Poldergemaal in het Bossche Broek

door Bram Steketee

Het gemaal ligt in de noordwestelijke hoek van het Bossche Broek aan het westelijk einde van de Singelgracht. Het object is kadastraal bekend als Gemeente 's-Hertogenbosch, sectie S nr. 55 ged.
Eigenaar/beheerder/onderhoudsplichtige is waterschap De Dommel te Boxtel.

Oorspronkelijke functie

Het gemaal is gebouwd om het polderpeil in het Bossche Broek te beheersen.

Geschiedenis

Bij de bouw van de nieuwe Dommelbrug (Vughterbrug) met overlaat en stuw in 1881 is tevens een grondduiker onder de Dommel gelegd. Deze had tot doel het water uit het Bossche Broek af te voeren naar de Dommel beneden de Vughterstuw, waar de waterstand in het algemeen lager was dan het peil boven de stuw. De natuurlijke lozing bleek voor de waterbeheersing op den duur niet voldoende, zodat door het verantwoordelijke waterschap de Beneden-Dommel in 1930 een pompgemaal is gebouwd om het water in het Bossche Broek ook in de wintermaanden op een verantwoordelijk peil te houden.

95

In het kader van de ruilverkaveling 'Bossche Broek' is het gemaal in 1964 verbouwd en de pompcapaciteit uitgebreid. Ook is het watergangenstelsel in het Bossche Broek verbeterd. Thans wordt rechtstreeks op de Dommel uitgemalen via een uitstroombak van beton. Voor het behoud van de natuurwetenschappelijke waarden in het bemalen gebied wordt een vrij hoge waterstand gehandhaafd.

Technische beschrijving

Het gedeeltelijk in gewapend beton en in metselwerk opgetrokken gemaalgebouw bestond op de begane grond oorspronkelijk uit een ruimte voor de motor en een bergplaats. De uitwendige maten zijn 9.43m bij 5.15m. Het geheel is op palen gefundeerd waarop een 0.4m dikke vloer van gewapend beton is gestort. De vloer van de motorruimte ligt op 6.00m + NAP, zodat de motor bij inundatie van het Bossche Broek watervrij blijjft. De bergplaats bevond zich in het noordelijk gedeelte van het gebouw.
De bemaling vind plaats door een in de kelder opgestelde schroefpomp met een capaciteit van 80m3 per minuut. Als aandrijving is een wisselstroommotor (Smit, Slikkerveer) met een vermogen van 90pk geīnstalleerd. De keldervloer ligt op 1.60m + NAP. Het gemaal was oorspronkelijk aangesloten op de sinds 1881 aanwezige grondduiker onder de Dommel. De diameter van deze afvoerbuis was 0.60m. Bij de verbouwing in 1964 zijn de ramen en buitendeur gewijzigd en is de scheidingsmuur tussen het motorgedeelte en de bergplaats doorgebroken. In de voormalige bergplaats is een elektromotor van 55pk van het fabrikaat EMF Dordt bijgeplaatst die verbonden is met een in de pompkelder opgestelde centrifugaalpomp (Pannevis, Utrecht) met een capaciteit van 70m3 per min. De oorspronkelijke motor en pomp zojn ook nog operationeel.
Het zadeldak is gedekt met verbeterde Hollandse pannen en voorzien van een houten bakgoot. De hoog geplaatste ramen hebben een kleine roedeverdeling. De inlaat is opgesloten tussen betonnen wanden met daarop een betonnen plaat die te bereiken is door middel van een betonnen trap. Voor de inlaat is een stalen krooshek aangebracht.

Huidige functie

De oorspronkelijke functie is niet gewijzigd, wel is de maalcapaciteit vergroot.

Monumentwaarde

Het gemaal heeft voornamelijk industrieelarcheologische waarde, zoals ook in het MIP is aangegeven.

96

Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (Utrecht 2000) 95-96

1 mei 2008

2000

Bram Steketee

Poldergemaal in het Bossche Broek
Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (2000) 95-96

Poldergemaal

Singelgracht, westelijk einde