Vughterstraat 85
De witte Son
Bossche monumenten
De Witte Zon
door Ed Hupkens
In het begin van de 17e eeuw stond het pand Vughterstraat 85 bekend onder de huisnaam ‘De Witte Zon’ . In die tijd was op het perceel een bierbrouwerij gevestigd. Rond het tweede kwart van de 19e eeuw werd het verbouwd tot herenhuis. Dit werd in 1907 omgezet in een winkel-woonhuis, met op de begane grond en de verdieping een winkel in meubilerings- en behangselstoffen. Ondanks vele verbouwingen zijn er nog onderdelen van de oude kern bewaard gebleven: zoals de kelders en een deel van de samengestelde verdiepingsbalklaag van het vaste achterhuis. Het gebouw staat geregistreerd als gemeentelijk monument. Foto: Josephine PerenDe voorgevel is opgetrokken in schoon metselwerk en heeft op de begane grond een winkelpui uit 1948 (gewijzigd in 1980). Rechts is de winkelingang en links hiervan is een groot etalagevenster met direct erboven een kroonlijst. Het brede bovenlicht is dichtgezet. Een hardstenen kordonlijst vormt visueel een scheiding tussen de eerste en tweede verdieping. Op de plaats van de tweede verdieping is het oorspronkelijk 19e-eeuwse metselwerk en de gevelindeling gehandhaafd met drie vensters met T-draairamen. Boven deze vensters is een strekse boog. De voorgevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met architraaf, fries, tandlijst en eierlijst en een kroonlijst. De kelder van het voorhuis is via de achterkelder van het achterhuis toegankelijk en heeft een tongewelf in de langsrichting. Alle balklagen in het voorhuis zijn enkelvoudig. De zolderbalklaag en de kap zijn in 1948 vernieuwd. De kelder van het achterhuis, toegankelijk vanaf de binnenplaats, heeft een tongewelf in de langsrichting. De eerste verdiepingsbalklaag bestaat uit drie vakken moer- en kinderbalken. De overige balklagen in het achterhuis zijn enkelvoudig. De kap, die een geheel vormt met de voorkap, dateert uit 1948. De kelder van het losse achterhuis is dichtgestort. De balklagen van het achterhuisje zijn enkelvoudig. In 1918 is het voorste gedeelte met een verdieping en een plat dak verhoogd. |
'n Lutske Brabant, zondag 22 december 2024
Gemeentelijk monument
Vughterstraat 85
Context(Bouw)historie:Het pand Vughterstraat 85 stond in het begin van de 17e eeuw bekend onder de naam “De Witte Zon”. Vroeger was op het perceel een bierbrouwerij gevestigd. Rond het tweede kwart van de 19e eeuw werd het gebouw verbouwd tot herenhuis. Dit herenhuis is in 1907 verbouwd tot winkel-woonhuis met op de begane grond en de verdieping een winkel in meubilerings- en behangselstoffen. Ondanks de vele verbouwingen die het pand in de loop der eeuwen heeft ondergaan zijn er nog onderdelen van deze oude kern bewaard gebleven, zoals de kelder(s) en een deel van de samengestelde verdiepingsbalklaag van het vaste achterhuis. Het losse achterhuis met kelder is in 1918 en 1927 vergroot en in de indeling van het hoofdpand is tijdens verbouwingen in 1907 (verbouwing van woonhuis naar winkel) en 1918 gewijzigd. In 1948 werden behalve het uitvoeren van wijzigingen in het interieur ook de zolderbalklaag van het voorhuis, de kap van het voor- en achterhuis en de top van de achtergevel vernieuwd. Dit was nodig in verband met oorlogsschade. Ook de winkelpui en het venster op de eerste verdieping in de voorgevel dateert uit 1948.Ligging:Het pand ligt op een langgerekt smal perceel aan de noordelijke zijde van de Vughterstraat, binnen de tweede ommuring uit de 14e eeuw en vlakbij de voormalige Vughterbinnenpoort (gesloopt begin 19e eeuw). Aan de achterzijde grenst het perceel aan de Dieze en is er een poortje aan de Capucijnenpoort. Het geheel is onderdeel van een gevelwand aan de Vughterstraat met voornamelijk 19e-eeuwse gevels. Veel van deze panden aan deze straat hebben een oudere, soms middeleeuwse, kern. Door de eeuwen heen