afb. 1928
De Pelssingel is genoemd naar Bosschenaar Theodorus Pels (1848-1920). Hij was kandidaat-notaris en was later werkzaam op de provinciale griffie. Januari 1890 werd hij beëdigd als gemeentesecretaris, met een jaarwedde van ƒ 2.200. Een aardig salaris, als men bedenkt dat het gemiddelde jaarloon van een geschoolde arbeider toentertijd tussen ƒ 300 en ƒ 350 bedroeg. De gemeentesecretaris is de hoogste gemeentelijke ambtenaar. Hij woont de vergaderingen van burgemeester en wethouders bij en houdt toezicht op de overige ambtenaren. Pels mocht zonder toestemming van de burgemeester niet langer dan één dag, zonder toestemming van burgemeester en wethouders niet langer dan acht dagen en zonder toestemming van de gemeenteraad niet langer dan veertien dagen zich buiten de gemeente begeven. De functie van belangrijkste gemeenteambtenaar zou Pels tot aan zijn dood in april 1920 bekleden, hij was toen 72 jaar. Vanwege zijn verdiensten voor de uitbreidingswijken Het Zand en De Muntel, besloot de gemeenteraad in 1921 een straat naar hem te noemen. Het werd dus Pelssingel, ter vervanging van een eerder gekozen straatnaam: Eilandsingel. De huizen aan de Pelssingel werden ontworpen door de architecten H.W. Valk en A.J. van Kempen. Kenmerkend voor De Muntel zijn de gesloten bouwblokken met een of meer poortgebouwen, die toegang geven tot de binnenterreinen. Aan de Pelssingel bevond zich de overbouwde toegang tot het Gheert van Calcarplein, gebouwd in 1926 door Coöperatieve Bouwvereeniging 'Eigen Bezit'. In 2007 gesloopt voor nieuwbouw (Muntelhof, 2010). In de jaren twintig van de vorige eeuw leek rivier de Aa heel wat breder dan nu het geval is. Dat kwam doordat er toentertijd nog een zijtak, een meander, langs de Pelssingel stroomde. Vanaf 1884 was in deze zijtak heel lang het Gemeentelijk Zwembassin gevestigd, Bosschenaren spraken liever over Zwemkom. Heel wat Bosschenaren hebben hier leren zwemmen. Later werd deze Aatak gedempt en kon er gebouwd worden. Er werd toen - vóór de Tweede Wereldoorlog - een rangeerterrein voor trams aangelegd. Na de oorlog kreeg ook deze zijde van de Pelssingel bebouwing. Hier werden in 1946 tijdelijke woningen gebouwd (architect Maybeck), ter bestrijding van de grote woningnood. Ze werden ook wel witte woningen genoemd, honderden zijn er in 's-Hertogenbosch neergezet. De meeste noodwoningen zijn inmiddels afgebroken. Alleen de aan de Pelssingel staande, wat riantere noodwoningen (de 'bungalows') krijgen op dit moment een flinke bouwkundige opknapbeurt. | 11 |
Theodorus Pels wordt in 's-Hertogenbosch geboren op 17 maart 1848. Hij is kandidaat-notaris en later werkzaam op de provinciale griffie. De gemeenteraad beëdigt hem op 10 januari 1891 als gemeentesecretaris, een functie die hij tot zijn dood op 20 april 1920 bekleedt. | 106 |
Theodorus Pels werd op 17 maart 1848 in Den Bosch geboren. Na zijn studies werd hij kandidaat-notaris en was hij werkzaam op de provinciale griffie. Op 23 augustus 1890 benoemde de gemeenteraad van Den Bosch hem tot gemeentesecretaris. Eén serieuze tegenkandidaat was er, mr. H. Sassen, die bovendien deel uitmaakte van de gemeenteraad. Th. Pels werd aangesteld tegen een jaarsalaris van f 2.200.-. Op dezelfde dag van zijn benoeming stelde de gemeenteraad tevens een 'Instructie' voor deze functionaris op.
Onder andere werden daarin de volgende artikelen opgenomen:
Art. 1. De Secretaris is verplicht zijne vaste woonplaats te hebben binnen deze stad. Hij mag zonder verlof van den Burgemeester niet voor langer dan één dag, zonder verlof van Burgemeester en Wethouders niet langer dan acht dagen en zonder verlof van den Gemeenteraad niet langer dan veertien dagen, uit deze Gemeente zich verwijderen.
Art. 25. Bij brand, oproerige beweging of buitengewone omstandigheden vervoegt hij zich, zoo spoedig doenlijk, naar het Raadhuis.
