De oudst bekende Schepenakte betreffende het huis, dat stond ter plaatse, waar thans de gebouwen der Societeit Casino zich bevinden, is die van September 1513 (Reg. n°. 108 f. 182 vso), waarbij mr. Alard Baliart, deken der St. Janskerk van den Bosch, Henrick van Uden en Jan van Geldrop, in hunne hoedanigheid van uitvoerders van den uitersten wil van domicella Heylwich weduwe van Goyart Grotarts, zoon van Jacob Dirckszn en Geertruid, de dochter van Gerard Baliart, aan Wouter de Jeger Goijartszoon verkochten een huis met erf, voorheen aan de Papenhuls staande tusschen het huis van Gisela, dochter van Lodewijk Drinchellinck en Lodewijk haren zoon, ex uno en dat van Gerard Baliart Gerardszn ex alio, zijnde het door dien Gerard Baliart gekocht geweest van genoemde Gisela, dochter van Lodewijk Drinchellinck, en zijnde het nu: domus, area, ortus, domus posterior et domistadium, staande aan de Papenhuls tusschen de Dieze ex uno en het huis van Hector, den bastaard van Roelof de Bever, ex alio en zich achterwaarts uitstrekkende tot aan de Begijnengraaf. Uit deze omschrijving ziet men, dat het huis, dat ter gezegder plaatse stond vóór dat de tegenwoordige gebouwen der Societeit Casino er voor

Genoemde kooper had tot oudst bekenden stamvader 1) Albert de Jeger Henrickszoon, welke Henrick te oordeelen naar eene Bossche Schepenakte van 1539 tot vader kan gehad hebben Jan de Jeger,

Albert de Jeger voornoemd had tot vrouw Lana, dochter van Arnold van Gheel Jacobszoon; hun zoon was Goyart de Jeger, die van zijne vrouw Heylwich van Vucht, dochter van Wouter Janszn en Christina N., meergenoemden kooper, Wouter de Jeger n.l, tot zoon had; deze was gehuwd met Elisabeth de Bever, dochter van Roelof en Catharina of Katherijn Monicx, hiervoren reeds genoemd, die hem schonk een zoon Goijart de Jeger, welke van hem het hierbedoeld huis erfde; hij was heer van de Lochtenburg onder St. Oedenrode en schepen van den Bosch; hij stierf in 1558; zijne eerste vrouw was Cornelia, dochter van Jan van Oudheusden en Marye Bueckelaers; ten huize zijns vaders, staande in den Bosch opten Papen huls, was in 15... ten overstaan van Arnd Monicx, raad van den Bosch en Zeger, zoon van Jan Goyartszn yan Hedel, poorter van die stad, de akte van huwelijksvoorwaarden tusschen hen beiden opgemaakt; zijne tweede echtgenoote was Johanna van Stradio, dochter van mr. Willem, kanselier van Brabant; denkelijk huwde hij ten derden male nog Petronella N. Hij had van zijne eerste vrouw eene dochter Mary, welke huwde met Walraaf Draeck Joostzoon en had voorts, hetzij van zijne eerste hetzij van zijne derde vrouw, eenen zoon Abraham de Jeger, die in eene Bossche Schepenakte van 1592 voorkomt. Zijne tweede vrouw schonk hem deze kinderen:

a. Wouter de Jeger, de oudste zoon, die volgt:

b. Willem de Jeger, gestorven omstreeks 1588;

e. Jan de Jeger, gestorven omstreeks 1592, huwde met Raesa Raessen, dochter van Paulus en Adriana Vijns; na zijnen dood hertrouwde zij met Jacob Oudaert, heer van Rixtel;

d. Roelof de Jeger, stierf kinderloos 14 Augustus 1566.

