Antonius Josephus Lambertus Borret

Gemert 12 augustus 1782 - Delft 7 september 1858 (73)

Conservatieve katholieke bestuurder uit Oost-Brabant, wiens juridische en bestuurlijke loopbaan in 1795 begon. Werd onder Lodewijk Napoleon afdelingschef op Justitie en was na 1815 Gedeputeerde in Brabant. Kwam in 1821 als eerste katholieke Noord-Nederlander in de Raad van State, een ambt dat hij in 1842 verruilde voor het Gouverneurschap in Brabant. Was als echte Brabander een populair gouverneur en had ook goede banden met de koning en met protestanten. Thorbecke handhaafde hem in 1850 als Commissaris en pas in 1856 kreeg hij op eigen (herhaald) verzoek ontslag.

In de periode 1815-1856: lid notabelenvergadering, buitengewoon lid Staten-Generaal, lid Raad van State, Provinciaal Gouverneur 1842-1850, Commissaris van de Koning(in) 1850-1856

Parlement & Politiek

Antonius Borret (1782-1858)

bestuurder

Mr. Antonius Josephus Lambertus Borret werd geboren te Gemert op 12 augustus 1782, als enige zoon van de landschout van Ravenstein en rentmeester van de commanderij van Gemert, mr. Theodorus A.F. Borret, en van Maria P. Aerdts. Hij huwde in 1811 te 's-Hertogenbosch met Maria Elisabeth Vermeulen, aldaar geboren op 17 januari 1788 als dochter van de Bossche onderprefect H.F. Vermeulen. Antonius Borret overleed te Delft op 7 september 1858. Het katholieke geslacht Borret was afkomstig uit Tilleur bij Luik. In de zeventiende eeuw vestigde Hubertus Borret zich als wijnkoper en bankier in Dordrecht. Zijn kleinzoon, eveneens Hubertus geheten, de grootvader van Antonius, kreeg rond 1740 banden met Brabant door zijn huwelijk met de dochter van de jurist mr. A.J. van der Gheest en door zijn ambt als keurvorstelijk rentmeester in Ravenstein. Het was in de Republiek der Verenigde Nederlanden voor een katholiek onmogelijk om een publiek ambt te bekleden. De opgang naar een bestuurlijke functie was derhalve voor de katholieke elite slechts mogelijk in die streken die niet tot de Republiek behoorden. In Oost-Brabant waren dat de gebieden rond Bokhoven, Megen, Ravenstein, Gemert, Boxmeer en Oeffelt. Hier konden katholieken zich bekwamen in het openbare bestuurswerk. Toen na de komst van de Fransen in 1795 aan de achterstelling van de katholieken een einde kwam, konden de uit deze streken afkomstige families - Van Sasse van Ysselt, Van de Mortel, De la Court, Verheijen - gemakkelijk de weg vinden naar de Brabantse rechterlijke macht, de politiek en het bestuur. Ook voor de jonge Borret lag na de voltooiing van zijn juridische studie in Keulen en Utrecht in 1803 de weg naar een maatschappelijke carrière open. Hij begon zijn loopbaan bij de rechtbank in 's-Hertogenbosch, maar al spoedig, onder de katholieke koning Lodewijk Napoleon, maakte hij de overstap naar het bestuur en werd hij divisiechef bij het Haagse departement van justitie en politie. Onder Willem I keerde hij terug naar Brabant, en wel als lid van Gedeputeerde Staten, die vanaf 1814 onder voorzitterschap van gouverneur Hultman stonden. Het was voor vele Brabanders een ergernis dat hun provincie geen	33
geboren Brabander, maar een 'vreemdeling' tot gouverneur had gekregen. Met name de katholieke elite was zeer gevoelig voor elke zweem van bevoordeling van protestanten. Ook Borret keerde zich tegen de achterstelling van katholieken bij benoemingen. Toen gouverneur Hultman in 1819 dementeerde, trachtten de gedeputeerden bij de koning gedaan te krijgen dat aan het hoofd van de provincie nu een Noordbrabander zou komen. Het gerucht, dat zij in feite hun primus inter pares Borret hiervoor op het oog hadden, is tekenend voor diens grote invloed. Een andere doorn in het oog van de Brabantse elite was het ontbreken van een Brabander in de invloedrijke Raad van State. Al vanaf 1818 werd voor deze felbegeerde functie de naam van Borret genoemd. Pas in augustus 1821 volgde de daadwerkelijke benoeming, onmiddellijk na felle Kamerdebatten over een nieuw belastingstelsel, met herinvoering van oude belastingen die in Noord-Brabant vele ressentimenten opriepen. Borret heeft bij deze kwestie een bemiddelende rol gespeeld en heeft getracht een aarzelende Brabander, het kamerlid A.J.J.H. Verheijen, over de streep te trekken. Dat niet alleen zijn geweten, maar ook het Brabantse belang, en wellicht zelfs eigenbelang hierbij een rol gespeeld heeft, werd vermoed door Borrets concurrenten voor de plaats in de Raad van State, met name die welke afkomstig waren uit de Westbrabantse elite. Dezen vreesden als altijd een overwicht van de 'Bosschenaren'. Dat niettemin Borrets benoeming alom met instemming werd begroet, getuigt van waardering voor zijn kwaliteiten. Hiermee verdween Borret voor een periode van meer dan twintig jaren uit 's-Hertogenbosch. Als Staatsraad, bovendien goed bevriend met de Oranje-vorsten, werd hij belast met vele belangrijke opdrachten. Een benoeming tot commissaris voor Oost-Indië wees hij af. In 1839 werd hij tezamen met P. Gericke commissaris voor de wederinbezitneming van de provincie Limburg, voorheen in Belgische handen. Het jaar daarop kreeg hij een vertrouwelijke opdracht in Brussel, waar hij de particuliere financiële belangen van de koninklijke familie moest behartigen. In de zomer van 1840 was voor het eerst sprake van een gouverneurspost voor Borret, en wel in Maastricht. Collega Gericke zou dan in 's-Hertogenbosch komen, in de plaats van de zittende gouverneur, Van den Bogaerde van Terbrugge. Diens positie werd na 1841 onhoudbaar na een slepende ruzie met gedeputeerde H. de Wijs. Minister Schimmelpennick vond Van den Bogaerde niet meer passen	34