Art. 23. Hij is van des morgens negen tot des middags drie ure of zoo noodig later tot na den afloop der werkzaamheden ten stadhuize aanwezig.
Art. 6. Hij brengt iedere veertien dagen ter tafel van Burgemeester en Wethouders en in elke vaste vergadering van den Raad eene lijst van alle zaken, die onafgedaan zijn gebleven.
De gemeentesecretaris is de belangrijkste gemeentelijk ambtenaar. Hij woont de vergaderingen van B&W bij en houdt toezicht op de in het stadhuis werkzame ambtenaren.
Zo gebeurde dat ook met Th. Pels toen hij op 10 januari 1891 beëdigd werd en zijn functie begon.
Pels heeft de functie van gemeentesecretaris lang bekleed. Zijn zilveren ambtsjubileum vierde hij in januari 1916. Tijdens een plechtige raadsvergadering werd hij door middel van toespraken gehuldigd. De letterlijke teksten ervan noteerde de verslaggever van het Noordbrabantsch Dagblad - Het Huisgezin in zijn krant. Tevens meldde hij dat de jubilaris 'een zilveren jardinière' ten geschenke kreeg met een inscriptie.
Bij deze huldiging was Pels bijna 68 jaar oud. Toch ging hij niet met pensioen. Het was gebruikelijk dat men zo lang mogelijk aan het werk bleef. Theodorus Pels overleed op 20 april 1920. Hij was toen 72 en nog steeds gemeentesecretaris van Den Bosch.
Daags na zijn overlijden kwam de Bossche gemeenteraad in een extra vergadering bijeen om de overledene te herdenken. Lovende woorden werden er toen over Pels uitgesproken, die tijdens zijn jarenlange ambtsperiode de stad Den Bosch zich buiten de wallen heeft zien uitbreiden. Het Zand (tussen Dommel en station) werd aangelegd en een tweede uitbreiding, De Muntel, was in uitvoering. Toen in 1921 dan ook de straten in De Muntel namen kregen, werd er een genoemd naar de gemeentesecretaris Theodorus Pels: de Pelssingel.
|
In het begin van de jaren twintig werden op de Muntel de huizen aan de Pelssingel gebouwd naar ontwerpen van de architecten H.W. Valk en A.J. van Kempen. Kenmerkend voor de Muntel zijn de door woningbouwverenigingen gebouwde woningcomplexen: op zichzelf staande gesloten bouwblokken, waarin een of meer poortgebouwen toegang geven tot de binnenterreinen. Op de linkerfoto is aan de rechterzijde nog de overbouwde toegang te zien tot het Gheert van Calcalplein, gebouwd door - zoals in grote letters staat aangegeven - de Cop. Bouwvereeniging 'Eigen Bezit'. Door middel van een gedenksteen uit 1926 wordt nog eens op dit feit gewezen. Door deze bouwverenigingen, die voor hun eigen leden bouwden, ontstonden er binnen de wijk als het ware een soort enclaves, bewoond door een bepaalde groepering: katholieken, protestanten, PTT-beambten, onderofficieren en dergelijke. Lang hebben deze groeperingen bepaalde straten een eigen karakter gegeven. De straatnaam Pelssingel werd door de gemeenteraad in 1921 aan de straat gegeven. Zij is genoemd naar Theodorus Pels (1848-1920) die op 23 augustus 1890 tot gemeentesecretaris van Den Bosch werd benoemd en deze functie tot aan zijn dood op 72-jarige leeftijd uitoefende. In de jaren twintig leek rivier de Aa heel wat breder dan nu het geval is. Dat kwam doordat er toen nog een zijtak van deze rivier, een meander, langs de Pelssingel stroomde. Vanaf het eind van de vorige eeuw was in deze zijtak heel lang de zwemkom gevestigd, waar menig Bosschenaar de zwemkunst onder de knie heeft gekregen. Later werd deze tak gedempt en kon er op