is de Vughterstraat, die in opzet een stadsuitbreiding uit de 14e eeuw is en vanuit het zuiden van ’s-Hertogenbosch naar de Markt loopt, een belangrijke uitvalsweg geweest met grote economische activiteiten. Hierdoor is de hoofdbebouwing aan deze straat door de tijd heen sterk gewijzigd en vernieuwd.BeschrijvingAlgemeen (hoofdvorm, kap):Het huis omvat een hoofdpand, bestaande uit een voorhuis met vast achterhuis, een binnenplaats, los achterhuis met achtererf en een werkplaats aan de Dieze. Het voorhuis bestaat uit een kelder, begane grond, twee verdiepingen en een zolder met borstwering. Het achterhuis bestaat uit een kelder, begane grond, twee verdiepingen en een zolder met borstwering. Het losse achterhuis heeft een kelder, begane grond, verdieping en zolder onder een plat dak.Voorgevel:De voorgevel is opgetrokken in schoon metselwerk en heeft op de begane grond een winkelpui uit 1948 (gewijzigd in 1980) met recht de winkelingang en links hiervan een groot etalagevenster met direct erboven een kroonlijst. Het brede bovenlicht is dichtgezet.Het metselwerk op de eerste verdieping dateert, net als het brede 15-ruits venster met hardstenen dorpel en kroonlijstje, uit hetzelfde jaar. | 2 |
|
Een hardstenen kordonlijst vormt visueel een scheiding tussen deze eerste verdieping en de tweede verdieping. Ter plaatse van deze tweede verdieping is het oorspronkelijk 19e-eeuwse metselwerk en de gevelindeling gehandhaafd met drie vensters met T-draairamen. Boven deze vensters een strekse boog. De gevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met architraaf, fries, tandlijst en eierlijst en een kroonlijst. Zijgevels:Het pand wordt aan beide zijden begrensd door bebouwing.Achtergevel:De achtergevel is niet in zijn geheel zichtbaar vanuit de openbare ruimte. Vanaf de achterliggende Uilenburg is de top van de achtergevel van het achterhuis te zien. Deze is opgetrokken in schoon metselwerk (1948).Ruimtelijke indeling:In een rapport van de afdeling BAM (1978) is het volgende met betrekking tot de ruimtelijke indeling opgenomen: De 19e-eeuwse indeling van het hoofdpand is op de begane grond en de eerste verdieping door de verbouwingen in 1907, 1918 en 1948 vrijwel geheel verloren gegaan, net als de verdeling in voorhuis en achterhuis. Alleen in de kelder en op de begane grond zijn het voorhuis en achterhuis nog herkenbaar. De oorspronkelijke gang tegen de linker zijmuur is verdwenen net als het 19e-eeuwse trappenhuis. Tegen de rechter zijmuur in het achterhuis zit een stookplaats, en tegen de linker zijmuur de trap. In 1907 werden de begane grond en de eerste verdieping ingericht als winkel. Tegenwoordig is alleen de begane grond nog in gebruik als winkel.Constructies:In een rapport van de afdeling BAM (1978) is het volgende opgenomen met betrekking tot de constructies van het pand: De brandmuur tussen het voor- en achterhuis is niet meer aanwezig. De kelder van het voorhuis is via de achterkelder (achterhuis) toegankelijk en heeft een tongewelf in de langsrichting. Alle balklagen in het voorhuis zijn enkelvoudig. De zolderbalklaag en de kap zijn in 1948 vernieuwd.De kelder van het achterhuis, toegankelijk vanaf de binnenplaats, heeft een tongewelf in de langsrichting. Deze kelder is smaller dan het perceel. De begane van dit achterhuis lag tot de verbouwing in 1918 ca. 30 cm boven peil. De eerste verdiepingsbalklaag bestaat uit drie vakken moer- en kinderbalken (voorste balkvak vernieuwd). De overige balklagen in het achterhuis zijn enkelvoudig. De kap, die een geheel vormt met de voorkap, dateert uit 1948. De kelder van het losse achterhuis was vroeger toegankelijk vanuit de gang aan de linkerzijde en heeft een tongewelf in de langsrichting. Deze ruimte is nu dichtgestort. De balklagen van dit achterhuisje zijn enkelvoudig. In 1918 is het voorste gedeelte met