A.F.A.M. Wetzer, 27 juli 2007
Uilenburg 14-16
bouwtijd: zeventiende eeuw
restauratie: 1978
beschermd: rijksmonument
Na 1629 is de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst verboden. Katholieken vestigen op verschillende plaatsen in de stad schuilkerken; zo ook in De Uilenburg.
Kroniek van 's-Hertogenbosch
Bossche monumenten
Katholieke schuilkerken
door Ed Hupkens
 Foto: Marianne ter SteegeUilenburg 14-16 is een klein, prachtig versierde, natuurstenen poortje. Het was de achteruitgang van de schuilkerk van Huys van Boxtel (Postelstraat 46-48). Dit 17e-eeuws monumentje is een van de laatste stille getuigen uit een periode van religieuze onderdrukking. Uilenburg 14 is een pand met een topgevel, met 1649 als bouwjaar. Oude deuren met een fraai gesneden middenstijl: maskers, bloemen, vruchtentrossen, leeuw met cartouche). Uilenburg 14 was de toegang tot de schuilkerk, die achter het 'Huys van Boxtel' (Postelstraat 46-48) was gevestigd. De toegang is over de Binnendieze heen gebouwd. Uilenburg 16 was het voormalig achterhuis van Postelstraat 42. Dit pand is over de Binnendieze gebouwd en bestaat uit drie bouwdelen, te weten: het 15e-eeuwse hoofdgebouw, een vroeg 16e-eeuwse, noordelijke aanbouw (westzijde), en een tweede, iets jongere, noordelijke aanbouw (oostzijde). |
'n Lutske Brabants, zondag 9 juni 2024
Hagemans
Het huis met de uitzichten
door Wim Hagemans|
Vanuit hun slaapkamerraam kijken Paul en Mariella Calis-Maussen uit op de tuin van achterburen. Vanaf de zolderverdieping zien zij rondvaartboten op de Binnendieze diep onder zich voorbij varen. Vanuit het poortgebouw genieten zij van de schone tuin van de zusters van Mariënburg. Uilenburg 14-16 is een huis met vele verrassende uitzichten. "Toen ik hier voor het eerst kwam, riep ik meteen: dit is een huis waarin ik wil trouwen! We hebben hier dan ook ons huwelijk gevierd, in 1987. We hebben een ideale feestruimte", meent Mariella Calis (1954). Die feestruimte is de begane grond van het zeventiende-eeuwse poortgebouw boven de Binnendieze, Uilenburg 14. Het poortgebouw, een rijksmonument, is het oudste deel van de woning van Paul en Mariella Calis. De houten poort, met natuurstenen omlijsting, aan de straatzijde doet nauwelijks vermoeden wat zich daarachter bevindt. Het poortgebouw, vroeger een pakhuis, onttrekt de erachter staande woningen op de nummers 16 en 18 aan het gezicht. Het staat tegen de eigenlijke woning van Calis, nummer 16, aangebouwd. De bewoners van nummer 18 moeten door het poortgebouw heen om hun tuin en huis te bereiken. Zij hebben recht van overpad. De twee praktisch identieke woningen op de nummers 16 en 18 zijn in 1978 zo goed als geheel opnieuw opgebouwd, maar deels met gebruikmaking van oud materiaal, na sloop van wat er eerst stond. "Alleen de trapgevels voor en achter en één van de zijmuren zijn overeind blijven staan", weet Paul Calis (1950). Alle bebouwing hoorde van oudsher bij het Huis van Boxtel aan de Postelstraat. De Uilenburg was de 'armoekant' van de Postelstraat. Achter het Huis van Boxtel, ongeveer op de plek van de woning nummer 16, bevond zich vroeger een schuilkerk die hier van 1681 tot 1811, met enkele onderbrekingen, is geweest. Paul Calis is in zijn vrije tijd stadsgids. Tijdens zijn opleiding daarvoor onderzocht hij de geschiedenis van de Bossche schuilkerken. "De minderbroeders openden in het achterhuis van het Huis van Boxtel de schuilkerk, die dus een achteruitgang en vluchtroute had aan het steegje Uilenburg." Op de sluitsteen van de natuurstenen omlijsting van de poort is behalve het jaartal 1649 ook een Tudorroos aangebracht, het symbool van het Engelse koningshuis Tudor. Volgens Calis zou de roos best eens iets te maken kunnen hebben met de schuilkerk. "Een Tudorroos geeft aan dat er iets verborgen wordt gehouden. Deze kan een aanwijzing zijn geweest voor katholieken dat ze achter de poort een schuilkerk zouden vinden." Maar ook voor het stadsbestuur bleef de kerk niet verborgen. Dit trad diverse malen op tegen het op deze plaats uitoefenen van de `paapsche