het terrein gebouwd worden. Er werd toen - voor de Tweede Wereldoorlog - een rangeerterrein voor trams aangelegd. Na de oorlog kreeg ook deze zijde van de Pelssingel bebouwing. Hier werden tijdelijke woningen gebouwd. Het waren 'noodwoningen' en 'bungalows', gebouwd door Bredero's Bouwbedrijven die een eigen, apart nummer kregen. De noodwoningen kregen de letters NW voor het huisnummer, de wat luxere bungalows de letter B. Honderden noodwoningen en bungalows werden aan het eind van de jaren veertig gebouwd in Den Bosch. Deels om tegemoet te komen aan de in oktober 1944 verwoeste huizen, anderzijds om aan de enorme vraag om woonruimte tegemoet te komen. De meeste noodwoningen zijn verdwenen, slechts hier aan de Pelssingel staat een groepje van drie voormalige woningen, thans gezamenlijk in gebruik als EHBO-oefenruimte. De riantere vorm van de noodwoningen, de 'bungalows' aan de Pelssingel hebben een forse opknapbeurt ondergaan en kunnen nog een aantal jaren mee. Op het resterende deel van het opgehoogde terrein waren ondermeer de kassen van de Hoge Agrarische School gevestigd. Nu zijn hier aan de Munteltuinen recentelijk ook woningen gebouwd. |
1985 |
Henny MolhuysenStraat en naam : PelssingelBrabants Dagblad donderdag 28 november 1985 (foto) |
|
1998 |
Henny MolhuysenVerdwenen stadsbeelden : De Bossche stadswijk aan de rivier de AaBrabants dagblad donderdag 29 januari 1998 (foto) |
|
2006 |
RedactiePoortgebouw Pelssingel redt 't nietBrabants Dagblad woensdag 12 april 2006 |
|
2010 |
Marianne Schoone'Dit is eerherstel voor de Pelssingel'Brabants Dagblad vrijdag 9 april 2010 |
1923 | Christiaan M.A. de Coster (petroleumhandelaar) |
1928 | Chr. M.A. de Coster |
1943 | A. Findhammer (kantoorjuffr.) - C.F.F. Findhammer (rijksambtenaar) - F.H. Findhammer (kantoorbed.) - F.J. Findhammer |
1928 | wed. P.H. Scheurs - mej. A.J. Schreurs |
1943 | H.P.G. Gommers (schrijver K.T.A) |
1923 | jhr. Lion M.H.O. Graafland (analyst keuringsdienst) |
1928 | Th.J. Laghuwitz - A.G.A.J. den Riet |
1943 | J.B. van Litsenburg (graveur) - Th.A.C. van Litsenburg (kantoorbediende) - W.C. en J.V. Litsenburg (Zuid Ned. Stempelfabriek en Graveerinr.) |
1928 | R. ter Horst |
1943 | J. Wijne (onderwijzer) |
1928 | J.I. Bulkens - wed. J. Trimbach - J.H. Vorspel |
1943 | D. de Koning (hoofdagent van politie) |
1928 | A.J. Willems - wed. J.M. Willems |
1943 | F.M. Assmann |
1928 | J.P.M. Steenbergen |
1943 | W.M. Vermeulen (typograaf) |
1928 | D. de Koning |
1943 | J.B.A. Bonnemayers (administrateur) |
1923 | Hendrik Antonisse (letterzetter) |
1928 | H. Antonisse |
1943 | J.L. van Erp (concierge M.T.S.) |
1923 | Johannes M. Frik (commies dir. belast.) |
1928 | J.M. Frik |
1943 | B. Doomernik (muzikant) |
1956 | A.J. van Wijchen (vroedvrouw) |
1923 | wed. Gerrit van den Boom (zonder) - Wilem van den Boom (adj. commies ter secr.) |
1928 | W. van den Boom - wed. G. van den Boom |
1943 | L. Broeren (letterzetter) |
1928 | F.M. Willemse |
1943 | W.N.M. van Hooft - J.H. Willems (kleermaker) |
1928 | A.J.P. Thorn - J.M.M. Thorn |
1943 | J.M.M. Thorn (contr. arbeidsinspectie) - wed. J.H. v.d. Zande-van Rooij |
1928 | F.J. Findhammer |
1943 | M.H. Leijgraaf |
1928 | J. van Gils |
1943 | W.S.M.F. Well (schrijfster R. v. S.) - wed. H.H. van Well-Corvers |
1928 | J.P. Maas |
1943 | A.Th.W. de Groot (fabriekschef) |
1928 | L. van Sanden |
