2.2.2.4. Peter en Gielis Gielis Gieliszn. van Broechoven

Peter Gielis Gieliszn. van Broechoven - in het vervolg kortweg aangeduid als Peter van Broechoven - werd geboren omstreeks 1515.²¹⁸ Hij trouwde in of vóór 1544 met Jutta van Doorne, dochter van Rutger Jans de Cremer alias van Doorne en Mechteld Claasdr. van Hengstum, genoemd van Delft.²¹⁹ Peters ouders waren beiden al overleden op het moment dat hij in het huwelijk trad. Uit het eerder genoemde testament van zijn grootmoeder komt naar voren dat namens zijn verwanten een huwelijksgift van duizend gulden was toegezegd en dat de grootmoeder de verplichtingen van het huwelijkscontract uitvoerde.²²⁰ Mechteld van Hengstum effectueerde tussen 1544 en 1546 de uitvoering van het huwelijkscontract van de zijde van Peters echtgenote.²²¹ Peter van Broechoven overleed aan de pest - die contagieuse sieckte - waarschijnlijk op 6 mei 1571, maar in ieder geval vóór 16 augustus 1571, de dag dat door de schepenen van ’s-Hertogenbosch de voogden over zijn minderjarige kinderen werden aangesteld.²²² Peters vrouw Jutta overleed tussen 1592 en 1595.²²³

Peter van Broechoven was aanvankelijk koopman en dreef handel op onder andere Antwerpen, Holland, Utrecht en Engeland. Al in 1541, dan zo’n zes en twintig jaar oud, was hij in Antwerpen actief.²²⁴ Ook in 1545 werd Peter genoemd als handelend op Antwerpen.

In de beginperiode zat ook zijn broer Gielis van Broechoven samen met hem in de handel en in 1545 namen beiden veel geld op door verkoop van diverse pachten, cijnzen en land, en het vercijnzen van het huis aan de Orthenstraat en de windmolen.²²⁷ Of het hier een behoefte aan handelskapitaal betrof of dat schuldeisers de toen nog samenwerkende broers tot betalingen sommeerden, is niet bekend. Daarnaast werden veel goederen afkomstig van Peters vrouw in die tijd in baar geld omgezet, en werd al een voorschot genomen op haar toekomstige erfenis.²²⁸ Ten slotte leenden Peter en Gielis nog geld van een tweetal Bosschenaren.²²⁹ In het beeld van de financieringsarrangementen past ook het verlenen van procuratie voor hun financiële zaken zowel door Peter als door Gielis. Peter van Broechoven gaf na het vestigen van de cijns op zijn vrouws erfgoederen tot nader order aan zijn schoonmoeder procuratie over al zijn cijnzen, renten, pachten en schulden.²³⁰ Zijn broer Gielis van Broechoven stelde Marcellis Scoercop aan tot procureur en facteur over zijn renten, pachten en cijnzen en schulden.²³¹

De geldproblemen bleven echter, en in 1547 werd Peter gemaand om aan zijn tante Mechteld van Aerle de honderd veertig gulden te voldoen, die hij eerder via een cijns van zijn kort tevoren overleden grootmoeder Aleyd had gekregen.²³² Ook tussen 1555 en 1569 verkocht en vercijnste hij nog een aantal keren goederen om zijn financiële gaten te dichten.²³³

Al in 1547 stopten Peter en Gielis hun samenwerking in de handel. In september van dat jaar kreeg Gielis immers de opdracht om binnen acht tot tien dagen van alsulcke goeden ter sacken van coopmanscappe als hij van denselven Peteren [vanaf 1 april laatstleden ] ontfangen heeft gehadt verrekeninghe, bewijs ende reliqua te doen voor scepenen, arbitrateurs oft andere persoonen.²³⁴ De problemen werden hierna echter eerder groter dan kleiner, want in april 1548 stelden Peter en Gielis voor schepenen van ’s-Hertogenbosch allebei een koopman en een raadsheer van de stad aan in de rol van arbiter en peijsmeker om het conflict voortkomend uit de handel op Engeland snel en minnelijk te schikken.²³⁵ Binnen twaalf dagen moesten beide partijen de bescheiden aanleveren die de arbiters nodig achtten om tot een bindende uitspraak te komen. Dat het conflict voor Peter en Gielis blijkbaar onbeheersbaar was geworden, kan niet alleen worden afgeleid uit de aanstelling van de