Wouter de Jeger, hiervoren sub a genoemd, was ook heer van de Lochtenburg en erfde eveneens het hierbedoeld huis; hij stierf omstreeks 1591 en huwde met Heilwig Raessen, de zuster van Raesa Raessen voornoemd; zij deed als zijne weduwe 11 Augustus 1608 afstand van het vruchtgebruik van gezegd huis ten behoeve hunner kinderen 2), zijnde: Goyart de Jeger en Maria de Jeger, de echtgenoote van Michiel de Borchgrave, heer van Oerle en Meerveldhoven en drossaard van het Land van Megen, zoon van Everard en Johanna Schroots, erfdochter van Oerle en Meerveldhoven. In de akte, welke van dien afstand werd gedaan, wordt meerbedoeld huis gezegd te zijn een huis met erf, poort, tuin en achterhuis, staande aan de Papenhuls tegenover het Convent der Clarissen van Boxtel, tusschen de Dieze ex uno en het erf, eertijds van Jor. Johan van Campen, nu van zijne weduwe en Gerard de Moldere, ex alio en zich uitstrekkende tot aan het erf van het Groot Begijnhof. Het werd van laatstgenoemden Wouter de Jeger geërfd door zijnen zoon Goyart de Jeger, die in eene Bossche Schepenakte van 1611 genoemd wordt d'edele ende manhaffte Joncker Godevaert de Jegher, raetsheer dezer stadt. Deze erfde ook het goed de Lochtenburg en trouwde met Joanna Spierinck van Well 3), dochter van Willem (den zoon van Gerard 4), kastelein van Heusden) en Catharina van der Linden; beiden werden in de St. Janskerk te den Bosch begraven onder eene

Hier leet begraven Joncker Godart de Jegher raet deser stadt sterf den 5 December a 1624 Ende Jouffrouwe Johanna Spierinck van Well syn huysvrouwe sterf den 26 Dec. a 1618.

Bij de deeling der nalatenschappen van laatstgenoemden Goyart de Jeger en diens echtgenoote Catharina van der Linden, welke in 1649 plaats had, werd het hierbedoeld huis toebedeeld aan hunnen zoon Johan Carel de Jeger, als wanneer het werd omschreven als een adelijck huys, erve, hoff ende achterhuys met henne rechten ende toebehoorten, met eene cleyne huysinge ende hoff daernaest staende. Dit kleine huis, op welks erf thans gedeeltelijk de Normaalschool staat, behoorde oudtijds aan Lambert Drinchellinc; daarna aan Weyndelmoed, huisvrouw van mr. Bodo; vervolgens aan Antonius van den Hoevel, zoon van Jacob Ameliszoon; deze verkocht het, wordende het toen gezegd te zijn een erf met gebouwen daarop staande, aan den priester Goeswinus Kempe, die eenige bastaarden had, genaamd Daniel, Goeswinus en Bernardus Kempe, welke laatste onnoozel was; dezen erfden dat erf met gebouwen, hetwelk zij 8 Januari 1506 (Reg. no. 101 f. 262) als een huis met erf en plaats, staande tusschen het huis van Heylwich weduwe van Goyart Grotarts ex uno en dat van Elisabeth weduwe van Arnd de Heusch ex alio en zich achterwaarts uitstrekkende tot aan de Begijnengraaf, verkochten aan Hector, den bastaard, zooals duidelijk in die akte staat, van Roelof de Bever 7). Genoemde Hector de Bever verkocht het zoogenaamd kleine huis in

Het kleine huis werd van Johan Carel de Jeger, (den zoon van Goijart) geërfd door diens dochter Johanna Beatrix de Jeger, gesproten uit zijn huwelijk met Johanna Mathildis de Borchgrave, erfdochter van Oerle en Meerveldhoven. Zij was gehuwd met Ernest baron van Mombeecke, heer van Terlanen, Hambroeck, enz., die met haar het kleine huis 30 Mei 1692 (Reg. n°. 507 f. 136 vso) verkocht aan de gezusters Johanna en Gijsberta de Cock van Kerkwijk, welke de dochters zullen zijn geweest van Christophorus de Cock van Kerkwyk 8), professor in de geneeskunde aan de Illustre school te den Bosch en schrijver van een dwaas boekje, getiteld: Pestbasiliscus en verduysterde liefde in des werelts avondstondt, met een bygevoegde ontmaskerde pestmom of klare waarachtige beschryvinge der Pestilentie, hetwelk door hem in 1668 werd uitgegeven.

Johanna de Cock van Kerkwijk erfde tengevolge van het overlijden harer genoemde zuster hare helft in het kleine huis, waarna zij het 25 October 1698 (Reg. n°. 511 f. 213) verkocht aan Wilbrort Schenckels; het werd toen omschreven als: huis met warmoestuin, gelegen aan de Papenhulst tusschen het erf eertijds van Massyn, ex uno en dat van Van de Velde ex alio en zich uitstrekkende tot aan de gracht van het Begijnhof.

