De Loods der St. Janskerk

Dit gebouw stond oudtijds W.-waarts naast het laatstbehandeld huis. Het behoorde aan de St. Janskerk en diende naar alle waarschijnlijkheid aanvankelijk tot steenhouwersloods; in ieder geval was zulks in 1617 het geval, daar in dat jaar mr. Joris de steenhouwer huur voor deze loods aan de St. Janskerk betaalde. Later was het het korenhuis dier kerk, vermits in het register der kerkelijke goederen van den Bosch van 1666 er van gezegd wordt: het koorenhuys ofte coorensolders, staende in de Logie, worden gebruyckt voor het coore van de kerck (n.l. het koren, dat de vergelders van de daaraan verschuldigde roggepachten hadden te betalen), behalve eenen solder, die in huur en heeft mr. Gerrith Coenen, timmerman.

In 1717 bestond nog een deel dezer loods, daar toch 13 Maart van dat jaar een deel dier loods, toen genaamd een oude lootse der Groote of St. Janskerk, zooals wij hiervoren reeds zagen, door de Kerkmeesters van die kerk verkocht werd aan Anthony Martini (Reg. n°. 533 f. 16 vso); dat stuk loods stond achter het achterhuis van diens voormeld huis, zooals wij aldaar ook reeds zagen; in de koopakte van dat jaar is ook nog sprake van het korenhuis, zoodat een deel van die loods toen nog daartoe zal zijn bestemd geweest. Het overige van die loods blijkt in 1717 reeds verbouwd te zijn geweest tot eene kosterswoning en tot eene woning van den Rentmeester der voormelde kerk; althans toen hare Kerkmeesters Isaak Elsevier, Pieter van 's Gravesande, Thomas Hubert en mr. Coenraet Cuper van Holthuysen, 17 Juni 1719 (Reg. n°. 538 f. 447) laatstbedoelde woning verkochten aan mr. Jacobus Massing, raad van den Bosch en rentmeester harer kerken, werd die woning omschreven als: „eene huysinge met twee hoven en agterhuysinge, voor desen gestreckt ende gedient hebbende tot eene woninge voor den Heere rentmeester der kerken in der tijd, soo ende gelijk hetselve laast in die qualiteyt bewoont is geweest by de Heer en mr. Jacob Coomans, gestaen ende gelegen binnen dese stad aen de suytsyde van St. Janskerck tegensover het groot portaal aldaar, oostwaars neffens erve de huysinge, bewoont wordende by den coster van St. Janskerk, voorwaarts ende neffens huys en erve van de Heer Professor Martiny tot aan den Bagijnhof toe agterwaarts, ex uno, westwaarts neffens huys en erve, toebehoorende Theodorus van Thiel 1) ende neffens Oeckels gasthuys 2), ex alio, streckende voor van de gemene straat tot op den Bagijnhof'.

Walter Bisdom voornoemd kocht 20 October 1779 (Reg. n°. 593 f. 143) van genoemden Meyer, die timmerman te den Bosch was, bij die woning nog diens voormeld huis, dat deze 30 April 1773 (Reg. n°. 583 f. 265 vso) gekocht had van de erven der echtelieden Jan van der Meulen en Jenne Mary van Deursen en dat alstoen gezegd werd te staan aan de Paradeplaats tegenover de St. Janskerk en van weerszijden tusschen de Bank van Leening.

Wanneer de Bank van Leening in de meergezegde woning werd opgericht is mij niet kunnen blijken; uit de verhandeling van R.A. van Zuylen in het tijdschrift Noord-brabant 1853 p. 244 en vlgd (eod p. 74) valt op te maken, dat dit geschiedde in 1736 door eenen zekeren de Vry, wiens kinderen N. de Vry, man van Maria Martha de Normandie, (welke na z ijnen dood hertrouwde met N. de Monchy te Rotterdam en als diens weduwe van mr. Michel Hubert 28 Nov. 1796 de Nemelaar onder Haaren kocht), M. de Vry, huisvrouw van O.W.G. Falk en P.F.J. de Vry, huisvrouw van den reeds genoemden Walter Bisdom, de Bank van Leening in deze woning voortzetten; zij deden dat echter niet zelf maar door eenen Directeur, die behalve vrije woning in de Bank van Leening en andere voordeelen nog fl. 1200 jaarwedde van hen ontving en voorts ten hunnen koste werd bijgestaan door eenen boekhouder, eenen schatter en eenen klerk. Aan het houden van deze Bank van Leening waren groote voordeelen verbonden, niet alleen omdat het uitsluitend octrooi daartoe door

Deze Bank van Leening was ook in menig opzicht eene verderfelijke instelling. Vooreerst, omdat zij door het vorderen van woekerrenten den ondergang van menig Bosch burger ten gevolge had, en ten andere omdat zij het plegen van diefstallen zeer in de hand werkte; er was toch aan de houders van die Bank toegestaan het in pand nemen van alle panden, voor zooverre hun daarvan niet te voren aangifte was gedaan, dat zij gestolen waren, eene aangifte, die de dieven natuurlijk niet deden, terwijl bovendien door het verleenen van die bevoegdheid krachteloos was gemaakt het 2e artikel van den derden titel der Bossche Costuymen, waarbij bepaald was: dat de eigenaar, zyne gestolen goederen terugvindende, die van een ieder vermag te revindiceeren. Dit alles maakte, dat het Gemeentebestuur van den Bosch vanaf 16 Januari 1804, in welk jaar het octrooi, dat aan voornoemde bankhouders verleend was, expireerde, al het mogelijke in het werk stelde om in het bezit te komen van het uitsluitend recht tot het oprichten en houden eener Bank van Leening; het slaagde daarin den eersten tijd echter niet tengevolge van den machtigen invloed, welken de firma Wed. de Monchy en Co. bij de 's Rijks Regeering bleek te hebben; wel kreeg het den 20 December 1804 het verlangde octrooi van het Departementaal Bestuur van Brabant en richtte het krachtens hetzelve in het laatst van die maand eene stedelijke Bank van Leening op in het in de Minderbroedersstraat staand huis De geleerde man 3),

Naast dit laatste huis stond in de richting van de Triniteitstraat het St. Eloysvrouwengasthuis. Jacob van Beusekom in diens hoedanigheid van rentmeester van dit oudvrouwenhuis verkocht, zooals wij hier voren reeds zagen, 29 December 1749 (Reg. n°. 565 f. 160 vso) aan Johan Schouw, timmerman te den