afb. 2008

Empel

algemeen

Na de bevrijding van 's-Hertogenbosch in oktober 1944 bleef het poldergebied tussen stad en Maas tot de capitulatie nog oorlogsgebied. Duitse beschietingen brachten grote schade aan en verwoestten onder meer het langs de Maasdijk gelegen Empel. Alle bewoners moesten noodgedwongen evacueren. Na hun terugkeer in mei 1945 bleek dat een nagenoeg volledige wederopbouw van het dorp noodzakelijk was. Empel kreeg echter een aparte wederopbouwlocatie, bij de oude buurtschap 't Slot.

Het nieuwe dorp kreeg een peervormige omtrek door inpassing tussen twee bestaande waterlopen. Uitgangspunt was verder de nieuwe provinciale weg van Den Bosch naar de Maasdorpen (Burgemeesters Godschalxstraat). Bij de kruising met de eveneens nog aan te leggen weg naar Rosmalen kwam een centraal plein, de Brink, met de RK kerk en het raadhuis als voornaamste gebouwen. Er was rekening gehouden met de bouw van 150 woningen. Op 19 oktober 1946 kon door burgemeester Kempenaars de vlag in de top van de eerste huizen en ging de spade de grond in voor de volgende acht. Rond 1960 was het nieuwe dorp opgebouwd. Een van de laatste projecten was het gemeentehuis aan de Brink. Na de annexatie door 's-Hertogenbosch in 1971 kreeg ook Empel enkele kleine uitbreidingen, aan de west- en noordzijde. In het begin van deze eeuw verdubbelde het aantal inwoners met de bouw van woningen die als een schil rond het dorp kwamen te liggen.

Stadsarchief 's-Hertogenbosch

Empel

bron: Witkamp's Aardr. Wb., 1890; P.G. Bins: Toeristengids 1965; J. Sinninghe.

Dorp in Noord-Brabant, aanvankelijk gemeente Empel en Meerwijk, aan de Maasdijk; in 1970 bij gemeente 's-Hertogenbosch gevoegd; Empel werd reeds genoemd in 814 in een oorkonde als Emple; grenzend aan Meerwijk, Engelen, 's-Hertogenbosch en Rosmalen, Driel en Hedel; voornamelijk kleigrond met enkele zandgronden, aan Maas en Dieze gelegen. Tot de oude gemeente Empel en Meerwijk behoorden het fort Crevecoeur, gehucht Diezekant, Het Slot en een deel van de buurt Gewande. Aanvankelijk visserij en veeteelt, later ook akkerbouw sedert sluiting van de Beerse overlaat. Er was ook enige sigarenindustrie.
In de Tweede Wereldoorlog lag Empel zeven maanden lang in de frontlijn, waardoor het dorp zwaar werd verwoest en in de buurt Het Slot verder werd herbouwd.
Empel werd bekend om het Wonder van Empel uit de 16e eeuw, toen hier een ongeschonden schilderij van de H. Maagd werd gevonden bij de aanleg van versterkingen. Het doek is later naar Spanje overgebracht. Het wonder is in de kerk uitgebeeld door Leon Wiegman. De moderne katholieke kerk heeft kruiswegstaties van Egbert Dekkers en een kruis van Albert Termote; beeldhouwwerk van Frans van der Burgt.

376

Encyclopedie van Noord-Brabant 1 (1985) 376-377

Het huizenkohier van Empel uit 1748

door Th.P.J. van Herwijnen

In het rechterlijk archief van Empel bevindt zich een lijst waarop alle huizen vermeld worden die in 1748 in de heerlijkheid Empel en Meerwijk stonden¹. Van ieder huis wordt de eigenaar vermeld. De letterlijke tekst van deze akte is als volgt:

Exacte leijste matrecule of denombrement gedaen maken door Scheepenen der Heerlijkheijd Empel en Meerwijk, gelegen in den quartiere van Maasland, Meijerije van 's-Bosch, weegens alle sodanige gehugten en hertgangen, mitsgaders heerenhuijsinge, veerhuijsinge, schueren en stallinge, als binnen dese Heerlijkhijd Empel voors. staande ende geleegen sijn, ende sulks ter requisitie van de Heer Otto Juijn, stadhouder des quartiers van Maasland, op order van sijn Exelentie de Heer Iddekinge, Gedeputeerde te velde, sijn van dato 8 julij 1748, geformeert den 15 julij 1748, soo ende gelijk is volgende:

De Heerlijkhijd Empel ende Meerwijk bestaat in vier gehugten of uijthoeken, genaamt Gewanden, de Asmunt, de Schanshoek en de Dieskant.

Onder GEWANDEN sijn geleegen de volgende huijsen; schueren en stallinge:

Eerstelijk een huijs van de wede. Roelof van der Callen, met een paardestal,
mitsgaders een schuerke.
Reijn van Ueden, een ingestort huijsje zonder stal.
Jan Beckers, een huijs en stallinge.
Het schoolhuijs, werd bij de Meester bewoond, sonder stal.
Leendert Smulders, een huijs en stallinge, mitsgaders een schuer.
De erfgenamen Laurens de Booij, een huijs en stalleke.
Aart van den Dungen, een huijs en stallinge.
Francis van Herwijnen, een huijske sonder stal.
Jacobus Cortie, een huijske sonder stal.
Hendrik van den Heuvel, een huijske met een stalke.
Wede. Jan Hopmans, een huijske met een stal.
Adriaan Leermakers, een huijske sonder stal.
Hendrik van Geffen, een huijske sonder stal.
Antonie Jonkers, een huijs sonder stal.
Jan van Eersel, een huijsje sonder stal.

Onder de ASMUNT sijn geleegen de volgende Heerenhuijsinge, huijsinge, schueren en stallingen:

Eerselijk een Heerenhuijsinge, van outs genaamd het Casteel van Meerwijk, met een stal,
mitsgaders een vervallen schuer.
Hendrik van Gestel, een huijsje met een stalke.
Wede. Robbert Hopmans, een huijsje sonder stal.
Deselve wede. een huijs met een stal.
Wede. Nikolaas van Engelen, een huijs sonder stal.
Hermen van der Dussen, een huisje sonder stal.
Wed. Leendert Calf, een huijs met een stal.
Marie, wede. Hendrik de Jong, een huijsje sonder stal.
Anneke, wede. Joris van Beek, een huijs met een stal.
Hendrik van Hirtum, een huijs met een stalke.
Willem van Rooij, een huijs sonder stal.
Cornelis van Geurp, een huijs met een stal.
Denselven, een huijsje sonder stal.
Jan van Kalker, een huijs met een stal.
Maarten van Eersel, een huijsje sonder stal.
Aart van Grinsven, een huijsje met een stal.
Claas Spierincx, een huijsje met een stal.
Jan Beckers. een huijs met een stal.

119

Catrien, wede. Peter van Gerwen, een huijs met een stal.
Erfgenamen Wouter van Boxtel, een huijsje met een stal.

Onder den SCHANSHOEK sijn geleegen de volgende huijsinge, schueren en stallinge:

