afb. A.F.A.M. Wetzer, 4 april 2004

Berewouthof

Binnenstad Centrum

In 1700 telde de stad ongeveer 12.500 inwoners en huisvestte als garnizoenstad bovendien ongeveer 10.000 militairen, die veelal een onderdak hadden bij de burgerij. Dit leidde tot moeilijkheden en in 1744 besloot de stadregering een viertal kazernes te bouwen: de Mortel-, Tolbrug-, St. Jacobs- en de Berewoutkazerne.
In 1902 werd de kazerne verbouwd tot magazijn voor het leger, toen werd ook het ijzeren hek geplaatst. In 1920 verlaten door de militairen.
In de twintiger jaren van deze eeuw heeft de Berewoutkazerne een belangrijke inwendige verbouwing ondergaan en is er door de gemeente een hofje voor bejaarden van gemaakt.

's-Hertogenbosch Monumentenstad ()

Jaar

Naam

Bron

1928

Berewouthof

Adresboek voor 's-Hertogenbosch 1928

Bossche adel en artilleristen

door Ed Hupkens

De Berewoutstraat verbindt de Vughterstraat met de Sint-Janssingel en Westwal. De straat dankt haar naam aan Arnout Berwout, die uit een oud-adellijke, Bossche familie voortkomt. Op 30 september 1352 kocht ze, samen met acht andere Bossche poorters, voor 8.000 pond het recht om de stadsmuren vanaf de Orthenpoort tot de Vughterpoort te mogen betimmeren met stenen huizen.

De Berewouthof met voormalige militaire woningen. Anno1966. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0066992.

De familie had in de Berewoutstraat een zeer aanzienlijk huis, met de naam De Vergulde Os, dat via een gangetje met een poort in de Vughterstraat uitkwam. Het grote pand werd in 1618 omschreven als: “eene huysinge… boven ende blyckerye, daer eertijds eene huysinge op gestaen heeft, put, met eene grootte poorte uitgaende in de Berwersstraet, achterwaerts tot aan het erf van de Paters capucynen”. In die tijd stond het klooster van de kapucijnen in de Postelstraat. De huizen De Witte Leers (Vughterstraat 105) en De Drie Morianen (Vughterstraat 107) behoorden ook toe aan de familie Berwout. Archeoloog Hans Janssen vond bij opgravingen in 2000 aan de Berewoutstraat een onbekende, eind 13e eeuw gedempte, noord-zuid lopende Binnendiezetak. In het begin van de 14e eeuw is hierop een groot patriciërshuis gebouwd. Tegen het einde van diezelfde eeuw werd het afgebroken en vervangen door een aantal kleine huisjes. Waarschijnlijk gaat het bij dit patriciërshuis om het oudste stadshuis van de familie Berwout.

Clockgieterspoort

Aan de andere kant van de Berewoutstraat, nabij de stadswal, stond gieterij de Clockgieterspoort, waar kleine klokken werden gegoten. Oudste eigenaar ervan (rond 1480) was meester-klokkengieter Gobelius Moer, compagnon van de beroemde klokkengieter Geert van Wou, die in 1474 Bosch poorter was geworden. Een latere eigenaar was Peter van Oldenburch, de stadsbeul, of zoals hij zich noemde ‘de meester van den scherpe gerechte’. In 1733 was sprake van een complex bestaande uit de Clockgieterspoort, drie huisjes met tuinen, vijf andere huisjes (de galerij genoemd), een berg (werf van een afgebroken molen op Bastion Maria) en een daarop staand huisje, de Klock genoemd. Naast de Clockgieterspoort stond het Smidsgasthuis, door meester-smid Hendrik van Vessem en zijn vrouw Gudula van de Poel gesticht voor oude mannen. Bij testament van 20 juni 1420 doteerden zij het gasthuis met een huis en erf in de Berewoutstraat en met pachten.

Straatje van Pikarie

De straatnaam Berewoutstraat komt soms verbasterd voor als Berberstraat. In akten uit 1567 en 1587 wordt de straat ook Aert Berewoutstraat genoemd. Op 7 november 1615 werd vergunning verleend aan Paul Ambrosius van Gerwen voor de oprichting van een oliemolen aan de Berewoutstraat nabij de stadswal.
Tussen de nummers 26 en 28 van de Berewoutstraat zat een poort die toegang bood tot het zogeheten Straatje van Pikarie, ook wel Hofje van Pikarie genoemd. De oorsprong van deze straatnaam is moeilijk te achterhalen. Vermoedelijk woonde er in de 19e eeuw een Fransman, aan wie het straatje - eigenlijk meer een pleintje - zijn naam dankte.
Begin 20e eeuw heeft de straat enkele scholen gekend: de Zustersschool, de Bijzondere Meisjesschool, de Bewaarschool. Rond 1930 was in de straat een lagere school gevestigd, de ‘Berewoutschool’, die te boek stond als de armenschool van de parochie Sint-Cathrien. Een van de leerlingen van die armenschool was Marinus (Rinus) van der Lubbe, die in de wereldgeschiedenis als voetnoot te boek staat.