Voornoemde Willebrord Schenckels, die gehuwd was met Catharina Donckers, verkocht (Reg. n°. 513 f. 303) 16 Juli 1700, als wanneer hij te Dordrecht woonde, het kleine huis op zijne beurt aan Johan baron van Leefdael, heer van Deurne en Liessel en rentmeester der geestelijke goederen te den Bosch.

Het groot huis werd door voornoemden Johan Carel de Jeger, oud-heer van Oerle en Meerveldhoven, zooals hij toen heette, 27 Augustus 1663 (Reg. n°. 443 f. 555), wordende het alstoen omschreven als: eene huysinge met een poorte, erve, hoff ende achterhuys, gelegen tusschen andere huysinge van den verkooper, ex uno ende de Diese ex alio, verkocht aan Jor.

Hunne kinderen waren Johan 10) en Henrietta Touralion de Massin. Laatstgenoemde, die in 1659 gedoopt was in de Waalsche kerk te den Bosch, verkocht 10 October 1692 (Reg. n°. 507 f. 263 vso), als wanneer zij gezegd werd te zijn de eenige erfgename harer ouders, het groot huis aan voornoemden Johan baron van Leefdael, die alstoen president-schepen van den Bosch was; het werd toen omschreven als: een huis met poort, tuin en achterhuis, staande op de Papenhulst en zich uitstrekkende tot aan de gracht van het Groot Begijnhof. Genoemde baron van Leefdael, die alzoo successievelijk eigenaar was geworden van het geheele onroerend goed, dat Goyart de Jeger laatstgenoemd op de Papenhulst bezat, kocht 6 Augustus 1698 (Reg. n°. 511 f. 130 vso) daar nog bij van de kinderen van ridder David van den Velde, raad en rentmeester-generaal der Staten van Brabant, zijnde: Petrus; Johan Dominicus, Spaansch kapitein; Jacobus Theodorus, Spaansch luitenant-kolonel en Melchior, raad en rentmeester-generaal der Staten van Brabant, het door hen van hunnen vader geërfd huis, dat stond tusschen het klein huis der familie de Jeger ex uno en het Jan Moonsgasthuis, ex alio en zich uitstrekte tot aan Groot Begijnhof.

Dat huis 11) hadden mr. Jan van den Velde (de vader van genoemden David van den Velde) als man van Beliken (Sybilla), dochter van Raes, den zoon van Wouter Raessen, en

Genoemde mr. Jan van den Velde had 4 Maart 1615 bij laatstbedoeld huis van de Provisoren van het daarnaast staand mannengasthuis van Jan Moons nog bijgekocht een kamertje met een stuk erf.

Johan van Leefdael voornoemd, die een zoon was van Rogier, heer van Deurne en Liessel en Esther van Leefdael (de dochter van Jan van Leefdael, heer van Waalwijk en Esther de Gyselaers), stierf ongehuwd, nalatende zijne heerlijkheden Deurne en Liessel aan Gerard Suljard, zoon van Thomas en van zijne zuster Johanna van Leefdael 14) en zijne drie hiervoren bedoelde huizen met erven aan Agnes Johanna Suljard 15), zuster van Gerard voornoemd en echtgenoote van Pieter Godin, luitenant-kolonel en groot-majoor van den Bosch; deze laatste maakte van die drie huizen, zooals in eene oude notarieele akte vermeld staat: twee schoone en nieuwe opgetimmerde huysen 16), die van hem en zijne genoemde vrouw geërfd werden door hunne kinderen: Gerard Godin, majoor der Infanterie; Pieter Anthony Godin, ritmeester der Cavalerie; Anthonette

In de 19e eeuw werden zoowel het huis sub a als dat sub b gekocht door de Societeit Casino, welke den 27 October 1828 was opgericht in het gebouw sub a, dat toen het eigendom was van J. van Duren, kastelein in het voormalig Statenlogement aan de Orthenstraat. Op welke wijze die Societeit aan het voor den aankoop van die huizen benoodigde geld kwam, deelde ik reeds mede in Taxandria XII p. 36 en vlgd. 19) en hoe koning Willem II na zijne inhuldiging aldaar door den Gemeenteraad van den Bosch werd ontvangen kan men zien in het Gedenkboek van diens inhuldiging p. 118.