in het moderne staatsbestel. Maar op 20 april 1842 werd Borret zijn opvolger. Deze benoeming werd met gejuich begroet. Voor het eerst sinds 1810, sinds het bewind van De la Court, kreeg het gouvernementspaleis in 's-Hertogenbosch weer een Brabantse bewoner. Borret bleef veertien jaar gouverneur, ook al was meerdere malen sprake van een andere functie. Nog in 1842 viel zijn naam bij de opvolging van de minister van Justitie C. van Maanen en in 1845 werd hij genoemd voor de post van ambassadeur, mogelijk in Brussel. Als hoogste bestuurder was hij buitengewoon populair in Noord-Brabant. Zijn vriendenkring beperkte zich niet tot de katholieke elite uit Oost-Brabant. Tot zijn intimi behoorden ook protestanten, zoals de Helmondse kasteelheer en districtscommissaris C.F. Wesselman. Aan hun vriendschap danken wij een omvangrijke en waardevolle briefwisseling. In totaal zijn 135 brieven van Borret aan Wesselman bewaard gebleven, de meeste uit de periode 1843-1846. Behalve over persoonlijke problemen schreef Borret hierin ook openhartig over zijn bekommernissen in zijn functie van gouverneur: over de materiële achterstand, de grote armoede, de problemen met de burgemeestersbenoemingen en ook over het veranderende politieke klimaat in Nederland.	34
Borret was koningsgezind en conservatief en had de grootste moeite met het veldwinnende liberalisme onder de Brabantse 'papo-Thorbeckeanen' en met de nieuwe richtlijnen en principes die de liberale regering hem na 1848 voorschreef. Hij ergerde zich aan het uiterlijk vertoon rond het gouverneursambt, maar nog meer aan de liberale inzichten waarmee de nieuwe generatie politici goede sier trachtte te maken. Hij voelde zich door de regering aan de dijk gezet, als een oude kneuter of een oude slaapmuts, zoals hij zichzelf meerdere malen schertsend noemde tegenover zijn generatiegenoot Wesselman. Beiden beschouwden zich als 'oude practische bazen' uit een grijs verleden, toen bestuurders nog veel goeds konden verrichten, zonder al te veel beknibbeling of bemoeizucht van buitenaf. Borret vreesde in 1845 en 1846 dat de gevolgen van de aardappelziekte, die de Brabantse boeren hard trof, zou leiden tot een sociale chaos. Elk jaar zag hij de ontbinding van de maatschappij naderen, maar het duurde tot 1848, voordat het in Brabant werkelijk tot ongeregeldheden kwam. In Peelland en in de Meierij brak een oproer uit, gericht tegen het inzamelen van de tiendbelastingen. Het graan werd ongetiend geoogst, tiendschoven werden gestolen, schuren in brand geschoten en tiendpachters bedreigd. Borret moest militaire assistentie vragen. Pas na de stationering van militairen keerde de rust in Oost-Brabant terug, ook al zag het er aan de vooravond van de oogst van 1849 opnieuw dreigend uit. In 1850 kreeg de functie van Borret de nieuwe naam 'commissaris des konings'. Hij mocht nog minder dan voorheen gouverneren, nog minder welwillend besturen, maar slechts de uitvoerder zijn van de geest van de nieuwe tijd. Toch bleef Borret nog tot 1856 in functie, terwijl de regering-Thorbecke in de jaren 1850-1852 maar liefst vier conservatieve commissarissen ontsloeg, soms onder zeer geruchtmakende omstandigheden. Waarom heeft Thorbecke de oude anti-liberaal in 's-Hertogenbosch gehandhaafd? Een kwestie van persoonlijke sympathie? Of durfde hij zijn ontslag niet aan? Waarschijnlijk waagde Thorbecke het niet de onmisbare steun van de Brabantse katholieken op het spel te zetten. Borret moest eerder smeken om zijn ontslag. Pas op 73-jarige leeftijd en na herhaald verzoek, kreeg hij de gelegenheid van het politieke toneel terug te treden. Tegelijk was in 1856 ook een vacature ontstaan in de Eerste Kamer. Borret gaf de Brabantse Statenleden te verstaan een verkiezing in geen geval te zullen aannemen. Toch meenden nog 25 leden van Provinciale Staten hun commissaris te weinig eer aan te doen indien zij hun stem aan een ander zouden verlenen.	35
Borret vond rust in de nabijheid van zijn familie. Hij overleed in 1858 in Delft, de woonplaats van zijn dochter Maria A.H. van der Kun-Borret. Zijn oudste zoon, mgr. Theodore Borret, was hoogleraar te Warmond en zijn tweede zoon Eduardus werd Staatsraad en minister van Justitie.	37

