afb. Onbekend
.org.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> Gemaal Caners (1933-1979)<br><b>Datering:</b> Onbekend<br><b>Bron:</b> Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten (BAM)]")
Gemaal Caners, 1933-1979
Gewande, Krommenhoek 12a
Het gemaal Caners werd in 1933 gebouwd en is tot 1979 in bedrijf geweest. Het had de taak de binnendijkse polders te bemalen, dit betekent het overtollige water uit de polders te pompen. Vanaf 1979 heeft het moderne gemaal Gewande deze belangrijke waterbeheerfunctie overgenomen. Het oude gemaal Caners fungeert nu als expositieruimte en is in 2001 op de monumentenlijst geplaatst.
Bossche Omroep zondag 28 september 2008
Cultuurhistorische inventarisatie
Gemaal Caners
door Bram Steketee|
Het gemaal ligt aan de uitmonding van de Rode Wetering in de buurtschap Gewande. Het object is kadastraal bekend als Gemeente 's-Hertogenbosch, sectie U nr. 351 Eigenaar/gebruiker/onderhoudsplichtige is het Waterschap De Maaskant te Oss. Oorspronkelijke functieHet gemaal diende om het water van onder andere de polder Het Laag Hemaal dat in de Rode Wetering werd verzameld, uit te slaan op de Maas.GeschiedenisIn 1921 is het waterschap Maaskant (niet te verwarren met het huidige waterschap De Maaskant) opgericht, met de bedoeling om de gehele linker Maasdijk van Sambeek tot Truerenburg met alle daarop of daarin gelegen kunstwerken te beheren. Tevens diende het de waterhuishouding van een groot gebied in het noordoosten van de provincie in een goede staat te brengen en te houden. Dit overkoepelend waterschap heeft langzamerhand de taak van de kleinere waterschappen langs de Maas voor een groot deel overgenomen. Voor de polder Het Laag Hemaal had dit tot gevolg dat in 1933 aan het einde van de Rode Wetering, achter de Rode sluis, een nieuw gemaal werd gesticht.Het zogenaamde Gemaal Caners verving een stoomgemaal uit 1864 dat iets verderop ook aan de Rode Wetering stond. Het nieuwe gemaal sloeg tevens water uit van de Polder Het hoog Hemaal. De bemalingskosten werden mede gedragen door het waterschap Maaskant. In 1948 heeft het Laag Hemaal onder meer het gemaal, de Rode Wetering met kade en uitvliet aan Maaskant verkocht. In 1979 nam het nieuwe gemaal Gewande de taak van het gemaal Caners over. | 89 |
Technische beschrijvingHet gemaal Caners met de babij gelegen Rode Sluis bleef ten behoeve van de natuurlijke lozing gehandhaafd. Onder het gemaal is een 2 meter wijde opening gespaard die het boezemwater vrije toegang gaf tot de sluis. De opening kan met een stalen schuif worden afgesloten. Het gemaalgebouw is opgetrokken in metselwerk en gedekt met een zadeldak van rode, verbeterde Hollandse pannen. Het ingangsportaal bestaat overwegend uit glas dat gevat is in kleine stalen roederamen. Elders in het gebouw zijn vierruitsramen met luiken aangebracht.De huidige indeling bestaat uit een motorruimte, een voorlichtingszaaltje en een keuken. In de motorruimte staan een elektromotor en een dieselmotor opgesteld, die elk een open schroefpomp met een capaciteit van respectievelijk 400m3 per min en 200m3 per min aandrijven. De combinatie van elektro- en dieselmotor, die onafhankelijk van elkaar kunnen functioneren, is bewust gekozen om de bedrijfszekerheid te verhogen. De dieselmotor is oorspronkelijk afkomstig uit het gemaal aan de Dieskant te Orthen. Dit gemaal dat bij de bevrijding in 1944 zwaar is beschadigd, is in 1953 ontmanteld, waarbij de uit 1933 daterende dieselmotor is overgebracht naar het gemaal Caners. Tot de buitengebruikstelling van het gemaal in 1979 is de motor operationeel geweest en ook nu nog kan het ten behoeve van demonstraties weer in werking worden gesteld. De dieselmotor is een horizontale tweecilinder van het fabrikaat Thomassen. De oorspronkelijke elektromotor van EMF Dordt uit 1933 is al geruime tijd buiten gebruik. De beide uitstroomopeningen zijn met houten terugslagkleppen af te sluiten. Huidige functieSinds de ingebruikneming van het gemaal Gewande in 1979, is het gemaal Caners buiten dienst gesteld. Het gebouw heeft een museale functie gekregen.MonumentwaardeDe architectonische waarde van het gemaalgebouw is beperkt. Industrieelarcheologisch heeft het meer betekenis. Tesamen met het nabijgelegen Hertogsgemaal vormt het een schaars bezit aan gaaf bewaard gebleven gemalen in de gemeente 's-Hertogenbosch.Zoals bij het Hertogsgemaal is opgemerkt, zijn beide gemalen van belang als elementen uit de geschiedenis van de waterhuishouding in het noordoostelijk gebied van Noord-Brabant. Het gemaal Caners heeft als onderdeel van een waterbouwkundig complex een duidelijke ensemblewaarde. Het interieur speelt een belangrijke rol. Het complex van Blauwe Sluis met Hertogsgemaal en gemaal Caners is opgenomen in de Indicatieve lijst van het MSP. | 90 |
Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (Utrecht 2000) 89-90
Rijksmonument
Gemaal Caners