Rinus van der Lubbe

Rinus van der Lubbe was de man die op 27 februari 1933 zeer waarschijnlijk de Reichstag (parlementsgebouw) in Berlijn in brand had gestoken. De communist Van der Lubbe werd als dader opgepakt en na een politiek proces ter dood veroordeeld. Hitler kwam daarna aan de macht. Op 10 januari 1934 werd Van der Lubbe daadwerkelijk in Leipzig onthoofd. In 1943 bracht één van Adolf Hitlers beulen, Heinrich Himmler, een bezoek aan ’s-Hertogenbosch. Eigenlijk kwam hij voor Kamp Vught, maar hij bekeek ook twee woonhuizen in de Berewoutstraat en Kanaalstraat (zijstraat Zuid-Willemsvaart) van binnen. Van der Lubbes moeder had in de Berewoutstraat een kruidenierswinkeltje, dat ze na twee jaar moest verkopen. Ze verhuisde met haar kinderen naar een kleine bovenwoning in de Kanaalstraat.

Kazernes

Rond 1700 telde ’s-Hertogenbosch ongeveer 12.500 inwoners. Bovendien huisvestte het als garnizoensstad nog eens 10.000 militairen, die veelal een onderdak hadden bij de burgerij. Dat leidde vaak tot grote problemen. Daarom besloot de stadsregering in 1744 binnen de oude vestingmuren tot de bouw van vier kazernes: Mortelkazerne (cavalerie), Tolbrugkazerne (infanterie), Berewoutkazerne (artillerie), Sint-Jacobskazerne (infanterie).

Artilleriekazerne

Aan de Berewouthof, naast de Berewoutstraat, werd de Berewoutkazerne gebouwd. Er werden 384 manschappen van de veldartillerie in gehuisvest. Aan de westzijde van de kazerne leunden de officierswoningen aan tegen het Straatje van Pikarie.
De kazerne werd ook wel Barbarakazerne genoemd, omdat Sint-Barbara de beschermheilige van onder meer de artilleristen is. De Berewoutkazerne is een in schoon metselwerk opgetrokken complex met verdieping. De kazerne bestaat uit drie loodrecht staande vleugels, door een open hof omsloten, onder met Hollandse pannen gedekt, omlopend zadeldak. In de met een bakstenen gootuitkraging afgesloten gevels bevinden zich de kenmerkende 12-ruits ramen met ontlastingsbogen, zoals die ook van de andere kazernes bekend zijn. Boven de middeningang is een ovalen, hardstenen gevelsteen met Romeinse jaartal MDCCXLIV (1744) ingemetseld. Tegenover de kazerne bevindt zich aan de vestingmuur het Bastion Marie, ook bekend als ‘Het Bolwerck met de boompjes’. Later heeft op het bolwerk nog een molen gestaan met de naam ‘Nooitgedagt’.

Sfeervol hofje

In 1902 werd de kazerne verbouwd tot legermagazijn, toen werd ook het ijzeren hek geplaatst. De kazerne verloor haar militaire functie in 1920. In latere jaren heeft de kazerne een belangrijke inwendige verbouwing ondergaan. Door de gemeente is er toen een hofje voor senioren van gemaakt. Nog steeds staat de Berewouthof bekend als knus en sfeervol. In 1974 werd bij werkzaamheden aan het Bastion Maria een onderaardse gang ontdekt, die tot aan de Berewoutkazerne doorliep. Waar die voor diende, weet niemand. Sinds februari 1984 staat het gehele complex van de voormalige Berewoutkazerne geregistreerd als rijksmonument.

44

Bronnen
•	Bossche encyclopedie
•	Jo Hendriks, 'Bere(n)woutstraat' in: KringNieuws 1 (1997)
•	Ed Hupkens, Bossche straten en stegen. De historische binnenstad in 180 doorkijkjes ('s-Hertogenbosch 2012)
•	J.A.M. Roelands, Straat in Straat uit ('s-Hertogenbosch 1984)

Bossche Kringen 5 (2018) 44-46

1975	Redactie Wethouder H. Lauxstermann: Renovatie Berewouthof de (dure) moeite waard Brabants Dagblad dinsdag 15 april 1975 (foto)
1975	Redactie Bouw vervangende woonruimte begonnen. Binnenkort renovatie Berewouthof Brabants Dagblad woensdag 22 oktober 1975 (foto)
1976	Redactie Eerste elf woningen deze week opgeleverd. Berewouthof leukste renovatie Brabants Dagblad donderdag 1 juli 1976 (foto)