Bronnen
•	A.F.J. van Kempen, Gouvernement tussen Kroon en Statenfacties. De positie van vier gouverneurs in het politieke krachtenveld van Noord-Brabant 1813-1830, Tilburg 1988
•	A.F.J. van Kempen, 'Mr A.J.L. Borret (1782-1858) en J.E.P.E. Gericke (1785-1845), commissarissen voor de wederinbezitneming, 1839-1840', in: J.M.H. Wieland (red.), De gouverneurs in de beide Limburgen 1815-1989, Maastricht 1989
•	A.F.J. van Kempen, 'Een vervagend vooruitzicht op de weg naar vooruitgang', De Vlasbloem 8 (1987) 41-67
•	A.F.J. van Kempen, 'De voet in de stijgbeugel', De Vlasbloem 7 (1986) 127-146,
•	W.J.F. Nuyens, Geschiedenis van het Nederlandsche volk van 1815 tot op onze dagen, 1883-1886 2, z.p. 1883-1886, deel 2, 220.

A.F.J. van Kempen in 'Brabantse biografieën' 4 (1996) 33-37

Mr. Antonius Josephus Lambertus Borret

Gemert 12 augustus 1782 - Delft 7 september 1858

Diverse functies in Bataafse tijd. Tweede-kamerlid, lid Raad van State. Gouverneur (Commissaris) van Noord-Brabant 1842-1856. Huwde 's-Hertogenbosch in 1811 Maria Elisabeth Vermeulen (aldaar 17 januari 1788 - Utrecht 28 juni 1865) (dochter van Josephus en Maria Anna Bijnen). In 1844 als 12e vermeld op lijst van 48 hoogstaangeslagenen te 's-Hertogenbosch met een aanslag van ƒ 383,38. In 1848 vermeld op lijst van hoogstaangeslagenen voor ƒ 453,01. Echtgenote was in (pj) 1855 presidente van de Maatschappij ter verzachting van het lot van behoeftige kraamvrouwen. S.P.: 'Revenu annuel: 3000 francs. Estimé. Employé comme chef de divission près du ministre de justice et de police en Amsterdam, très recommandable par sa moralité, et ses lumieres'.

300

Maarten Duijvendak, Rooms, rijk of regentesk ('s-Hertogenbosch 1990) 300

Anton Joseph Lambert Borret

bron: mr. J. Verhagen in Eindhovens Dagblad, 1950

Studeerde aan de universiteiten van Keulen en Utrecht; promoveerde in 1803 tot dr. in de rechtswetenschappen; vestigde als advocaat in 's-Hertogenbosch; huwde Maria Vermeulen. Borret werd schoolopziener in Noord-Brabant. Hij werd in 1808 lid van de Hoge Vierschaar van de stad en Meierij, in 1809 chef politie op het ministerie van justitie en ereburger van Amsterdam. Borret werd benoemd tot rechter-plaatsvervanger in 's-Hertogenbosch. In 1814 werd hij lid van het college van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant en in 1821 lid van de Raad van State. In 1825 wilde de regering hem benoemen tot Gouverneur -Generaal van Nederlands Oost-Indië, maar Borret bedankte. In 1842 werd hij gouverneur van de provincie Noord-Brabant. Hij bleef tot 1856 in functie. In die tijd nam hij het bestuur van de provincie Limburg over tot deze provincie in 1842 bij Nederland werd gevoegd.
Hij was de vader van mr. Eduard Borret, minister van justitie.

185

Encyclopedie van Noord-Brabant 1 (1985) 185

Antonius Josephus Lambertus Borret

Functies / onderscheiding(en)

Gouverneur der Provincie Noord-Brabant, 1842-1856
Eere-voorzitter Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 1844
Commandeur der Orde van den Nederlandschen Leeuw
Ridder Grootkruis der Orde van de Eikenkroon

mr. Antonius Josephus Lambertus Borret

Gedoopt 12 augustus 1782 te Gemert (kasteel), overleden 7 september 1858 te Delft; achtereenvolgens secretaris-generaal van justitie onder Koning Lodewijk Napoleon, eere-burger van Amsterdam, lid der Provinciale en Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant, staatsraad, lid der Staatscommissie tot regeling der zaken na den Belgischen opstand, gouverneur van Limburg en van Noord-Brabant, commandeur in de Orde van den Nederlandschen Leeuw, grootkruis in die der Eikenkroon, versierd met verschillende buitenlandsche Orde. Huwde 4 mei 1811 te 's Hertogenbosch Maria Elisabeth (of Isabella) Vermeulen, gedoopt 7 januari 1788 aldaar (St. Jan, St. Peter), overleden 28 juni 1865 te Utrecht. (Ouders: Josephus en Maria Anna Bijnen).

W.J.F. Juten, Kwartierstaten van Nederlandsche Katholieken (1907) No. 9; (1910) No. 15

mr. A.J.L. Borret

Gemert 1782 - Delft 1858

Katholiek. De familie Borret stamt uit Luik en vestigde zich in de 18de eeuw in Ravenstein. Grootvader Huybrecht Borret was rentmeester van de keursvorst van Palts-Beieren, soeverein in het Land van Ravenstein.

Promoveerde in 1803 in Utrecht. In de Bataafse tijd advocaat, schoolopziener en lid van de vierschaar van Stad en Meierij van Den Bosch. 1809 afdelingschef bij het departement van Justitie en Politie. 1812 plaatsvervangend rechter in Den Bosch, 1814 lid van Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten, 1821 lid van de Raad van State. In 1825 gepolst voor de functie van gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. 1839 buitengewoon commissaris in Limburg, 1842-1856 gouverneur van Noord-Brabant. Op goede voet met de Oranjes. Intieme vriend van de protestant Wesselman. 1824 ridder, later commandeur Orde van de Nederlandse Leeuw.