Van de producten waarin werd gehandeld, lijkt de nadruk op drank en drank gerelateerde producten te hebben gelegen. In 1544 en 1545 verscheepte Peter bastarts, romenye en natte rozijnen vanuit Veere naar Londen.²³⁶ In 1545 voerde hij 21 zakken hop en 3 vaten met diverse goederen aan in Antwerpen.²³⁷ In 1545 en 1551 werd van Gielis vermeld dat hij Engels bier importeerde en gebrande wijn.²³⁸

Wellicht waren de hiervoor vermelde problemen voor Peter aanleiding de handel vaarwel te zeggen en over te stappen naar een meer ambtelijke functie. Vanaf de jaren 1562-1563 duikt zijn naam op in de Bossche stadsrekeningen als klerk van de schout. In deze functie, die werd gehonoreerd met een wedde van twelff croonen ten prijse van drije schellingen vier penningen grooten brabants, volgde hij de in dat jaar overleden Goyaert Buijssen op.²⁴³ Namens de schout inde hij boetes die burgers moesten betalen als inbreuken op de gildenkeuren werden geconstateerd, en bij vergrijpen of overtredingen op verordeningen. Tevens ontving hij voor de stad het poortergeld dat door nieuwe poorters moest worden betaald en dat deels de stad deels de hertog toekwam. Maar ook zelf kreeg de klerk daaruit een bedrag van drie stuivers als salaris.²⁴⁴ Dat het hierbij onmiskenbaar gaat om onze Peter van Broechoven wordt bewezen door het feit dat zijn zoon Henrick van Broechoven in 1571 nog de poortergelden aan de stad overdroeg, die Peeter van Broeckhoven in sijnen leven ontfangen hadde ende nijet overgebracht en hadde mair nu bij de voornoemde sijnen soone mits de afflivicheijt van sijn vader overbracht.²⁴⁵ In 1565 overleefde Peter - dan aangeduid als directeur ende geswooren clerck in civyl ende crimineel saken sijns aanleggers [= de schout] - ee aanslag met een mes in de griffie door de van valsmunterij beschuldigde Rombout van Kessel.²⁴⁶ De rechtszaak over deze aanslag en de daarmee gekoppelde valsmunterij sleepte nog lang voort en pas in 1572 werd een definitief oordeel geveld.

Bij het overlijden van Peter van Broechoven in 1571 bleef zijn weduwe achter met zes kinderen, van wie er vijf nog minderjarig waren. Op de boedel van het sterfhuis rustte op dat moment een schuld van ten minste 500 carolus guldens.²⁴⁷ Er werden vier voogden benoemd, onder wie Henrick, de oudste zoon. De voogden verkochten ter leniging van de schulden een

Peter van Broechoven heeft een alleszins bewogen leven gekend en doorliep een op het eerste gezicht verrassende carrière. Wordt ten tijde van het overlijden van zijn weduwe omstreeks 1594 de balans opgemaakt, dan is deze allerminst negatief. Wellicht is ook de switch die Peter maakte van de handel naar een ambtelijke functie en die hem tegelijk dicht bij de schout bracht, in belangrijke mate een verklaring waarom zijn zoon Henrick in 1571 in de schepenstoel kon plaatsnemen. De schout overhandigde immers de lijst met de kandidaat-schepenen, inclusief zijn opinie, aan de kanselier. Voor de kinderen waren goede huwelijkspartners gevonden uit kringen van de politiek, handel en militaire kring, zoals uit de gegevens in tabel 2.4 blijkt. De kinderen konden in 1586 ongetwijfeld worden gerekend tot de welvarende middenklasse, waarbij zeker ook de politieke invloed van de oudste zoon Henrick toen al indrukwekkend was.²⁵¹ Gysbert de Lahooes woonde waarschijnlijk buiten ’s-Hertogenbosch en Gielis was nog niet zo lang getrouwd. De overigen hadden het financieel goed voor elkaar. Met name de positie van Rogier is opvallend. Zijn hoge plek op de vermogensladder had hij zeker voor een deel te danken aan zijn tweede huwelijk met Elisabeth van Jabeeck. Kort na zijn huwelijk met haar kocht hij immers eenen huijse genoempt die croone van Vranckryck van Jan van de Kerckhoff c.s. voor ongeveer 1800

Ook was de vermogensbuffer welke Peter van Broechoven en zijn vrouw - vooral via zijn grootmoeder en zijn schoonmoeder aanbestorven - blijkbaar zo groot dat hiermee de verliezen die in de handel waren geleden, konden worden opgevangen. Daarenboven zal zowel de moeder als schoonmoeder een grote invloed hebben gehad.