Het huis van Gemert of het Maagdenhuis

Naast voorzegde pastorie stonden oudtijds in de richting der Diepstraat twee huizen, die eens het eigendom waren van Rutger, (zoon van Rutger Claeszn) van Griensven, den man van Hadewich van den Meerendonck, (dochter van Willem Goijarts) of wel van hunne kinderen; het eerste daarvan (het

Onmiddellijk naast dit laatstbedoeld huis stond het huys van Gemert.

Den 27 Juli 1426 (Reg. n° 23 f. 157 vso) werd bet door de Commanderij van Gemert der Duitsche Orde gekocht bij eene akte, die luidt als volgt:

Zybertus de Hoculem quoddam domistadium cum edificiis, in eodem domistadio consistentibus, quondam Theoderici, dicti Rover de Tephelen, situm in Buscoducis in vico, dicto die Dyepstraet, juxta locum, dictum Wijnmolenberch, inter hereditatem, dictam Anthonys Ghasthuys, ex uno et inter hereditatem Goeswini Steenwech, filii quondam Goeswini Steenwech, et ejus liberorum, ex alio, tendentem a dicto vico ad communem aquam, ibidem currentem, sibi cum attinentibus ejus domus et areae spectantem et... atque ubicunque locorum consistentem sive situm, - hereditarie supportavit Johanni Sampson ad opus domini Ywani de Cortenbach, commendatarii baliviae dominorum, dictorum van den Duytschen Oerden, cum omnibus litteris...

Na dezen koop zal Hendrik van Eynatten, commandeur der Commanderij van Gemert, die in 1444 overleed, dit huis verbouwd hebben, wat hieruit valt op te maken, dat in den voorgevel daarvan stond zijn wapen, uitgevoerd in den 15en eeuwschen stijl; het berust thans in het museum der stad den Bosch en is afgebeeld in Jhr. A. van der Does de Willebois t.a.p. II blz. 81. Ongeveer twee eeuwen later en wel 8 Maart 1638 (Reg. n° 381 f. 159) verkocht mr. Dirck de Matheis, licentiaat in de rechten en secretaris van het dorp en vrijheerlijkheid Gemert, als gemachtigde van Caspar Ulrich van Hoensbroeck, ridder der Duitsche Orde en Commandeur van Gemert, het huis van Gemert aan Peter Wouterszn Donck, luitenant-wachtmeester en onder-majoor van den Bosch; diens weduwe Elisabeth 2), dochter van Adriaan Thielemanszn van

Zoo was dan alles aangekocht wat noodig was om te verwezenlijken den uitersten wil van Hesther van Griensven 7), waarbij zij had bepaald, dat met de door haar daarvoor bestemde kapitalen zouden worden gefundeerd een gasthuis

Het was tengevolge van deze resolutie, dat, zooals hiervoren reeds is vermeld, in 1658 ten behoeve der beide door Hesther van Griensven gefondeerde gasthuizen het huis van Gemert en het daarnaast gelegen pand werd gekocht. Uit voormelde resolutie valt tevens op te maken, dat in 1657 de Windmolenbergstraat, waaronder de straten zijn te verstaan, welke destijds onder dezen naam alleen bekend waren, van eene voorname wijk, die zij voorheen was, reeds eene achterbuurt was geworden.

Na den aankoop van 1658 werden het huis van Gemert en het daarbij aangekocht pand ingericht tot de gasthuizen, door Hesther van Griensven voor oude mannen en vrouwen gesticht en zijn toen van weerszijden van het huis van Gemert twee poorten gemaakt, waarvan de eene diende tot toegang tot het oudmannenhuis en de andere tot toegang tot het oudvrouwenhuis, dat het eigenlijke maagdenhuis was, zooals het huis van Gemert later geheeten werd; boven de poorten werden alstoen geplaatst twee gedenksteenen, die afgebeeld zijn in het werk de Studiebeurzen II p, 82 en thans zijn gemetseld in een muur van de binnenplaats van het Bossche Stadhuis. Het oudmannenhuis werd in 1658 opgericht in het voorhuis van het huis van Gemert, het maagdenhuis in het achterhuis daarvan, dat tegen aan den Stadswal stond; bij de verbouwing van het huis van Gemert in 1787 is het oudvrouwen of maagdenhuis ook aan den voorkant daarvan gebracht en wel naast het oud mannenhuis; het huis van Gemert werd sedert dien het Maagdenhuis geheeten.

Onder goedkeuring van de Staten Generaal werd door van Maldeghem zoowel voor gezegd Mannen- als gemeld Vrouwengasthuis een reglement vastgesteld; deze beide regie-

Toen mr. Cornelis van den Meerendonck, die door de testatrice voor het eerst tot administrateur en regent harer beide gasthuizen benoemd was geworden, was komen te overlijden en van Maldeghem daarop tot zijnen opvolger had benoemd Herbert van Meerwijk Reindertszoon 15), die evenals van den Meerendonck een bloedverwant van haar was, gingen de Staten Generaal nog verder met zich te bemoeien met het bestuur der gezegde voor Katholieken opgerichte stichtingen door in 1671 die benoeming van onwaarde te verklaren enkel en alleen op grond, dat de benoemde den Katholieken godsdienst beleed en door voorts in zijne plaats te benoemen den Protestant mr. Hendrik van Breugel, zoon van Gerard Tielemans en Josina van Casteren en door deze laatste in de verte familie van de stichster 16). Zijn vader Gerard, die, zooals in Deel II p.

De opvolgers van mr. Hendrik van Breugel in het beheer der hierbedoelde gasthuizen waren ook allen Protestant, omdat het ingevolge de Resolutiën der Staten Generaal van 19 April 1651 en 5 October 1655 verboden was Papisten tot administrateur en regent dezer gasthuizen te benoemen.

Het gevolg van dit onverdraagzaam ingrijpen der Staten Generaal in de stichtingen van Hesther van Griensven was, zooals J.C.A. Hezenmans in zijn werk over 's Hertogenbosch blz. 165 schreef, dat na haar tot aan het jaar 1798 geen enkel Katholiek (behalve Catharina van Campen) nog iets aan eene der Bossche stichtingen vermaakte. Hoe de Staten Generaal verder nog willekeurig en onrechtmatig handelden ten aanzien van de hierbedoelde gasthuizen, vindt men vermeld in het werk over de Studiebeurzen II p. 20 en vlgd.

Deze beide gasthuizen ondergingen tengevolge van het Decreet van den Franschen Prefect van 1811 hetzelfde lot als bijna al de andere kleine oude mannen- en vrouwenhuizen, die men oudtijds in de gemeente den Bosch had. Deze heeft zich daarop het Maagdenhuis toegeëigend en dit in 1888 bij ruil overgedragen aan den Staat, die het vervolgens in 1889 geheel afbrak en een ander gebouw er voor in de plaats zette.