De Vaderlandsche Sociėteit

Als men van uit de Hinthamerstraat op de Maikt komt, krijgt men aan zijne rechterhand het huis het Wit Duifje, thans genummerd Markt 37.

Jutta, dochter van Arnd Hermanszn van Lyebergen en

Bij de deeling der nalatenschappen van Jacob Brey Peterszoon en diens echtgenoote Elisabeth, dochter van Aert Vastards, werd in 1601 dit huis, dat alstoen gezegd werd te zijn een huis met tuin en achterhuis, genaamd het Duifken, staande aan de Markt tusschen het huis van Willem Wels, ex uno en dat van den Heer van Geffen ex alio, toebedeeld aan hunne dochter Cornelia, echtgenoote van Henrick van der Elsvoirt, raad van den Bosch (Reg. n° 656 f. 162). Cornelia van Vucht weduwe van Henrick Bits, koopman te den Bosch, welke dit huis 2 Januari 1672 gekocht had zoo van Marten de Leeuw als man van Maria van Beugen, dochter van Thomas Henrickszoon, en Catharina van Esch, als van anderen, verkocht het 5 Maart 1675 aan Johan Gijsbertszoon van Vucht. (Reg. n° 455 f. 214 vso). Christoffel van Beuchem, als voogd over de onmondige kinderen van Gysbert Bacx, (welke kinderen dit huis geėrfd hadden van hunne grootmoeder Maria van Beugen weduwe van Adriaan de Ruyt, die het 16 October 1682 had gekocht), verkocht het 23 December 1693 (Reg. n° 508 f. 280 vso) weder aan Johannes Augustinus Bouten, apotheker te den Bosch; het werd toen omschreven als: een schoon huis met ledige plaats en middelhuis achter het huis,

Willem Eelsingh; mr Johan Reinier Hopman; J.P. Verster; Joh. van Bruggen; J.H. van der Does; J. Schouten; Ph. de Bergh; J. de Bergh; Nic. van Zuylen Phils.zn; Hub. Sassen; J.H. Kivits; A. Schouten; H. Palier; mr. W.H. Pels; C. Kolff; F.W. Loutermans; J.G. Heeren; H.J. van Munster; Willem van Herck; J. Sonneschijn; Fr. Deckers; H. Schouw; A.L. Appell; A. Meurs; G. van Weert; Ger. Sterk; W. Vosch van Avesaet; J.G. La Font; Frans van Meeuwen; J.C. Hoffmans; E.J. Troost; Bernard Jacob Half Wassenaer van Onsenoort; F.A. Mosmans Wzn; mr. J.L. Verster; H. Bolsius; A. Bolsius; J.R. van Ommeren; R.H. van Halm; mr. Bernard Storm; J. Verster de Balbian; J. Keer; W. de Hart (te Son); G. van Lanschot en F. van Lanschot.

Tegelijk met hare oprichting werd voor deze Sociėteit een reglement vastgesteld, waarvan de beide eerste en voornaamste artikelen luidden als volgt:

Art. 2 Alle ingezetenen dezer stad, vrydom en Meyerye, van wat rang of staat die mogen zijn, zullen tot leden dezer Sociėteit kunnen worden aangenomen, mits den ouderdom van vijftien jaaren bereikt hebbende en zal geen rangschikking dan alleen na de orde des tijds, wanneer is aangenomen, in deeze sociėteit plaats grypen.

Art. 3 enz.

Het accoord, waarvan in het Reglement sprake was en dat wij thans zouden noemen het huurcontract, werd den 28 December 1786 met Gerrit van der Heyden, den bewoner van het Wit Duifje, gesloten en luidde als volgt:

Gerrit van der Heyden, inwonende Borger dezer stad 's Hertogenbosch, ter eenre; en de Heeren W. Eelsingh, J.G. La Font, J.C. Hoffmans en B.J.H. Wassenaer van Onsenoort, in qualiteit als Directeuren van de Vaderlandsche Sociėteit, binnen deeze stad opgericht den 21en dezer maand, tot hetgeen navolgende door de Leden derzelver gequalificeert, ter andere zyde, verklaren met den anderen aangegaan en gemaakt te hebben dit navolgende contract:

Dat den eerstgem. aan gezegde sociėteit tot het houden der dagelijksche byeenkomsten van dezelve in huur overgeeft, zo als de vier laatstgen. in hunne qualiteit in huur accepteren, de boven voorkamer van de Huizinge het Duifje, thans by

Daags nadat gezegd huurcontract in werking was getreden, alzoo op 2 Januari 1787, werden nog de navolgende personen tot leden dezer Vaderlandsche Sociėteit aangenomen:

A.J. Vereyck; W.J. Heeren; A. van Ryckevorsel; Th. van Ryckevorsel; L. van de Ven; F. May, luitenant in het Regiment Zwitsers van May; G.J. van Santen; J. Vermeulen; Bern. Meulders; P. van Beugen; Dr. A. Walkart; C. de Groot; J.W. Kilian junior; C. Kerkhoff; G.H. van Hemert en mr. P. van Wullen.