1943 | Th.J. Kivits (chemigraaf) |
1928 | A. van Veldhoven - L.A.M. van Veldhoven |
1943 | A. van Veldhoven |
1923 | Jacobus A. van den Dungen (stucadoor) |
1928 | E.J. Duurlinger |
1943 | E.J. Duurlinger (boekhouder) |
1923 | Anna W.M. van Asperen (schrijfster raad van arbeid) - Arnoldus A. van Asperen (assistent posterijen) |
1928 | D. de Boer |
1943 | A.F. de Rooij (kantoorbed.) - F. de Rooij (schoenmaker) |
1928 | H.C.F. van Ham |
1943 | wed. E.M. van Ham-de Koning |
1923 | Elias Blokland (sergeant majoor infie.) |
1928 | J.B. Collet - N.J.M. Grefkens |
1943 | N.J.M. Grefkens (sigarenmaker) |
1923 | Bernardus L.A. Blom (sergeant infie.) |
1928 | D.J.N. de Haan (vertegenw.) - G. de Haan (makelaar) - J.N. Ran |
1928 | W. van Eerd |
1943 | Gezusters van Eerd (slagerij) - J.J.M. van Eerd (koopvrouw) - G.A.J. Wijne (slager) |
1923 | Jacobus C.H. Bonnier (handelsreiziger) |
1928 | W. van Eerd |
1923 | Gerardus C. van Eijkelenborg (kleermaker) |
1928 | A. Henskens |
1943 | A. Henskens (goudsmid) - A.H.M. Henskens (kantoorbediende) |
1923 | Wilhelmus M. Boers (goudsmid) |
1928 | H. van den Ouwehand |
1943 | T.A.C. van Schijndel (schoenmaker) |
1923 | Louis J.H. Bouchez (inspecteur levensverzekering) |
1928 | J.H.L. Goossens - F.C. Kremers |
1943 | C. van de Oetelaar (monteur Gem. Electr. Bedrijf) |
1928 | H. Huijbers |
1943 | wed. M.C. Bechtold-Smits |
1928 | C.S. Bollen |
1943 | A.J.A. van de Bergh (brievenbesteller) - H.G. van de Bergh (kantoorbediende) |
1928 | A.J. van Heijnsbergen |
1943 | Th. Michels (lijn-assistent N.S.) |
1928 | J.Th. van de Laar |
1943 | J. Maas (agent van politie tevens onbez. Rijksveldwachter) |
1928 | W.R. Vogels |
1943 | A.J. de Rooij (kleermaker) |
1928 | A.J. de Rooij |
1943 | J.J. Thorn (boekdrukker) |
1928 | A.A. van Asperen - mej. A.W.M. van Asperen |
1943 | J.L. Coret (kantoorbed.) - J.L. Coret (verzekeringsagent) - L. Coret (kantoorbed.) |
1943 | H.F.J. van Buul (kleermaker) |
1928 | A.J.A. van den Bergh |
1943 | wed. J.M. Kuijpers-de Rouw |
1923 | Maria L. van Alphen (costuumnaaister) - wed. Christianus J. van Alphen (zonder) |
1928 | B.H.J.M. van Son - M.W. van Son |
1943 | L. v.d. Sanden - P.J. Spijkers (metselaar) |
1928 | H.A. Roelofs |
1943 | C. van Ooijen (meterijker) |
1928 | L.F.A. Verdonk |
1943 | wed. W. Vrijhoeven-Oosterwaal |
1928 | H.M. van de Wijs |
1943 | A. Peters (apoth. bediende) |
1928 | J.J.F.M. de Reeper |
1943 | L.A.M. van Drunen (behanger en stoffeerder) |
1943 | J. Hazenberg (chauffeur) |
1928 | J.M. van Diem |
1943 | J.M. van Diem (schilder) |
1928 | D. Blankenstein |
1943 | J.W. van Amelsvoort (electricien) |
1928 | H. van Leeuwen |
1943 | P.J. van Eggelen (schoensnijder) |
1928 | wed. G.J. van Beekvelt - C.A. Pennings - mej. F.J.M. Pennings |
1943 | C.A. Pennings - F.J.M. Pennings (onderwijzeres) |
1928 | L.F. Montee - C.A. van de Wiel |
1943 | B.N. Willems (sigarenmaker) |
1928 | G. den Otter |
1950 | H.J. Bartels (winkelbed.) - J.H. Bartels (rijtuigschilder) |
1928 | M. van Heijnsbergen |
1943 | A.J.H. Verdonk (kleermaker) |
1928 | J.H. Boschker |
1943 | J.T.J. op ten Berg (wissellooper) |
1928 | P. Venrooij |
1943 | A. Venrooij (kantoorbediende) - wed. J.H. Venrooy-Marechal |
1928 | M. Marschalk |
1943 | wed. M. Marschalk-Lommers |
1928 | J.M. Schouten |
1943 | J.A.W. van den Dungen (kantoorbed. expeditiebedrijf) - W.A. van den Dungen (schoenmaker) |