InleidingHet gemaal Caners, in 1933 opgetrokken naar plannen van het ingenieursbureau Van Hasselt & De Koning te Nijmegen, vertoont in de vormgeving zowel Traditionalistische als Functionalistische invloeden. Het is gelegen aan het einde van de Rode vaart, achter de Rode sluis. Het gemaal diende om het water van o.a. de polder Het Laag Hemaal dat in de Rode Wetering werd verzameld, uit te slaan op de Maas. Het gemaal Caners, zoals het werd genoemd, verving een stoomgemaal uit 1866 dat iets verderop ook aan de Rode Wetering stond. Het nieuwe gemaal dat tevens water uitsloeg van de polder Het Hoog Hemaal, bleef in beheer bij het Laag Hemaal. Wel werden de bemalingskosten mede gedragen door het waterschap De Maaskant. In 1948 heeft het Laag Hemaal onder meer het gemaal, de Rode Wetering met kade en uitvliet aan de Maaskant verkocht. In 1979 nam het nieuwe gemaal "Gewande" de taak van het gemaal Caners over. Sinds de ingebruikneming van het gemaal "Gewande" in 1979, is het gemaal Caners buiten dienst gesteld. De motoren zijn bewaard gebleven. Het gebouw heeft een museale functie gekregen.OmschrijvingHet gemaalgebouw op rechthoekige grondslag is opgetrokken in machinale baksteen, gemetseld in kettingverband en gedekt met een zadeldak van rode verbeterde Hollandse pannen. Het met een koperen tentdak gedekte ingangsportaal bestaat overwegend uit glas dat gevat is in kleine stalen roedenramen. Voor het overige zijn in het gebouw recht gesloten vierruitsramen met luiken aangebracht. Het pand heeft geen goot. Wel steekt het dak iets over en rust daar op houten klossen. In de noordgevel bevindt zich een rechthoekig stookhok met schoorsteen. De krachtbron bestaat uit twee motoren: een horizontale tweecilinder dieselmotor uit 1933 van het fabrikaat Thomassen die een open schroefpomp aandrijft en een elektromotor van het fabrikaat Stork die een centrifugaalpomp aandrijft. De dieselmotor is afkomstig van het gesloopte gemaal Orthen in 's-Hertogenbosch en werd pas in 1953 in het gemaal Caners geplaatst. Intern zijn de zwart/wit betegelde vloer en de tegellambrisering bewaard. Het gemaal heeft twee gescheiden pompenkelders. De Rode sluis bleef ten behoeve van de natuurlijke lozing gehandhaafd. Onder het gemaal was een 2 m wijde opening gespaard die het boezemwater vrije toegang gaf tot de sluis. De opening kon met een stalen schuif worden afgesloten.WaarderingHet gemaal Caners is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de geschiedenis van de waterhuishouding in het noordoostelijk gebied van Noord-Brabant. Het gemaal heeft architectuurhistorische waarde als representant van een sobere functionalistische stijl. Mede door de gaafheid van het pand en de nog aanwezige diesel- en elektrische motoren kan worden gesproken van een industrieel-archeologische waarde. Het heeft ensemblewaarden vanwege de functionele en typologische samenhang met de overige gemalen en sluizen bij Gewande. |
Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004Artikelen
| 2000 |
Bram SteketeeGemaal CanersWaterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (2000) 89-90 |
|
| 2011 |
Gemaal Caners na bijna 80 jaar weer op z'n fraaistHet museumgemaal Caners in Gewande staat er prachtig bij na een flinke renovatie. Zondag gaat het weer open voor publiek.
Ron Magnée | Brabants Dagblad vrijdag 22 april 2011
|
Open Monumentendag
| 2003 |
Gemaal Canersbij Krommenhoek 13, GewandeDit onlangs als Rijksmonument beschermde gemaalgebouw is opgetrokken in metselwerk en gedekt met een zadeldak. Het ingangsportaal bestaat overwegend uit glas dat gevat is in kleine stalen roederamen. Overigens zijn in het gebouw vierruitsramen met luiken aangebracht. De huidige indeling bestaat uit een motorruimte, een voorlichtingszaaltje en een keuken. In de motorruimte staan een elektromotor en een dieselmotor opgesteld, die elk een open schroefpomp met een capaciteit van resp. 400 m3/min en 200 m3/min aandrijven. De combinatie van elektro- en dieselmotor, die onafhankelijk van elkaar kunnen functioneren, is bewust gekozen om de bedrijfszekerheid te verhogen. de dieselmotor is oorspronkelijk afkomstig van het gemaal aan de Dieskant te Orthen. Dit gemaal dat bij de bevrijding in 1944 zwaar is beschadigd, is in 1953 ontmanteld, waarbij de uit 1933 daterende dieselmotor is overgebracht naar het gemaal Caners. Tot de buitengebruikstelling van het gemaal in 1979 is de motor operationeel geweest en ook nu nog kan hij ten behoeve van demonstraties weer in werking worden gesteld. De dieselmotor is een horizontale tweecylinder van het fabrikaat Thomassen. De oorspronkelijke elektromotor van EMF Dordt uit 1933 is al geruime tijd buiten gebruik. De beide uitstroomopeningen zijn met houten terugslagkleppen af te sluiten.Sinds de ingebruikneming van het gemaal Gewande in 1979, is het gemaal Caners buiten dienst gesteld. Het gebouw heeft een museale functie gekregen.
Boekje Open Monumentendag (2003) 19-20
|
Bossche Encyclopedie |