1744	De stad koopt een aantal huizen om er kazernes voor het garnizoen neer te zetten. Het zijn de Tolbrugkazerne (voor 1134 man), de Berewoutkazerne (384 man), de Mortelkazerne (840 man) en de St. Jacobskazerne (960 man). Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
1902	In 1902 werd de kazerne verbouwd tot magazijn voor het leger; in dat jaar werd ook het ijzeren hek vóór het gebouw geplaatst. Bron: Rondom de Vughterdriehoek
1920	In 1920 verlieten de militairen het gebouw en heeft de gemeente er een hofje voor bejaarden voor gemaakt. Bron: Rondom de Vughterdriehoek

1977

Berewouthof

Voormalig kazernegebouw uit 1744. Bestaande uit drie loodrecht op elkaar staande vleugels, die een open hof ontsluiten. De gevels van schoon metselwerk bevatten brede ramen met segmentvormige ontlastingsbogen. Ramen in gevels aan de binnenhof gedeeltelijk gedekt met strekken. Bakstenen gootuitkraging. Rechter zijgevel is een gepleisterde tuitgevel met top en schouderstukken, bakstenen banden en T-schuiframen met segmentvormige ontlastingsbogen. Linker zijgevel is een tuitgevel met top- en schouderstukken en vlechtingen van schoon metselwerk. Tegen deze gevel staat een trappenhuis uit ca 1935. Enkelvormige eiken balklagen. Kap met grenen dakbalkjutten met schaarspanten met balk. Boven middeningang een hardstenen gevelsteen met jaartal 1744.
Fraai gebouw van eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde.

Ontwerp -aanvullende - monumentenlijst voor de gemeente 's-Hertogenbosch 1977

Berewoutstraat

Berewouthof 1-23

Rijksmonument

Berewouthof 1

Berewouthof 1 (????)

1928	mej. M.C. van Dommelen
1943	(Berewouthof 1 (Westwal 1)): C.H. Henskens (huuroph. gem. woningen)

Berewouthof 2

Rijksmonument

Berewouthof 2 (????)

1928	C.H. Henskens

Berewouthof 3

Berewouthof 3 (????)

1928	echtg. C.W. van Nimwegen

Berewouthof 4

Berewouthof 4 (????)

1928	mej. E. Heijmans

Berewouthof 5

Berewouthof 5 (????)

1928	H.L. v.d. Heijden
1943	M. Rijnen (werkster)

Berewouthof 6

Berewouthof 6 (????)

1928	J. van der Put

Berewouthof 7

Berewouthof 7 (????)

1928	wed. H. van Erp

Berewouthof 8

Berewouthof 8 (????)

1928	P. van der Sanden
1943	wed. A.M. Hurkmans-Engels

Berewouthof 9

Berewouthof 10

Berewouthof 10 (????)

1928	J.J.A. Puls

Berewouthof 11

Berewouthof 11 (????)

1923	Theodorus de Garde (loopknecht)
1928	wed. J. Cordia

Berewouthof 12

Berewouthof 12 (????)

1928	A.B. Akkermans

Berewouthof 13

Berewouthof 13 (????)

1928	wed. J.F. Jansen

Berewouthof 14

Berewouthof 14 (????)

1928	wed. H. Henkes
1943	(Berewouthof 14 (Westwal 1)): wed. G.W. Henkes-van Boxtel

Berewouthof 15

Berewouthof 15 (????)

1928

J.F. Diks

Berewouthof 16

Berewouthof 16 (????)

1928	H.A.J. van Mackelenbergh

Berewouthof 17

Berewouthof 17 (????)

1928	echtg. J. Appeldoorn

Berewouthof 18

Berewouthof 18 (????)

1928	P.H. Queens

Berewouthof 19

Berewouthof 19 (????)

1928	wed. J. Hurkens

Berewouthof 20

Berewouthof 20 (????)

1928	wed. B.H. Schockman

Berewouthof 21

Berewouthof 21 (????)

1928	P.A. v.d. Heuvel
1943	W. de Bruijn (mandenmaker)

Berewouthof 22

Berewouthof 22 (????)

1928	wed. W.M. Portier

Berewouthof 23

Berewouthof 23 (????)

1928	D. Aalders
1943	D. Aalders

Westwal

  5211 DH  1..33
  5211 DH  2..22

Soort:
Nummer:

Berewouthof

Binnenstad Centrum

Bossche adel en artilleristen

Clockgieterspoort

Straatje van Pikarie

Rinus van der Lubbe

Kazernes

Artilleriekazerne

Sfeervol hofje

Redactie

Redactie

Redactie

Berewouthof

Monument

Op deze pagina