Ook op bijna elke volgende vergadering dezer Sociėteit werden nog nieuwe leden aangenomen, zoo o.a. op 1 Augustus 1787 Willem Hubert senior, de vader van den bekenden Bosschen patriot.

Het aantal leden der Bossche Vaderlandsche Sociėteit was den 12 Februari 1787 reeds zoozeer geklommen, dat de bovenvoorkamer van het huis het Wit Duifje te klein was om hen allen te bevatten; daarom werd bepaald, dat haar kastelein G. van der Heijden voor hen ook zijne bovenachterkamer zoude inruimen, waartoe hij zich zoo noodig reeds bij het huurcontract verbonden had.

Blijkens de notulen van de vergaderingen dezer Sociėteit lagen den 2 Januari 1787 op hare leestafel de navolgende couranten: De Haagsche, de Utrechtsche en de Haarlemsche courant; de Hollandsche Historiecourant; de Antwerpensche gazette van van Gulpen 2), de Post van den Nederrhyn; de Politieke Kruyer, de Batavier en de Haagsche Correspondent.

Onder de vensters van de bovenvoorkamer van het Wit Duifje was door de Directeuren van deze Sociėteit tegen den voorgevel van dat huis een wit bord aangebracht, waarop met zwarte letters geschilderd stond: Vaderlandsche Sociėteit, Den 21 September van meergezegd jaar 1787, toen 's Lands Regeering sterk tegen de Patriotten begon op te treden en de Pruisen in aantocht waren, namen die Directeuren, omdat deze Sociėteit eene Patriottische was, zooals haar naam reeds aanduidde, dat bord veiligheidshalve in en besloten zij voorts om de bijeenkomsten harer leden voorloopig niet te doen plaats hebben, alsook om door haren Secretaris een koffertje te doen koopen, waarin deze al de aan die Sociėteit toebehoorende papieren moest bergen en dezelve alsdan ergens verzekeren na zijn goedvinden. Om dezelfde redenen lieten de leden dezer Sociėteit van toen af na om op de straat te komen met Patriottische insignes, welke bestonden in eene zwarte kokarde op den hoed en in de splitsing van de lis aan den knoop van den hoed in eene V, die vrijheid moest beteekenen, terwijl toen de Orangistische insignes bestonden in eene oranje kokarde en de splitsing van gezegde lis in eene W, die Willem beduidde. Welk een geest de leden der hierbedoelde Sociėteit destijds bezielde, kan men lezen in een journaal, dat in handschrift berust in de verzameling handschriften van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noordbrabant en afgedrukt is in de Navorscher 1894 p. 608 en vlgd; het houdt toch o.a. het volgende dienaangaande in: „eindelijk wierd den Bosch beroemd als het kweekschool der patriotten in de

Den overleedene coopman in winkelwaaren Vereyk 4) en den advocaat Hopman 5) speelden den voornaamste rol, welke door den geweezene pensionaris Martini 6) gesouteneerd wierden. Ter dier tijd was men reeds bezig in de particulieren boogaarden te exerseeren en eyndelijk maakte men daaruit een combinatie-genootschap, die in 't begin in de Oude boogaart begonnen te exerseeren, waarvan de heer Kien 7) collonel en den Drost Verster 8) major was. Dit duurden zoo lang tot dat de meerderheid der patriottische regenten aan die zoogenaamde vrywillige schutters een vrye exersitieplaats schonken bezyden den Handboog. Toen had men 't regt naar zijn zin enz. Men gaf aan de leeden der sositeyd diploma's uit met een cierlijk gegraveert signet, dat door de schilder van Amelsvoort geteekend was, daar de Bossche wildeman het driehoofdig monster versloeg etc.

Enfin, yder applaudiceerden deese vryheidszoonen, die van alle kanten, vooral uit de nabuurige vergiftige Langstraat, van Heusden en Engelen bezoeken ontfingen.