362

A.F.J. van Kempen, Gouvernement tussen Kroon en Statenfacties LXXVI (1988) 362

Wapenboek II der zeereerwaarden Heeren Broeders der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap

sedert 1318 gevestigd te 's Hertogenbosch

Mr. A.J.
Borret
Broeder 1827
Staatsraad
Gouverneur van
Noord Brabant
obiit 1858

Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)

1907	W.J.F. Juten Genealogische Kwartierstaten van Nederlandsche Katholieken uit vroeger en later tijd Bergen-op-Zoom (1907) Eerste Serie, No. 9
1910	W.J.F. Juten Genealogische Kwartierstaten van Nederlandsche Katholieken uit vroeger en later tijd Bergen-op-Zoom (1910) Tweede Serie, No. 15
1911	P.J. Blok en P.C. Molhuysen Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 1 Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL)
1985	Redactie Borret, Anton Joseph Lambert Encyclopedie van Noord-Brabant 1 (1985) 185
1996	Ad van Kampen Over Brabantse gouverneurs en commissarissen Boschboom bladeren 44 (1996) 17-25
1996	A.F.J. van Kempen Antonius Borret (1782-1858) : bestuurder Brabantse biografieën 4 (1996) 33-37
2018	Ad van Pinxteren De eerste Brabantse Commissaris van de Koning: mr. A.J.L. Borret inbrabant 3-4 (2018) 78-79

1973

drs P.Th.J. Kuyer

Rondom en in Het Gouvernement
L.C.G. Malmberg | 's-Hertogenbosch 1973

Maarten van Boven, Bossche Heeren : Een biografie van het Bossche sociëteitsleven 1789-2019 (2019) 280

Lucas G.C.M. van Dijck, Van vroomheid naar vriendschap (2012) 126

Klaasje Douma, De adel in Noord-Brabant, 1814-1918 (2015) 116-117, 200, 222, 225, 263 (afb. 4.6), 324; Bijlage 40, 190

Maarten Duijvendak, Rooms, rijk of regentesk (1990) 103, 300, 360, t5.2, t7.1

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Geschiedenis van Noord-Brabant (1996-1997) I. 78, 90, 92, 93-98, 100, 101; III. 47

W.J.F. Juten, Kwartierstaten van Nederlandsche Katholieken (1907) No. 9; (1910) No. 15

A.F.J. van Kempen, 'Antonius Borret (1782-1858)' in: Brabantse biografieën 4 (1996) 33-37

A.F.J. van Kempen, Gouvernement tussen Kroon en Statenfacties LXXVI (1988) 35, 63, 71n, 77, 80, 82-83, 87, 94-95, 99, 111, 122, 138, 144, 167-174, 177, 196, 245-246, 248, 272, 274, 304, 310, 321, 325-326, 350, 352, 361-362, 368

P.Th.J. Kuyer, Rondom en in het gouvernement (1973) 90, 91, 103-104

A.M. Lauret, Per imperatief mandaat X (1967) 56

P.B.A. Melief, Joannes van Hooydonk LXXI (1987) 274

Nederland's Adelsboek (1953) 36

Jan van Oudheusden, Geschiedenis van Brabant van het hertogdom tot heden (2004) 643, 654

L. Scheeder o.s.c., Henricus van den Wijmelenberg een religieus emancipator in Oost-Brabant 1800-1881 (1976) 25

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 249

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |

Antonius Josephus Lambertus Borret

Gemert 12 augustus 1782 - Delft 7 september 1858 (73)

Antonius Borret (1782-1858)

bestuurder

Mr. Antonius Josephus Lambertus Borret

Gemert 12 augustus 1782 - Delft 7 september 1858

Anton Joseph Lambert Borret

bron: mr. J. Verhagen in Eindhovens Dagblad, 1950

Antonius Josephus Lambertus Borret

Functies / onderscheiding(en)

mr. Antonius Josephus Lambertus Borret

mr. A.J.L. Borret

Gemert 1782 - Delft 1858

Wapenboek II der zeereerwaarden Heeren Broeders der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap

sedert 1318 gevestigd te 's Hertogenbosch

W.J.F. Juten

W.J.F. Juten

P.J. Blok en P.C. Molhuysen

Redactie

Ad van Kampen

A.F.J. van Kempen

Ad van Pinxteren

drs P.Th.J. Kuyer

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina

Alternatieve namen

Akten

RKD

Zie ook