De Gaffel

Het huis de Gaffel stond tusschen de Lelie en de vestibule van het tegenwoordig Stadhuis, alzoo ter plaatse waar thans zich bevinden de archief- en de burgemeesterskamer van dat raadhuis. Het behoorde volgens Van Heurn Beschrijving oudtijds toe aan de Gaffelbroeders, over wie, alsmede over hun huis, hij in dat werk het volgende mededeelt: „De Gaffelbroeders maakten een Genootschap uit, hetwelk mede (d.i. evenals de schutterijen van den Bosch) ten oorlog diende. De oorsprong van hetzelve was deeze: de Gelderschen vielen vyandelijk in de Meyerye tyde als de opgezeetenen bezig waren den oogst in te zaamelen;

Op een der bovenkamers van het tegenwoordige stadhuis zijn twee ronde tafereelen, waarop veele wapenschilden gemaald zijn; onder deezen zijn die van veele adelyke Brabantsche geslachten en daarin veelen met de ridderorde van het Gulden Vlies versierd 3); men wil dat deze tafereelen de wapenschilden der Gaffelbroeders zouden zijn geweest; het komt my echter voor, dat de wapenschilden in latere tyden door een onkundige hand verschilderd zijn, omdat de metalen en koleuren van eenigen derzelver, aan my bekend, verkeerd zijn geblazoeneerd.”

R.A. van Zuylen is het in zijnen Inventaris van het Groot Archief der gemeente den Bosch p. 105 met Van Heurn en ook met van Oudenhoven Beschrijving p. 54, die hetzelfde als deze betoogde 4), niet eens, waar zij beweren, dat het huis de Gaffel zijnen naam zoude ontleend hebben aan de gaffels, waarmede de Brabantsche edellieden de Gelderschen aanvielen en op de vlucht joegen; immers, zoo zegt hij, gaffel beteekende oudtijds gezelschap of gilde en de gaffelkamer alzoo gildekamer.

In zijne Stadsrekeningen I p. 292 deelt van Zuylen voorts mede, dat in 1514/15, het hier bedoeld huis door de Regeering der stad tot eenre gaffelen ende theerhuys gemaict is, zooals zulks in de rekening over dat dienstjaar vermeld staat.

In 1516/17 was volgens datzelfde werk I p. 324 kastelein opter Gaffelen Amelis van Amstel, aan wien de stad toen veel te betalen had wegens eenen maaltijd, dien zij in een dier jaren op de Gaffel had gegeven aan den fleer van Zevenbergen, diens jonge vrouw en hunne vrienden.

In laatstgemeld dienstjaar vergaderden, zooals het in de Stadsrekeningen heet, in den huyse van der stat die Gaffele, de Gedeputeerden uit de vier Kwartieren der Bossche Meierij, dair zy altijt, zoo staat er verder in de rekening van dat jaar, vijnden huer cost ende maeltijt bereedt; zij deden dat ook in 1521/22, zooals t.a.p. vermeld staat p. 375.

In de Stadsrekening over 1529/30 staat nog het volgende over de Gaffel: „Item, alsoe wylen Zeger (zoon van) Jan Goyarts (van Hedel) in tyde zijns levens thuys naest den raethuys staende ende dese stat toebehoerende, tot eenre gaffelen- ende theerhuys hadde doen maken, daeraen hy versceyde costen van reparatie ende andersins verschoten hadde nae uutwysen der rekeninghe by der weduwen wylen Zegers voirs. na dode deszelfs voer den Heer van Geffen 5), Hermanen van Deventher, scepenen, Willem Pynappel ende Willem van Oss, raitsmannen dezer stat, dairtoe gecommitteert, gedaen, belopende 323 guld., voer welcke 322 guld. Amelis van Ampstell, in tyde hy den kelder van den voirs. huyse in zijnnen gebruycke hadde ende dair inne zynen wijn tapte, die voirs, Zegeren betaelt heeft 18 guld. ende soe nu dese stat den voirs. kelder bruyckende ende huer wijn dairinne tappende is, heeft men, by ordinantie ende aenbrengen der voirs. gedeputeerden, der weduwe voirgenoempt in de plaetse van den voirs. 322 guld. lijfrenten op één lijff den penninck 9 bezegelt tot 21 1/2 guld 's jaers, makende 193 car. guld. 10 stuv., hiervoer in den ontfanck metten anderen lijfrenten gestelt ende 't rest der voirs. in gereede penningen uutgericht, belopende 128 1/2 guld., makende tsamen 322 guld".

Bovenstaande aanhalingen uit de Stadsrekeningen bevestigen volkomen de voormelde meening van wijlen den Bosschen stadsarchivaris R.A. van Zuylen; er blijkt daar toch uit, dat de Gaffel niets met de Gaffelbroeders te maken had, maar slechts was een huis der stad, dienende tot stadseetzaal en commissiekamer. In gezegde Stadsrekeningen Ie en IIe Deel komen dan ook

Al was Van Zuylen ook van oordeel, dat de Gaffel niets met de Gaffelbroeders te maken had, zoo neemt hij toch aan, dat deze bestaan hebben, zooals blijkt uit zijnen Inventaris van het Groot Archief van den Bosch p. 105 in fine.

Amelis van Amstel, die in voormelde Stadsrekeningen als de kastelein van de Gaffel voorkomt, was de zoon van Johannes van Amstel, die de zoon was van Henrick van Amstel, den zoon van Jan, den bastaard, zooals wij op blz. 375 reeds zagen, van Gerard van Amstel.

In 1530 werd hij groenroede van den Bosch; zijne kinderen waren: Mariken; Elisabeth, huisvrouw van Joost Jacobs; Christoffel, die van zijne vrouw Jacoba, dochter van Jan Mathijszn, een zoon Jan van Amstel had; Peter, die de vader was van Peterke van Amstel, huisvrouw van Adriaan Everardszn; Henrick van Amstel, die van zijne vrouw Catharina, dochter van Petrus Symonszn, twee zonen had, Amelis en Christoffel van Amstel.

In 1608 was de wijnkooper Franchoys van Bree waard of conciërge van de Gaffel. Hij was de zoon van Johan van Bree (zoon van Hans en Maria, de dochter van Joseph Henrickszn van den Stadeacker en Yda Brugmans Mathijsdr 7) en Margaretha van der Cammen, dochter van Franchoys Da-

Voor de Gaffel bevonden zich aan de straatzijde eene luif en zitbanken; zij werden in 1545 sierlijk opgemaakt, zooals blijkt uit de navolgende posten der Stadsrekeningen van R.A. van Zuylen I p. 627 en 28:

Item bet. Jannen den maelder van den priem ende arend op te leyve, voer die Gaffel staende, te stofferen.

Item betaelt Lenaert Ariaenss, beldsnyder van der loeven voer die Gaffel met die sittenbancken met antycx te snyden, dair hy wel 16 daigen aen heeft gewrocht, 4 car. guld. 16 st.

Item hem betaelt van 4 dolphinoyen te snyden voer die Gaffel, van twee dachueren 10 st.

Item voer stoff georbairt ende gebesight aen de loyve, voer die Gaffel, int stofferen van derselver loyve, etc.

Zooals wij uit de Beschrijving van Van Heurn reeds zagen hield de Gaffel omstreeks het jaar 1606 op te bestaan, omdat zij toen bij het Stadhuis werd getrokken.