De tegenwoordige schouwburg- en concertzaal der Societeit Casino werd door hare commissarissen L.H. Rouppe van der Voort, J.G. baron van Hugenpoth, F. van Meeuwen, Joh. de Bergh, H.E. de Bergh, H.F. Fynje van Salverda, H.A. Cremers en Jhr. M.B.W. de Jonge van Zwijnsbergen in 1853 gebouwd ter vervanging van hare groote zaal, die zij in 1829 had doen bouwen en waarin op 7 December van dat jaar het eerste bal gegeven was; die nieuwe zaal werd op 21 November 1853 door een luisterrijk concert en op 1 December daaraanvolgende door de eerste tooneelvoorstelling ingewijd; eene beschrijving van die feestelijkheden kan men vinden in het tijdschrift Noordbrabant 1853 p. 365 en vlgd. Voor den bouw van deze nieuwe zaal had de Societeit Casino groote uitgaven moeten doen. Om die terugbetaald te krijgen hebben hare Commissarissen de bals masqués et parés gedurende de Vastenavonddagen ingevoerd en zoo is het gebeurd, dat na 1853 in den Bosch vrij algemeen het gebruik in zwang kwam om op die dagen vastenavond te houden, hetgeen te voren aldaar alleen maar door het grauw werd gedaan.

Een vijfentwintigtal jaren geleden heeft de Societeit Casino de beide hiervoren sub a en b vermelde huizen doen

In de Bossche krant van zaterdag 14 november 1874 stond om het kopje 'Laatste Berigten' vermeld dat de voor zondag in de schouwburgzaal van het Casino aangekondigde opvoering van de operette 'Pariser Leben' (La Vie Parisienne) verboden werd. Dat gebeurde door de waarnemend-burgemeester Joh. Theod. Luijckx, „wegens hara onzedelijke strekking”. Abraham van Lier en zijn toneelgezelschap uit Amsterdam behoefde de reis naar het zuiden dus niet te maken: de uitvoering van het muziekstuk van Offenbach werd in de Hertogstad kennelijk niet op prijs gesteld.

Een jaar tevoren had de Bossche geestelijkheid de gelovigen reeds verboden de opvoering 'La fille de madame Angot' bij te wonen, door welke opvoering „onze anders zoo rustige stad in opschudding werd gebragt”.

Ni, in 1874, had het gemeentebestuur zelf ingegrepen. Dat gebeurde in een burgemeesterloos tijdperk: eind november zou burgemeester Luyben geïnstalleerd worden. Tal van ingezonden brieven verschenen in de kranten , zowel van voor- als tegenstanders van het gemeentelijk besluit.

Degenen die de uitvoering juist wel op prijs stelden, lieten blijken dat de waarnemend burgemeester kennelijk sterk beïnvloed was door de geestelijkheid, of zij beschreven met enige minachting het culturele klimaat in de stad: „waar men nog altijd eenigen afschuw heeft van de producten van het moderne toneel”.

Brieven over de juistheid van het bestuurlijk ingrijpen werden eveneens geschreven en in de plaatselijke pers letterlijk overgenomen. Enkele leden van de Sociëteit Casino schreven een brief aan de Tweede Kamer en aan de Koning om de locoburgemeester wegens willekeurige handeling en misbruik van macht te bestraffen. De eer en goede naam van de Socïeteit was aangetast, terwijl men bovendien met de financiële gevolgen te maken kreeg. Financiële gevolgen kende natuurlijk Van Lier eveneens: hij had de zaal moeten huren, advertenties in de kranten moeten plaatsen, aanplakbiljetten laten verspreiden, terwijl het décor vervoerd moest worden en de artiesten hun honorarium dienden te ontvangen.

Uit de ingezonden brieven blijkt tevens dat op het toneel de cancan zou worden gedanst! Daarom was ook in Engeland in hetzelfde jaar deze operette verboden. De cancan is een dans die in Parijs slechts op enkele plaatsen gedanst zou worden waar eerbare mensen niet zouden komen („Nederlandsche huisvaders, die er met hun vrouw aan den arm uit nieuwsgierigheid heengaan, uitgezonderd”, meldde een krantenartikel).

Minister Heemskerk van Binnenlandse Zaken reageerde ten slotte naar de Tweede Kamer: een burgemeester mag preventief waken. De klacht over 'de willekeur' van de burgemeester: in strijd met de wet. De journalist van het Staat- en Letterkundig Dagblad De Noordbrabanter kon daarom de bezwaarmakers van de Sociëteit bekommentariëren: „Dat komt ervan als men zich encanailleert met vuile opera bouffes in bescherming te nemen!”