De Verwersstraat was oorspronkelijk een ambachtswijk, die zich voornamelijk op de lakenindustrie georiënteerd had. Dat is in de loop der eeuwen sterk veranderd. Thans behandelen we een pand dat al anderhalve eeuw als kerkgebouw fungeert. We nemen een kijkje achter de voorgevel van: Verwersstraat 49 In de zeventiende eeuw was er in het pand, dat nu huisnummer 49 draagt, een bierbrouwerij gevestigd. Het voor de bierbereiding benodigde water werd betrokken uit de achter het pand stromende Binnendieze. In 1603 heette de brouwerij 'De Vergulde Bierwagen' en deze naam is het pand blijven dragen tot de afbraak in 1847. Toen werd het gebouw namelijk verkocht aan de Waalse Kerk. De Waalse gemeente is ontstaan vlak na 1629, toen er veel protestantse Franse militairen in garnizoen in de stad lagen. Zij hielden hun kerkdiensten in de vroegere St. Annakapel die zich aan de huidige Annaplaats bevond. Zij verloren deze gebedsruimte in 1819, toen de huidige Nederlands Hervormde Kerk werd gebouwd. TorensGedurende bijna dertig jaar kerkte men daarna in de Geertruykerk, tot in 1847 De Vergulde Bierwagen in de Verwersstraat werd aangekocht.De Waalse gemeente brak de brouwerij - die toen nog een houten gevel bezat - af en bouwde er, naar een ontwerp van A. van Veggel, een neogotisch kerkgebouw voor in de plaats. Op de ontwerptekening bezat de kerk twee torens in een Schinkelachtige negotiek, maar deze werden niet gerealiseerd. In de nieuwe kerk kreeg ook de kansel een plaats. Deze dateert uit 1580 en is oorspronkelijk de preekstoel uit de St. Pieterskerk die aan het eind van de Orthenstraat stond en rond 1640 is afgebroken. De Waalse gemeente telde rond 1900 weinig leden meer. „Thans is er te Den Bosch geen enkele Fransche Protestan meer ... zoodat eene Waalsche gemeente er eigenlijk geen reden van bestaan meer heeft”, schreef men. Het kerkbestuur wilde daarom in 1918 de kansel voor f 15.000,- verkopen aan een handelaar in Londen, om van de rente van dat bedrag het traktement van de Waalse predikant te verhogen. Mede dankzij de bemoeienissen van de Rijkscommissie voor de Monumentenzoeg ging dit niet door. In 1956 vertrok de Waalse gemeente. zij betrok een ander, modern kerkgebouw en sedertdien is de Eglise Wallone gevestigd aan het Maresiusplantsoen in Zuid. De Lutherse KerkIn de zestiende eeuw waren er in 's-Hertogenbosch reeds Lutheranen, maar hun aanwezigheid werd niet op prijs gesteld: zij dienen terug te keren tot het katholieke geloof! Maar ook na 1629 waren zij hier niet welkom. Pas in 1686 kregen zij vrijheid van godsdienst. Drie jaar laten kregen zij een eigen kerkgebouw, elders in de Verwersstraat. Bijna drie eeuwen werd hier gekerkt; toen werd het gebouw verkocht aan een bank en betrok men in 1956 de voormalige Waalse kerk. Uit de oude kerk nam men het interieur mee. Daartoe behoorde een fraai bewerkte grafzerk van een van de militaire gouverneurs van de stad, de prins van Holstein-Beck, begraven in 1744. Voor het vervoer van de zich eronder bevindende stoffelijke resten van deze gouverneur was toestemming nodig van diens naaste familie: de koning van Denemarken. Deze had tegen de verplaatsing van het graf geen bezwaar.Gedurende twintig jaar, tussen 1965 en 1985 maakten