een verdieping en een plat dak verhoogd. In 1927 is het achterste gedeelte overeenkomstig verbouwd. Op de kadastrale minuut van ca. 1820 staat dit achterhuisje reeds aangegeven. Over de zijmuren is geen documentatie voorhanden. Waarschijnlijk heeft het pand gemeenschappelijke zijmuren met de buurpanden. Interieurelementen:In het rapport van de afdeling BAM (1978) wordt het volgende gezegd met betrekking tot waardevolle interieurelementen:Ter plaatse van het rookkanaal tegen de rechter zijmuur van het achterhuis, bevindRedengevende omschrijving Vughterstraat 85 ’s-Hertogenbosch, GMSP II4 eeuw en zijn de trappalen van de gesloopte 19-eeuwse bordestrap tussen het voor- en achterhuis hergebruikt bij de huidige trap naar de verdieping. | 3 |
zich op de begane grond een marmeren schouw (XIX). Tevenszit erin hetachterhuisnog een stucplafond met ornamenten uitdetweede helft van de 19eeeuwen zijn de trappalen vande gesloopte 19e-eeuwse bordestrap tussen het voor-en achterhuishergebruikt bijde huidige trap naarde verdieping.Over eventuele waardevolleinterieurelementen in het losse achterhuisisgeen documentatie voorhanden.Erf, bijgebouwen,diversen:Los achterhuis (zie algemeen) verbonden met hetvaste achterhuisdoor middel vaneen gang. | 4 |
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst1. Architectonische en stedenbouwkundige waardenAls voormalig 19e-eeuws herenhuis, gelegen op een smal perceel binnen de in het begin 19e eeuw gesloopte Vughterbinnenpoort uit de 14e eeuw heeft het pand Vughterstraat 85 stedenbouwkundige waarde. Tevens is het van belang vanwege de ligging op een oud kavel dat grenst aan de Dieze, waarmee wordt verwezen naar de historische verkavelingsstructuren in dit gedeelte van de binnenstad van ’s-Hertogenbosch. De voorgevel heeft een markante uitstraling met zijn detaillering van 1947 in de pui en op de verdieping en de 19e-eeuwse vormgeving van de zolderverdieping. Hierdoor heeft het pand architectonische waarde.2. Bouw- en/of kunsthistorische waardenAls 19e-eeuws (voormalig) herenhuis met oudere kern (XVII), gelegen binnen de in het begin 19e eeuw gesloopte Vughterbinnenpoort uit de 14e eeuw, heeft het pand bouwhistorische waarde. De oude structuur van het pand met voor- en achterhuis, los achterhuis en oude kelders is bewaard gebleven. In het vaste achterhuis is nog de oude moer- en kinderbalklaag aanwezig. Tevens is in de voorgevel (19e-eeuwse lijstgevel met pui en eerste verdieping uit 1948) een belangrijk deel van de bouwhistorie van het pand duidelijk afleesbaar.3. Cultuurhistorische waardenVughterstraat 85 heeft cultuurhistorische waarde als representant van de ontwikkelingen in de tweede helft van de 19e eeuw, toen vele oude huizen langs de belangrijkste straten in Den Bosch geheel of gedeeltelijk werden vernieuwd en vaak van nieuwe voorgevels werden voorzien. In de voorgevel markeren de begane grond en de verdieping de periode van de Wederopbouw.Het object Vughterstraat 85, bestaande uit een voormalig 19e-eeuws herenhuis met oudere kern, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. | 5 |
Erfgoed 's-Hertogenbosch
Mosmans
Vuchterstraat - Vuchterdijk
v.d. Wetering
| 56 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Adresboeken
Vughterstraat 85
M 941
Vughterstraat H 32 (????)
| 1875 | mej. M.L. Gast (partikuliere) |
Vughterstraat H 33 (1880)
| 1881 | mej. M.L. Gast (partikuliere) |
| 1908 | wed. Lemmens - L.A.J.L. Marijnen-Lemmens (compl. meubil. behang. stoff.) |
Vughterstraat 85 (1909)
| 1910 | wed. Lemmens - L.A.J.L. Marijnen-Lemmens (compl. meubil. behang. stoff.) |
| 1928 | mej. M.C.J.C. Lemmens - L.J.L. Marijnen |
| 1943 | C.F.A.A. Marijnen (leerares N.A.) - Louis Marijnen-Lemmens (behanger, handel in meubelen, stoffeerderij) - wed. J.H. Marijnen-Lemmens |
| 2008 | Hifi Centre Video Specials |
Bossche Encyclopedie |