Peter van Caatoven, een huijs met een stal.
Hendrik van den Dungen, een huijsje sonder stal.
Jan van Boekel, een huijsje sonder stal.
Jan van Eijk, een huisje sonder stal.
De wede. Leendert Calf, een huijs met een stal.
Dirk van Eijk, een huijsje sonder stal.
Goijert van den Dungen, een vervallen huijs sonder stal.
Wede. Adriaan Cappen, een huijsje sonder stal.
Kerckenhuijs werd bewoond bij de pastoor, met een stal.
Wede. Leendert van der Weerden, een huijsje sonder stal.
Jacobus Hopmans, een huijsje met een stal.
Antonie Mulders, een huijsje sonder stal.
Dirk van Geurp, een huijsje sonder stal.
Het schoolhuijs, werd bij de schoolmeester bewoond.
Leendert van den Heuvel, een huijs met een stal.
Claas Bock, een huijs met een stal.
Claas Langenhuijzen, een huijske met een stal.
Gerrit van Wamel, een huijsje met een stal.
Jan van den Dungen, een huijs met een stal.
Cornelis van Hengxtum, een huijs met een stal.
Antonie Deckers, een huijs met een stal.
Denselven, een huijs met een stal.
Jan van Wamel, een huijsje met een stal.
Jan Deckers, een huijs met een stal.
Hendrik van Avendonk, een huijs met een stal.
Cornelis van der Ven, een huijsje met een stal.
Antonie Jonkers, een huijs met een stal.
Hendrik van Lith, een huijs met een stal.
Wede. Leendert van Eersel, een huijsje sonder stal.
Gerrit van Gerwen, een huijs sonder stal.

Onder de DIESKANT sijn geleegen de volgende huijsinge, schueren en stallinge:

De Heer van Engelen, een huijs sonder stal.
Wede. Adriaan de Bock, een huijs met een stal.
Guiliam de Vaan, een huijs sonder stal.
Jan de Goeij, een huijs met een stal.
Elias Hagelaar, een huijs met een stal.
Aart Vissers, een huijsje met een stal.

120

Noten
1.	Empel R 39 ongef. d.d. 15-7-1748, gemeente-archief 's-Hertogenbosch

Genealogisch tijdschrift voor Oost-Brabant 2 (1987) 119-120

Empel : Het dorp dat eens was

Bob van Boekel

Na bijna geheel verwoest te zijn geweest in 1944 door oorlogsgeweld, de reconstructie van het oude Empel, met zijn bewoners, kerkgeschiedenis, bestuur en bedrijfsleven.

Den Boekelaer, 5 oktober 2018

1968	Kees Spierings Zo was het toen ... (38) : Schanshoek Empel Brabants Dagblad donderdag 24 oktober 1968
1980	Jos van der Vaart De villa Empel Boschboom Bladeren 25 (1980) 5-25
1984	L.A.M. de Bekker Empel, in strijd tegen het water Bossche Bouwstenen VII (1984) 57-83
1990	Harry Boekwijt Cultuurhistorische inventarisatie 's-Hertogenbosch 3 : Empel Slot Gemeente 's-Hertogenbosch 1990
1997	Wim Hagemans Uitbreidingsgebied Rosmalen-Noord en Empel archeologisch zeer waardevol : Polder vol sporen ijzertijd en Romeinse tijd Brabants Dagblad vrijdag 21 november 1997 (tekening)
1997	Ton Kappelhof e.a. Monumenten in Nederland. Noord-Brabant Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 1997
2008	Wim Hagemans Empel was leeg in 1832 Brabants Dagblad vrijdag 16 mei 2008 (kaart)
2009	Joost van Putten Plan voor Wikveld II in Empel Brabants Dagblad dinsdag 23 juni 2009
2014	Zware dobber in Empel Het parochiebestuur slaagt er op geen enkele wijze in om Empel te overtuigen van het kerkenplan voor groot Den Bosch. Paul Roovers \| Brabants Dagblad vrijdag 21 maart 2014 \| 25
2015	Op zoek naar Romeinse munten Ruim 5.000 mensen beleefden gisteren de historische dag in Empel. Ook 'Het wonder van Empel' werd door een Spaans legioentje uit de 16e eeuw nagespeeld. Peter de Bruijn \| Brabants Dagblad maandag 31 augustus 2015 \| 12-13
2015	Dankbaarheid voor wonder Een beeltenis van Maria redde de Spanjaarden in 1585 bij Empel van de Hollandse Staatse troepen. Dat wordt nog altijd herdacht. Peter de Bruijn \| Brabants Dagblad maandag 7 december 2015 \| 1
2016	Rianneke Mees Empel 1200 zorgde voor nieuw elan Brabants Dagblad donderdag 9 juni 2016 \| Regio 6
2016	‘Plein Empel moet anders’ Als het aan de inwoners van Empel ligt, gaat het dorpsplein weer op de schop. Angela van den Dungen \| Brabants Dagblad maandag 3 oktober 2016 \| Regio 17
2017	Exempel droomt van Perron 4 in dorp De gemeente Den Bosch onderzoekt de mogelijkheden van het terrein aan de Pottenbakker in Empel. Peter de Bruijn \| Brabants Dagblad woensdag 17 mei 2017 \| Regio 3
2019	Bewonersoverleg wil verkoop halt toeroepen De gemeente moet in het bedrijventerrein Empel-Zuid voorlopig stoppen met de verkoop van grond. Dat wil het bewonersradenoverleg Rosmalen e.o. Paul Roovers \| Brabants Dagblad donderdag 25 april 2019 \| Regio 3