ook de Doopsgezinden en de Remonstranten gebruik van het kerkgebouw. GerestaureerdDe Evangelisch Lutherse Kerk is dit jaar gerestaureerd in het kader van 'Brabant 200'. Bij deze restauratie is de natuurstenen neo-gotische balustrade met pinakels en wimberg op de voorgevel gereconstrueerd. Aanstaande zaterdag zal zij officieel heropend en gedurende die dag - Open Monumentendag - zal iedereen zelf een blik kunnen werpen achter deze voorgevel. Ondermeer zal men er dan de oorspronkelijke katholieke preekstoel kunnen bewonderen, die later als kansel gebruikt is door de Walen, Doopsgezinden, Remonstranten en Lutheranen: een oecumenisch meubel. |
Gesneden banken met traceringen en baldakijnen door Oirschotse meubelmakers. Rijk gesneden en gebeeldhouwde eiken preekstoel uit omstreeks 1550, afkomstig uit de middeleeuwse St. Pieterskerk. |
Fransche kerk1295. "De vergulde Bierwagen" anno 1603, brouwerij. Sinds 1846 verbouwd tot kerk der Fransche gemeente, die vroeger de St. Anna-kapel gebruikte. | 68 |
Evangelisch Lutherse Kerk. Tot voor enkele jaren Waalse Kerk. Zaalkerk in argeloze vroeg neogotische stijl uit 1847 (vermoedelijk door A. van Veggel). Graatgewelven in stuc; ijzeren venstertraceringen; goed gesneden banken met traceringen en baldakijnen door Oirschotse meubelmakers. Rijk gesneden en gebeeldhouwde eiken preekstoel uit omstreeks 1550, afkomstig uit de middeleeuwse St. Pieterskerk. Een zuidelijke orgelkas uit ca. 1700. Achter deze kas is in 1956 een binnenwerk van een kabinetorgel van J. Strumphler van ca. 1780 geplaatst. |
(No. 49) De Waalsche gemeente is in den Bosch ontstaan doordien de Staten-Generaal aldaar in 1629 in garnizoen legden Fransche militairen, welke Protestant waren. Zij hadden tot predikant Mardoche Souffrain, die in 1630 door den Nederduitschen Kerkeraad van den Bosch als predikant aldaar bevestigd werd; hij was de eerste Waalsche predikant van die stad.
Tot het jaar 1666 had de Waalsche gemeente van den Bosch maar één predikant, doch na dat jaar had zij er twee, welk getal in lateren tijd weder tot één werd teruggebracht.
| 236 |
Toen er twee Waalsche predikanten in den Bosch waren, werd er in de Waalsche kerk aldaar op de Zondagen tweemaal gepreekt, eens des morgens om 9 en eens des namiddags om 2 uren, waarbij des morgens een vrije tekst en des namiddags de katechismus werd behandeld.
De Waalsche gemeente van den Bosch hield eerst hare godsdienstoefeningen in de voormalige St. Anna kapel, welke aldaar nabij de Hinthamerstraat stond. Toen de gemeente den Bosch in 1819 die kapel afbrak, heeft de Waalsche gemeente een paar jaar later de Geertruikerk in gebruik genomen wat duurde tot het jaar 1847 als wanneer zij het huis de Vergulde Bierwagen, dat in de Ververstraat stond, aankocht, om op de plaats daarvan hare kerk te bouwen. Dit huis was 7 September 1619, als wanneer het eene bierbrouwerij was, van Lenaert Fickefoort gekocht door François Dirckszn. Loeff van der Sloot, die het 17 Maart 1643 (Reg. n°. 423 p. 467 vso) verkocht aan Adam Janszn van Eyl, die er de bierbrouwerij in voortzette. Diens zoon Antony van Eyl verkocht dit huis 16 Juli 1770; den 18 Juli 1781 werd het gekocht door Willem Hubert, mr. timmerman en architect te den Bosch.