1928 | Th.J. Lommers |
1943 | v.d. A. Sande |
1928 | J.Ph.M. Offermans |
1943 | A. Westerlaken (loodgieter) |
1928 | J.A.P. Rabou |
1943 | C.W.A. Jacobs (boekdrukker) |
1928 | H.F.J. van Buul |
1928 | J. de Vrieze |
1943 | J. de Vrieze (letterzetter) |
1928 | F. Meijer |
1943 | C.E. van den Hoek (meesterknecht) - J.C.F. van den Hoek (schrijver bel.) |
1928 | E.Th.J. Voets - mej. M.C.J. Voets |
1943 | A.A.M. Halewijn (magazijnmeester) |
1928 | wed. P.F. Verhagen |
1943 | A.L. Lensen (sigarenmaker) - wed. A.M. Verdonk-Lensen (fabr. arbeidster) |
1928 | C.M. Bruggeman |
1943 | C.M. Bruggeman (stoffeerder) |
1928 | E.H.J. van Veluw - M.G.J. van Veluw |
1943 | C.W.B. van Veluw (kantoorbediende) - E.H.J. van Veluw (bankwerker N.S.) |
1928 | echtg. K. Laponder - mej. G.A. Laponder |
1943 | W.J. van der Krabben (schilder P.N.E.M.) |
1928 | J.L. Burg |
1943 | C.C. Verkaart (kleermaker) |
1928 | P.H. Mariman |
1943 | J.H.H. Meeuwsen (huisschilder) |
1928 | E. Louwerse |
1943 | M. Koolstra (rijksambtenaar) |
1928 | J.J. Meijer |
1943 | A. de Man |
1928 | A. de Man |
1943 | J.F. den Otter (letterzetter) |
1928 | J.J. Hardonk |
1943 | P.J. Janssen (brood- en banketbakker) |
1928 | J.C.H. Bonnier |
1943 | P.L. van Aken (wagenmaker) |
1928 | A.D. Grims |
1943 | J.J. Nabbe (letterzetter) |
1928 | H.J. Aalstius den Appel |
1943 | H.J. Aalstius den Appel (gep. majoor administrateur) - L.H.G. Groenen (timmerman) |
1928 | wed. J. Schuilenberg - J.G. Schuilenburg |
1943 | H.A. Meijer (kantoorbediende) |
1928 | P. Biekart |
1943 | W. Baggerman (rijksambtenaar) |
1928 | G.J. Groenema |
1943 | wed. J.M. van den Berg-Groll |
1928 | J. Bosboom |
1943 | F.C. Erkelens |
1928 | P. van der Graaf |
1943 | H.F. Davids (kantoorknecht) |
1928 | S. Vijn |
1943 | A. van Beijnen (nachtwaker) |
1928 | C. Emons |
1943 | J.J.G. Mossou (kellner) |
1928 | J.M.P.G. Vermeulen |
1943 | J.C. van der Heide (serg. reg. wielr. op wachtgeld) |
1928 | D. Groenheim |
1943 | W.F.J. van Buul (geldophaler aan gasfabr.) |
1928 | Th.R. Cools |
1943 | C. de Bodt |
1928 | A.H. Roeffen |
1943 | N.F.M. van Dartel (schilder) |
1928 | J.A. Cools |
1943 | J.A. Cools (grossier in gist en koek) |
5212 PA 1.. 21 5212 PB 23.. 45 5212 PC 47.. 67 5212 PD 69.. 87 5212 PE 89..561 5212 PG 563..579 5212 PA 2.. 22 5212 PB 24.. 46 5212 PC 48.. 68 5212 PD 70.. 86 5212 PE 88..562 5212 PG 564..578
2006 |
Gemeentelijke monumentenlijstHet college besluit de adressen Pelssingel 34 t/m 37 van de gemeentelijke monumentenlijst af te voeren. Door de eigenaar van het complex is een schetsplan ingediend dat uitgaat van sloop en nieuwbouw. Onder meer op basis van het advies van de monumenten- en welstandcommissie worden de adressen van de monumentenlijst afgehaald. Zo zijn er in de loop der jaren wijzigingen aan het gebouw uitgevoerd die de monumentale waarden voor een groot deel teniet hebben gedaan.
B&W Besluitenlijst 4 april 2006
|
|
2007 |
Witte woningen PelssingelHet college besluit geen medewerking te verlenen aan de sloop en vervangende nieuwbouw van de witte woningen aan de Pelssingel. Dit vanwege cultuurhistorische, stedenbouwkundige en volkshuisvestelijke aspecten. Woningcorporatie BrabantWonen wordt hierover geïnformeerd.
B&W Besluitenlijst 28 augustus 2007
|
F.L. Jansen, Kledinghandel in transitie LXXXVIII (1991) 375
Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 346