2005	Afbeelding dorpswapens Het college besluit de afbeeldingen van de dorpswapens een plaats te geven in het Bestuurscentrum of het Stadhuis. Het college heeft van de dorpswapens van Rosmalen, Empel en Meerwijk, Engelen en Bokhoven door de heer Anton Schupp uit 's-Hertogenbosch een schilderij (gouache) laten maken. Hij heeft zich gebaseerd op de destijds bij Koninklijk Besluit vastgestelde wapens van de voormalige gemeenten. Voor Rosmalen heeft hij zich gebaseerd op de tekening die ten grondslag lag aan het raadsbesluit tot het vaststellen van dorpswapens. B&W Besluitenlijst 14 juni 2005
2009	Kunstwerk Empel In het kader van het Keramisch Spoor komt in elke wijk een kunstwerk van keramiek in de openbare ruimte. Het college stemt in met het ontwerp van het kunstwerk van Paul van Osch en gaat akkoord met het plaatsen van dit kunstobject op het terrein aan de Kasteeldreef in Empel. B&W besluitenlijst 29 september 2009

Onbekend
23 april 1994

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 13, 33, 35, 60, 61, 73, 80, 82, 83, 84, 99, 101, 103, 105, 130, 147, 170, 172, 180, 197, 209, 217

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 65, 153, 185, 215, 218, 220

L. van de Meerendonk, Het klooster op de Eikendonk te Den Dungen II (1964) 66

Charles de Mooij, Eindelyk uit d'Onderdrukking (1988) 63

Noordbrabants Historisch Jaarboek 33 (2016) 48

L.P.L. Pirenne, 's-Hertogenbosch tussen Atrecht en Utrecht (1959) 121, 123, 268

M.H.M. Spierings, Het Schepenprotocol van 's-Hertogenbosch 1367-1400 LIX (1984) 151, 169n, tabel 2, 3, 5, 6

G.M. van der Velden, Het patronaatsrecht over Bokhoven XLIII (1978) 88, 195

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 103-105

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 295-297, 299, 308, 317, 376

Empel

algemeen

Empel

bron: Witkamp's Aardr. Wb., 1890; P.G. Bins: Toeristengids 1965; J. Sinninghe.

Het huizenkohier van Empel uit 1748

Empel : Het dorp dat eens was

Bob van Boekel

Kees Spierings

Jos van der Vaart

L.A.M. de Bekker

Harry Boekwijt

Wim Hagemans

Ton Kappelhof e.a.

Wim Hagemans

Joost van Putten

Zware dobber in Empel

Op zoek naar Romeinse munten

Dankbaarheid voor wonder

Rianneke Mees

‘Plein Empel moet anders’

Exempel droomt van Perron 4 in dorp

Bewonersoverleg wil verkoop halt toeroepen

Afbeelding dorpswapens

Kunstwerk Empel

n: vermelding in een voetnoot

Locatie

Op deze pagina

Zie ook

Wapen