De Groote en de Kleine Engel

Dit huis, dat naast het Roode Kruis staat, was oudtijds, evenals thans één huis, de Engel geheeten; het was toen logement of herberg, zooals blijkt uit de kronyk van Cuperius p. 77 1), daar deze toch aldaar vermeldt, dat 1512 Hertog Aard van Brunswijk zijnen intrek in die herberg nam. De oudst bekende eigenaar daarvan is Jacob Monicx, van wien dit huis geërfd werd door diens zoon Maarten Monicx; deze verkocht het aan Jan Ghysselen, zoon van Jan Janszn, van wien het erfden: a. zijn zoon Gijsbert; b. Gijsbert, Elisabeth en Hadewich, kinderen van zijnen zoon Henrick: c. Jacob Spijkers Bernardszn als man van Heylwich, de dochter van zijnen

„In den jaere 1598, den 12 Julij, is er gebeurt een jammerlycke saecke. Een captijn, genaemt don Bernardo, een Spanjaert, alhier in garnisoen liggende ende ten eten gaende in de stads ordinaris in den Engel op de Merkt; den hospes, genaemt Wynant van Caam, die eene seer schoone, nochtans seer eerbaere dochter hadde, genaemt Johanna, oudt omtrent achtien jaeren. De captijn seer verlieft op dese dochter; de captijn, met den vader over taaffel sittende, van hem syne dochter ten houwelijck versocht. De vader dit hem ontsyde, geen parntner te wesen ende daerenboven noch is jonck, ende, overmits sijn vrouw dood was, de dochter hem in sijn ouderdom moeste dienen. De captijn, dese redenen hoorende, wiert

Bij de verdeeling der nalatenschap van genoemde weduwe van Empel, die in 1628 plaats had (Reg. n° 660 f. 266) werd van den Engel het gedeelte, dat de Kleine Engel geheeten werd en naast het Rood Kruis stond, toebedeeld aan Daniel van Hamel, president-schepen van den Bosch, zoon van Johan en Theodorica 4), de dochter van voornoemde echtelieden van Empel; het werd toen gezegd te zijn een huis met plaats; het ander gedeelte, dat de Groote Engel genaamd werd, zijnde huis, erf, tuin, achterhuis en stalling, staande tusschen den Kleinen Engel en het huis de Gulden Appel, werd toegescheiden aan de onmondige kinderen van Franck van Hamel (den zoon van Johan en Theodorica van Empel voornoemd) en Elisabeth Capoens.

Genoemde Daniel van Hamel verkocht 29 Augustus 1628 den Kleinen Engel aan Pauwel Douchet Anthonisz, waarna hij 1 Augustus 1636 (Reg. n° 410 f. 69) van de kinderen van voornoemden Franck van Hamel en Elisabeth Capoens, zijnde Johan van Hamel Junior en Arnt van Hamel, het huis de Groote Engel kocht.

Daniel van Hamel meergenoemd had van zijne vrouw Geertruid Kuysten deze kinderen:

Laatstgenoemde erfde van hem het huis de Groote Engel, dat deze 20 Mei 1656 (Reg. n° 410 f. 68) verkocht aan den Bosschen wijnkooper Dirk van Bree (den broeder van den in Deel. I p. 131 genoemden Bosschen glasblazer Willem van Bree.) De Regeering van den Bosch verleende hem in 1671 octrooi om voor den tijd van zestien jaren met uitsluiting van elk ander in die stad suiker te raffineeren (Stadsnotulen van 3 Juni 1671 en 31 Mei 1673 Reg. Copes); de Procureur-generaar van Brabant verzocht toen daartegen van den Raad en Leenhof van Brabant een mandament, omdat hij van oordeel was, dat alleen de Staten Generaal een zoodanig octrooi konden verleenen; Van Heurn deelt in zijne Beschrijving mede, dat hij niet kon vinden hoe deze kwestie afliep, zeker is het echter, dat de van Bree's in het huis de Groote Engel en later ook nog in het huis de Kleine Engel hebben geëxploiteerd eene suikerraffinaderij tot dat die in de eerste helft der 18e eeuw te niet ging.

Dirk van Bree was, zooals wij in Deel II p. 32 reeds zagen, gehuwd met Elisabeth van Niel, die hem schonk: Willem of Guilelmo van Bree; Rutger Ignatius, ook wel genaamd Ignatius of Ignatio 5) van Bree en Wilhelmina Elisabeth van Bree, de echtgenoote van den Bosschen wijnkooper Jacobus Minten.

Genoemde Willem, ook wel genaamd Guilelmo van Bree was o.a. de vader van a. Guillaume of Pieter Guilelmo van Bree, woonachtig te den Bosch; b. Johan Herman van Bree en c. Johan Pieter van Bree, deze beiden in 1736 woonachtig te Amsterdam; zij erfden het huis de Groote Engel en kochten daarbij op 21 Mei 1717 (Reg. n° 534 f. 434 vso) van den curator over de onbeheerde nalatenschap van den bakker Johan Hardevelt 6) (wiens vrouw was Jemietta Laekenvelt) aan het huis de Kleine Engel, toen geheeten het Wittebroodskind. Guillaume of Pieter Guillelmo van Bree laatstgenoemd, zette in die beide huizen de suikerrafinaderij voort, welke huizen daarop naar dat bedrijf het Suikerhuis genaamd werden. Hij zal die zaak daarin niet lang gedreven hebben, want zoowel hij als zijne broeders Johan Herman van Bree en Johan Pieter van Bree transporteerden 13 Augustus 1732 (Reg. n° 545 f. 343 vso) aan den boedel van wijlen Mevr. de Wed. Mathias van Bree en hare erven, - zijnde Johanna Cornelia van Bree, huisvrouw van Jean Pierre d' Henssens, wonende te Antwerpen; Petronella Geertrudis en Maria Jacoba Tjarck, onmondige kinderen van mr. Pieter Tjarck en diens eerste echtgenoote Cornelia van Bree, - de beide voormelde huizen, welke nu gezegd werden te zijn: „twee huizen onder één dak, genaamd den Grooten en Kleinen Engel, staande aan de Markt tusschen het Rood Kruis en den Appel, komende met het achterhuis uit achter de Tolbrugstraat, en gebruikt wordende tot eene suikerrafinaderij, transportanten aangekomen van hunne ouders."

De kinderen en kindskinderen van Jean Pierre d'Henssens en zijne vrouw Joanna Cornelia van Bree, zijnde: Jean Baptiste François George graaf d'Oultremont, vrijheer van Wegimont en Soumagne, voorzitter van de Ridderschap van den Lande van Luik en het Graafschap Looz en zijne vrouw Marie Jacqueline Jeanne Tjarck, dochter en eenige erfgename

Aan den O. hoek van de Markt en de Marktstraat stond het huis De Roodenburg.