hussaren) - M. Spruijtenburg (onderwijzeres) - wed. F. Spruijtenburg (partikulier) |
1881 | J.J. Goossens (mr. timmerman) - H.S.J. Koenen (opz. prov. waterstaat) |
1908 | E. Saladin (mr. kleermaker) |
1910 | E. Philipson (Isr. leeraar) |
1923 | Benjamin van Dijk (koopman) - Jonas van Dijk (koopman) - wed. Jacob van Dijk (zonder) |
1928 | B. van Dijk - J. van Dijk |
1908 | E. Philipaca (Isr godsdientleeraar) |
1910 | H. Saladin (mr. kleermaker) |
1928 | H.P.J. Saladin |
1943 | B. Baudoin - P.J.F. Baudoin (meubelmaker) |
1865 | H. Decades (mr. kleedermaker) |
1875 | F. van Rooij (tapper) |
1881 | J. van Drunen (tapper) |
1908 | M. van Heertum (caféhouder) - ? v.d. Heuvel |
1910 | H. Nijenhuis (molenaar) |
1928 | H. van Schijndel |
1943 | A. Zopfi (chauffeur) |
1908 | J. Vrijhoeven (schoenmaker) |
1910 | J. van Grinsven (letterzetter) - J. Vrijhoeven (schoenmaker) |
1923 | Henricus A. van Balen (bankwerker) - Henricus A. van Balen (brievenbesteller) |
1928 | C. Wiskerke |
1943 | M.J.A. Bouley (poeliersknecht) |
1908 | J. van Erp (bode op het hof) |
1910 | J. van Erp (bode gerechtshof) |
1928 | mej. F.A.H. van Uden - wed. F. van Uden |
1943 | wed. H. van Uden-Vos |
1865 | K.C. Suijling (mr. timmerman, metselaar en brandmeester) |
1892 | G. van Muijen |
1908 | Gez. van Muijen (naaisters) - H.G. van Muijen (timmerman) |
1910 | Gez. van Muijen (naaisters) - H.G. van Muijen (timmerman) |
1928 | J.M. Smith |
1943 | J.F.P. Smith (adm. huisdrukkerij levensm. bedrijf) - J.M. Smith (aanpreker) |
1910 | H.A. Vugts (mr. kleermaker) |
1923 | wed. Johan M. Bietz (naaister) |
1928 | H.G.A. Kloppenburg |
1943 | M.E.Th. Derks meergen. Wilbers (winkeljuffrouw) - M.W.M. Derks meergen. Wilbers (bouwkundig opzichter) |
1928 | J.W. Heijmen |
1910 | Kantoor van J.H.L. van Dijk (fa. Lentjens en Drossaert) |
1928 | Lentjes en Drossaerts |
1943 | Lentjes en Drossaerts |
1948 | Bank fa. Lentjes en Drossaerts |
1965 | Bank Lentjes & Drossaerts |
5211 JD 1..1 5211 JD 2..20
1909 : rechts 1..37, links 2..20
No 29 Wijk F (komend van de Verwerstraat) | ||||||
Waterstraat | ||||||
115 | 5 | Janssen, Jan Willem | Arbeider | 40 | Rooms | Maastricht |
116 | 4 | Hermans, Manus | Garensnijdersknecht | 48 | Rooms | Maastricht |
117 | 3 | Blanc, Augustinus Le | Schoenmaker | 65 | Rooms | Den Bosch |
118 | 2 | Ven, Wilhelmus van de | Kuijper | 61 | Rooms | Den Bosch |
120 | 5 | Knip, Anna Elisabeth | - | 48 | Gereformeerd | Tilburg |
121 | 6 | Gosen, Marianna | Naaister | 67 | Rooms | Staalbure |
122 | - | - | - | - | - | - |
123 | 12 | Cabuij, Petronella | Huisvrouw | 28 | Rooms | Antwerpen |
124 | 2 | Sleeuwen, Hendrikus Joh. van | Koopman | 63 | Rooms | Nuland |
125 | 4 | Gilst, Cornelis van | Voermansknecht | 44 | Rooms | Tiel |
126 | 8 | Vogel, Caspar | Kleermakersknecht | 48 | Luthers | Den Bosch |
Keizerstraat | ||||||
No 27 Wijk E (komend van Achter het Wild Varken) | ||||||
Waterstraat | ||||||
485 | - | - | - | - | - | - |
486 | - | - | - | - | - | - |
487 | - | - | - | - | - | - |
488 | 3 | Paulus, Egidius | - | 27 | Rooms | Den Bosch |
489 | 7 | Strikkers, Albertus | - | 52 | Gereformeerd | Den Bosch |
490 | 4 | Hellenberg, Dorothea Allegonda | - | 62 | Rooms | Lith |
491 | 3 | Sassen, Leonardus Jacobus | Geëmployeerde bij het gouvernement van Noord - Brabant | 32 | Rooms | Den Bosch |
492 | 4 | Hooft, Anselmus Petrus van | Chef de divisie bij het provinciaal bestuur | 41 | Rooms | Eindhoven |
493 | 8 | Brouwers, Jan | Gepensioneerd Kapitein | 60 | Rooms | Rotterdam |
494 | - | - | - | - | - | - |
495 | 5 | Santen, Nicolaas Johannes van | Particulier | 38 | Rooms | Den Bosch |
496 | 5 | Brekelmans, Mathijs | Metselaar | 34 | Rooms | Vught |
497 | 6 | Wjls, Jan Baptist | Gepensioneerd | 71 | Rooms | Breda |
498 | 11 | Pompe, Hendrikus | Tapper | 47 | Rooms | Den Bosch |
499 | 14 | Prez, Carel | Geëmployeerde Dir. en organist | 32 | Gereformeerd | Rotterdam |
Verwerstraat |
B. Blondé, De sociale structuren en economische dynamiek van 's-Hertogenbosch 1500-1550 LXXIV (1987) 201
F.G.G. Govers, Het geslacht en de firma F. van Lanschot 1737-1901 XXV (1989) 292
A.F.J. van Kempen, Gouvernement tussen Kroon en Statenfacties LXXVI (1988) 191
Varia Historica Brabantica III (1969) 316