Daagelijks vermeerderde dit vrycorps. De zoon des stadhouders Adrichem verneederde zig om daarvan voorexerseerder of vleugelman te zijn. De tans van religie gechan-

Nadat in de nachten van 8 op 9 en 9 op 10 November 1787 den Bosch door het Orangistisch garnizoen was geplunderd geworden, werd aldaar met kracht de Patriottische beweging onderdrukt en daarom ook de te dier stede gevestigde Vaderlandsche Sociėteit gesloten; alstoen werd tevens haar archief in beslag genomen, waaruit blijkt, dat haar secretaris de Bergh het niet op eene veilige plaats geborgen had; van deze inbeslagneming bevindt zich in het Bosche Schepenregister n° 599 fol. 186 het navolgend procesverbaal:

Wy Schepenen onderg. maaken kenlijk, certificeerende mits deezen, dat wy op last van en ter voldoening aan Hun Hoog Mog. Resolutie van den 19en November 1787 hebben gemaakt en opgericht de nabeschreven inventaris van alle zodanige papieren en boeken, als bevonden zijn te berusten onder de Vaderlandsche Sociėteit, vergaderd geweest zijnde binnen de Hoofdstad 's Hertogenbosch, te weeten:

Eerstelijk een kist, in welke bevonden zijn de volgende papieren: een resolutieboek; een reglement, door de leden onderteekend; een legger van ontfang; een album 10); correspondentiebrieven; gedrukte diplomata; quitantien; eenige losse aanteekeningen en andere papieren; eenige gedrukte brieven nopens hun Ed. Mog. Resolutie van 5 Maart 1787 en deselve Resolutie met de bekendmaaking van de Magistraat van

Ten tweeden in een gesloten boekenkas de volgende boeken en papieren: Van Heurn Historie der stad en Meyery van 's Bosch, 4 deelen; Verklaaring der Unie van Utrecht, 4 deelen; Verzaameling van stukken, raakende de stad 's Bosch, uitgegeeven door A. Martini; De dertig artikelen over de mislukking der expeditie naar Brest; Rapport van de Heeren gecommitteerden tot het onderzoek te Rotterdam; Ontwerp om de Republiek geducht en gelukkig te maaken; Westenberg over de Majesteit van het volk; Aan Willem den geweldenaar; De Haagsche Correspondent, twee stukjes; Grondwettige herstelling, 1 deel; Grondwettige herstelling van de Nederlandsche Maatschappij; Oudenhoven Beschryving van den Bosch en Heusden; Historisch verhaal van Hattum en Elburg, 4 stukken; Oudheden en gestichten van de stad en Meyery van 's Bosch; de Batavier van n° 1-26 en n° 27-36; Reglement van de Burger Sociėteit; Information wegens de plundering van Hattum en Elburg; Naamregister van de Heeren Leden der Regeering van de Zeven Provinciėn over 1787; Naamregister van de Heeren Officieren te Utrecht; De vriend der Nederlandsche kinderen; Naamregister van de Regeeringen der steden, geen stem hebbende in de Staaten van Holland, etc.; Generaliteitsbericht boekje over 1787; Copie van echte stukken, betrekkelijk zoekere onderhandeling tusschen Willem den vijfden en Philippus Verbruggen; Memorie van bezwaaren der Meyery; Janus n° 1-34; Levensbeschryving van Frederik den Grooten; Reglement voor de Burgersociteit te Amsterdam; Request aan Hun Hoog Mog. over de serviciegelden; Militair berichtboekje over 1787; Haagsch berichtboekje over 1787; Eenige stukjes over den Post van de Nederrhijn; Tweestukjes van de Politieke kruier; Brief van Friesland aan Holland; Onledig verhaal van den uittocht van de Utrechtsche burgery;

In kennisse etc.

Datum 23 November 1787.

Willem Corn. Ackersdyck; A. van Teylingen. My present W.C. Ackersdyck.

Het archief der Bossche Vaderlandsche Sociėteit is daarop naar den Haag gezonden, alwaar het thans nog in het Rijksarchief berust.

Nadat de Orangistische partij in ons land het onderspit had gedolven werd de Vaderlandsche Sociėteit weder in den Bosch gopend, doch niet onder den ouden, maar onder den nieuwen naam van: Eyndelijk uit de onderdrukking; waar dit geschiedde is mij niet kunnen blijken; waarschijnlijk gebeurde het ten huize van een zekeren M. van Pinxteren. Tot de sociėteit, die aldaar vergaderde, behoorden toch verscheidene leden der eerste Vaderlandsche Sociėteit van den Bosch; daarvan scheidden zich 19 Maart 1789 23 leden af, onder welken Willem Eelsingh, mr. Johan Reinier Hopman, Bernard Jacob Half Wassenaer, mr. Bernard Storm en mr. Abraham Justus Verster, die daarop oprichtten de sociėteit, welke thans Amicitia heet, zoodat het zeer wel mogelijk is, dat deze laatste sociėteit eene loot is der eerste Vaderlandsche Sociėteit van den Bosch.