De Waalsche gemeente brak dit huis, dat toen nog een houten gevel had, in 1847 af en bouwde er hare tegenwoordige kerk voor in de plaats. Het eenige wat van die kerk merkwaardig is de preekstoel, welke, zooals in Dl. I op blz. 70 reeds is gezegd, uit de de vroegere Geertruikerk afkomstig is. Thans is er te den Bosch geen enkele Fransche Protestant meer, en zelfs bijna geen enkel Protestant, die afkomstig is van de vroegere Fransche refugies, zoodat eene Waalsche gemeente er eigenlijk geen reden van bestaan meer heeft.
| 237 |
Zij is gebouwd in neo-gotische stijl. Het interieur bevat gietijzeren kandelaars en lezenaars uit 1690. Het bijzonderst is de kansel die afkomstig is uit de voormalige rooms-katholieke Sint Pauluskerk. De spreekstoel bevat houtsnijwerk uit de 16e eeuw en het klankbord erboven is uit 1844. | 34 |
1689 |
Op 23 juni 1689 werd de eerste steen gelegd. In 1828/1829 onder Zutter verbouwd in waterstaatstijl. Bron: SA 's-Hertogenbosch Noot: uitzoeken! |
|
1846 |
De Waalse gemeente (die voorheen de St. Annakerk gebruikten) verbouwen een eigen kerk in de Verwersstraat waar zij hun diensten gaan houden. Momenteel is deze kerk een Lutherse kerk. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch |
|
1846 |
Gebouwd op de plaats waar tot dan toe het laatste houten huis van 's-Hertogenbosch stond: "De Vergulde Bierwagen". Bron: 's-Hertogenbosch binnen de Veste |
|
1956 |
Sedert 1956 Evangelisch-Lutherse kerk. Bron: SA 's-Hertogenbosch |
2010 |
Lutherse / Waalse KerkVerwersstraat 49Deze voormalige Evangelisch Lutherse Kerk uit 1847 – oorspronkelijk in gebruik als Waalse Kerk – is een voorbeeld van vroege neogotiek. Het éénbeukige zaalkerkje heeft een bepleisterde voorgevel met steunberen en spitsboogvensters met ijzeren venstertraceringen en driehoekige afdekkingen (wimbergen). Oorspronkelijk had het pand aan de voorzijde twee hoge ranke hoektorentjes, maar deze kwetsbare elementen zijn al snel vervangen door een balustrade met pinakels. Binnen heeft het gebouw graatgewelven in stuc.Het 19e-eeuwse neogotische meubilair is fraai vormgegeven door Oirschotse meubelmakers. De monumentale preekstoel dateert uit de 16e eeuw. De kerk is sinds de fusie van de Bossche protestantse geloofsgemeenschappen in 2004 voor de eredienst gesloten.
Magazine Open Monumentendag (2010) 13
|
|
2015 |
Lutherse / Waalse kerkDe voormalige Lutherse kerk werd als Waalse kerk gebouwd in 1847 op de plaats van een woonhuis. Het ontwerp is waarschijnlijk van A. van Veghel. Het gebouw is een voorbeeld van ’stukadoors’- neogotiek. Het zaalkerkje heeft een voorgevel met steunberen, spitsboogvensters met ijzeren venstertraceringen en boven de vensters wimbergen (driehoekige afdekkingen). Inwendig heeft het gebouw graatgewelven gemaakt van stucwerk. Het 19e-eeuwse neogotische meubilair is fraai vormgegeven door Oirschotse meubelmakers. De 16e-eeuwse preekstoel is afkomstig uit de eerste Sint-Pieterskerk, gelegen nabij de huidige Van Tuldenstraat die het veld moest ruimen voor de aanleg van de Bossche citadel in de 17e eeuw.
Magazine Open Monumentendag (2015) 17
|
2010 |
Ontwerpbeschikking verplaatsing orgel voormalige Lutherse KerkHet college stemt in met de ontwerpbeschikking voor het verplaatsen van het Strumphler-orgel uit de voormalige Lutherse Kerk in de Verwersstraat naar de Grote Kerk in de Kerkstraat. Het orgel wordt eerst gerestaureerd. De ontwerpbeschikking wordt gepubliceerd in de Bossche Omroep.
B&W besluitenlijst 23 maart 2010
|
1908 | Kerkgebouw van de Waalsche gem. |
1910 | Kerkgebouw der Waalsche gemeente |
1928 | Waalsche kerk |
Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 49
J.H. van Heurn, Beschrijving der Stad 's-Hertogenbosch (2022) 232
Alph. G.J. Mosmans, 'De Luthersche kerk te 's-Hertogenbosch' in: Taxandria (1927) 179-185
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 186
Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 59, 133