godsdienst'. In de tuin liggen nog drie natuurstenen basementen van de houten zuilen in de schuilkerk. PlonsOp de zolderverdieping is een werkkamer. Mariella Calis vind dit een van de leukste plekjes van het huis. Vanuit het zolderraam is het uitzicht uniek. Heel diep, recht onder het venster, is een stukje Binnendieze, dat aan vier zijden door bebouwing wordt omsloten. "Een kasteelachtige sfeer, vind ik." Paul Calis heeft wel eens de neiging iets uit het raam te gooien, wat naast een passerende rondvaartboot in een plons zou eindigen. "Als je daar beneden vaart, weet je absoluut niet waar het vandaan komt." Het huis van Calis staat ver van het straatverkeer, ingeklemd tussen de Binnendieze en het poortgebouw, en de huizen van achterburen. Vanuit de woonkamer zien Paul en Mariella Calis uit op hun eigen hof en de daarachter gelegen, tot de Binnendieze reikende tuin van een belendend kantoorpand. "En we hebben ook | 182 |
vrij uitzicht op de tuin van de nonnen. Dat kan niet iedereen zeggen." Paul staat voor het raampje van de verdieping van het poortgebouw aan de Uilenburg, dat boven de tuinmuur van de zusters uittorent. Hij geniet van de pas gerestaureerde berceau van perenbomen. "In de Middeleeuwen was daar al een klooster. Muurwerk van de middeleeuwse kapel staat er nog."ImportMariella Calis houdt van de stilte en de vogels rond het huis midden in de binnenstad. In een gedeelte van het in 1978 opgeknapte poortgebouw op de verdieping oefent zij haar logopedie-praktijk uit. Het poortgebouw bevindt zich gedeeltelijk boven de Binnendieze. De poort moet te smal zijn geweest voor een koets. "Heel af en toe zet Paul de auto er in. Maar dat is echt millimeterwerk. Ik durf het niet." Het echtpaar Calis leent de benedenruimte van het poortgebouw in de zomermaanden regelmatig uit aan de Bossche Schutterij, die haar dan gebruikt als 'wachtlokaal'.In een halletje hangt een reproductie van een tekening van Hendrik de Laat. Met de poort in een vervallen Uilenburg in de vorige eeuw. De familie Calis bezit ook een ets van Hendrik de Laat van de zijkant van het poortgebouw. Met rechts een heel hoge Diezemuur die het achtererf van de daar gelegen woningen aan het zicht onttrekt. Calis: "Nu kijken we over de lage borstwering vanuit de tuin op de Binnendieze. De aanzetten van die hoge muur zitten er nog. Ik had het niet erg gevonden als die muur er nog was geweest. Op straat hadden mensen zich dan kunnen afvragen: wat zou daar toch achter zitten? Wel lekker geheimzinnig vind ik dat." | 185 |
Bossche Pracht 8 (2003) 183-185
Van Gaal / Verhagen
Schuilkerk (Uilenburg 14-18)
|
De schuilkerken in de Postelstraat en de Kruisstraat hadden (voorbereid op invallen van de protestantse hoogschout) een achteruitgang in de Uilenburg. Dit kleine, prachtige versierde, natuurstenen poortje, was die van de schuilkerk van Huys van Boxtel (Postelstraat 46-48). Dit 17e-eeuws monumentje is een van de laatste stille getuigen uit een periode van religieuze onderdrukking. | 51 |
's-Hertogenbosch binnen de Veste (2001) 51
Artikelen
| 1993 |
Henny MolhuysenVerhalen & legenden. 'Poppecraam'Brabants Dagblad donderdag 1 april 1993 (foto) |
|
| 2002 |
Jan HaarenPoortje in de UilenburgDe Zelfkrant 8 (2002) 11 |
|
| 2003 |
Jan van RijnsoeverTudorroos in de UilenburgKringNieuws 2 (2003) |
|
| 2003 |
Wim HagemansHet huis met de uitzichten - Uilenburg 14-16Bossche Pracht 8 (2003) 183-185 |
|
| 2004 |
RedactieOpen tuinen in de binnenstad van 's-HertogenboschGroei & Bloei 2 (2004) 6-14 |
Rijksmonument
| 21882 |
Uilenburg 14 Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004 |
|
| 21883 |
Uilenburg 16Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004 |
Adresboeken
Uilenburg 14
Uilenburg H 183 (????)
Uilenburg 14 (1909)
Uilenburg 16
Uilenburg H 182 (????)
Uilenburg 16 (1909)
Afbeeldingen
-
-
-
27 juli 2007
-
27 juli 2007
-
2021
Literatuur en bronnenpublicaties
Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 90
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 187
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |