Vijf identieke panden in de stad

De groep van vijf vrijstaande woningen aan de Baselaarsstraat 2 t/m 10 zijn in detaillering identieke panden. De huizen zijn ontworpen door de architect J.J. van Dillen, dateren uit 1933 en hebben een functionalistische vormgeving. De Baselaarsstraat gezien in de richting van de Bethaniestraat. Anno 1965. Foto: Afdeling Erfgoed ‘s-Hertogenbosch. De achtergevels zijn grotendeels blind: ze hadden ook een functie als deel van de hoge ommuring van het terrein van de psychiatrische inrichting Reinier van Arkel. Nummer 2 diende oorspronkelijk als woning voor de architect, die de omlopende hoekbewoning aan de Bethaniestraat ontwierp als kantoorruimte voor hemzelf. Sinds oktober 2004 zijn de vijf panden een rijksmonument. Alle onderkelderde woningen van twee bouwlagen met een zolderverdieping zijn gebouwd op een rechthoekige grondslag onder een met dakleer bedekt lessenaardak met een fors overstek aan de voorzijde en een klein aan de achterzijde. De huizen zijn merkwaardig geproportioneerd door de hoge maar ondiepe vorm. Elk woonhuis telt vier asymmetrisch ingedeelde traveeën en heeft aan de zijkant een éénlaagse uitbouw onder een met leien gedekt lessenaardak. Deze uitbouwen fungeren als serre of als berging met rondboogingang. De vensters op de begane grond en de verdieping zijn alle recht gesloten. Ze hebben, met uitzondering van het kleine venster naast het balkon, een betonnen latei. De overige vensters hebben een hanenkam aan de bovenzijde. De vensterafzaten op de begane grond zijn voorzien van zwart geglazuurde tegels. Elk huis heeft een van een ijzeren hekwerk voorzien verdiepingsbalkon op betonnen overstek boven de ingang. De voordeuren zijn houten paneeldeuren met een twaalfruits roedenverdeling in het bovenlicht. Boven de voordeuren en de balkons bevinden zich polychrome, geglazuurde reliëfs met onder meer een zonnebloem (2), een uil (4), een bloem (6), de Heilige Geest (8) en een tulp (10). De bebouwing van nummer 2 is in detaillering gelijk aan de overige huizen. Zij wijkt hiervan af door de in het linkergedeelte van de voorgevel geïntegreerde, omlopende hoekbebouwing naar de Bethaniestraat. Deze is eenlaags en heeft een met leien gedekt zadeldak. Op twee rijtjes van glasstenen na, zijn de achtergevels blind uitgevoerd. Alle huizen zijn voorzien van een betegelde entreehal met tochtdeur. Via een korte gang zijn de keuken, de woonkamer, de trap en de dwarsgang bereikbaar. De trappartijen in de zijgevels worden verlicht door een dubbele rij met sterpatronen geornamenteerde glasstenen. De kamers en gangen hebben vloeren van houten planken.

7

Stadsblad woensdag 28 september 2016 | 7

Markante woningen

Foto: J.A.M. Roelands De omgeving rond de voormalige Sint-Jacobskerkhof kende veel kleine huizen, een echte volkswijk. Achter de huizen strekten de warmoezen (moestuinen) zich uit tot aan de stadswal. Veel bewoners waren tuinder of hovenier. Tot in het eerste kwart van de twintigste eeuw bevonden zich in de wijk ook restanten van grote, middeleeuwse gebouwen zoals het Baselaarsklooster, het Bethaniëklooster en het Van Deventhergasthuis. In de jaren twintig van de vorige eeuw werden deze bouwresten gesloopt en werd het gehele gebied opnieuw verkaveld. Riante woningen kwamen er voor in de plaats, nieuwe straten verschenen op de stadsplattegrond: Baselaarsstraat, Bethaniestraat, Van Deventherstraat, Hekellaan. In de Baselaarsstraat staat een groep van vijf vrijstaande, in detaillering identieke woningen. Deze markante huizen zijn merkwaardig geproportioneerd door de hoge, maar tevens ondiepe vorm die ze hebben. Dat komt, omdat de ter beschikking gestelde bouwstrook, heel smal was. De woningen zijn ontworpen door de architect J.J. van Dillen, dateren uit 1933 en zijn functionalistisch van vormgeving. De stijl wordt het 'Nieuwe Bouwen' genoemd, de huizen waren bestemd voor medewerkers van Reinier van Arkel. De voorgevels zijn hoog opgaand gemetseld, de lessenaardaken zijn sterk hellend. De achtergevels zijn blind, omdat ze tevens een functie hebben als onderdeel van de ommuring van het achtergelegen terrein van het Psychiatrisch Ziekenhuis Reinier van Arkel. Daarom waren er in de achtergevels geen ramen toegestaan. Alleen op zolder was één klein raampje, met tralies ervoor. Dit verklaart ook de hoge tuinmuren. Boven de voordeuren en balkons bevinden zich polychroom geglazuurde reliëfs, met onder meer een zonnebloem (2), uil (4), bloem (6), Heilige Geest (8) en een franse lelie (10). Huis nummer 2 diende oorspronkelijk als woning voor de architect, die de omlopende hoekbewoning aan de Bethaniestraat als kantoorruimte voor zichzelf ontwierp.

Stadsblad woensdag 6 januari 2010

Stadse kluizenaars

De Baselaarsstraat verbindt de Windmolenbergstraat met de Bethaniestraat. De straatnaam herinnert aan het Baselaarsklooster, dat eeuwenlang aan het Sint-Jacobskerkhof heeft gelegen. Rond 1200 vestigden enkele heremieten (kluizenaars) uit Heesch zich op een zanddonk. Deze hoogte was buiten de stadsmuren gelegen, langs de weg naar Den Dungen, tussen de huidige Sluizen 0 en 1 van de Zuid-Willemsvaart. De officiële naam van dit mannenconvent luidde Porta Coeli (Hemelse Poort). Meestal sprak men echter van Baseldonk of Baselaarsklooster, naar de naam van de stichter Winaldus van Basel. In 1244 of 1245 sloot deze vestiging zich aan bij de orde van de wilhelmieten, zo genoemd naar hun patroon Wilhelmus van Malavalle (overleden 1157). Hoewel begonnen als kluizenaarsgemeenschap met een strenge levenswijze, bereikten de wilhelmieten een redelijk grote welstand. Aan deze woongemeenschap kwam in 1545 een einde, toen de autoriteiten het bevel gaven alle kloostergebouwen tot de grond toe af te breken. Zij wilden voorkomen dat de in Brabant rondtrekkende Gelderse benden van Maarten van Rossum de gebouwen als verschansing en steunpunt zouden kunnen gebruiken. Nu vestigden de 'baselaars' zich onder de energieke leiding van prior Simon Pelgrom binnen de stadswallen op een gedeeltelijk onbebouwd terrein aan het Sint-Jacobskerkhof. De kloosterkerk werd in 1549 gewijd. Ook hier stond het bekend als een klein, maar rijk convent. Pelgrom maakte naam als geschiedschrijver over de oorsprong van 's-Hertogenbosch. Het klooster werd tijdens de beeldenstorm in 1566 twee keer geplunderd. In 1629 moesten ook de baselaars de stad verlaten, de wilhelmietenorde als geheel hield in de negentiende eeuw op te bestaan. Een kaart uit 1630 geeft de kloostergebouwen, het pandhof en de éénbeukige kerk ket driezijdi gesloten koor weer. Naast het pandhof bevond zich een grote binnenplaats, omgeving door bebouwing. Bij graafwerkzaamheden in 1981 zijn de zware fundamenten van de kerk zonder onderzoek en documentatie gesloopt.

Stadsblad woensdag 13 januari 2010

Namen en aanduidingen - vaststelling van straatnamen

Besluit 28 november 1932

Gemeente 's-Hertogenbosch