Den Bosch blijft verwonderen, ook in de winter!

Onder de titel 'Winterverwonderingen' organiseerde de Kring van november 2006 tot april 2007 enkele speciale Ken uw stad-wandelingen, gecombineerde rondleidingen in het Stadhuis/De Raadskelder en extra rondleidingen in de Sint-Janstoren. Voor iedereen die Den Bosch beter wilde leren kennen een uitgelezen gelegenheid om aan een of meer van deze winteractiviteiten deel te nemen. Een verslag van de rondleiding in het Stadhuis en De Raadskelder. Het huidige Bossche stadhuis bestaat in feite uit drie samengevoegde woonhuizen. Het brede middengedeelte is het 13de-eeuwse, stenen huis van de familie Leisscap. In 1366 wordt het 'Heerenhuis van Leisscap' door de stad aangekocht om te worden herbestemd tot raadhuis. Na ruim een eeuw wordt in 1481 het linkerbuurpand, de Gaffel genaamd, bij het stadhuis gevoegd. Tussen 1529 en 1533 worden beide samengevoegde panden grondig verbouwd. De voorgevel wordt vernieuwd, het bordes krijgt een dubbele trap, en de deels boven het maaiveld gelegen kelders worden aangebracht. De gevel wordt versierd met beelden, het stadswapen en een klok. Bij de verbouwing is Jan Derkennis, bouwmeester van de Sint-Jan, nauw betrokken. Mogelijk zijn de hardstenen afdekstenen op de trappen van de gevel van zijn hand. Deze zijn de vroegste renaissance elementen in Den Bosch. Het rechterbuurpand was rond 1530 in bezit gekomen van het Sint-Nicolaasgilde van de kramers en gebruikt als gildehuis. In 1599 wordt ook dit gebouw, Sinter Claes genaamd, door de stadsregering aangekocht en bij het stadhuis gevoegd. Het stadhuiscomplex is in de 17de eeuw verder vergroot met de bebouwing langs de Ridderstraat. Naar aanleiding van ontstane schade door de stadsbrand van kerstnacht 1669, begint men in 1670 aan een verbouwing. Deze verbouwing zal echter neerkomen op een bijna gehele nieuwbouw van het stadhuis. De drie afzonderlijke gevels verdwijnen en veranderen van een Brabants-laatgotische in een Hollands-barokke pui, zeg maar van een katholieke in een protestante bouwstijl. Bij de grote verbouwing blijven de kelders en zijmuren van de vroegere middeleeuwse panden gespaard. Onderdelen van de het voormalige 16e-eeuwse bordes worden verplaatst naar de binnenplaats van de Hof van Zevenbergen. Het exterieur van het stadhuis is vanaf 1670 tot op de dag van vandaag bewaard gebleven. Rondleiding Stadhuis Op zaterdag 9 december 2006 hadden zich zo'n veertig personen verzameld in de grote hal van het Stadhuis aan de Markt. Verdeeld over twee groepen, onder deskundige leiding van de enthousiaste stadsgidsen Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis en Guus Smits, ging de gecombineerde rondleiding in het Stadhuis/De Raadskelder van start. Het interieur van het Stadhuis kent een rijke overlevering uit verschillende tijdsperiodes. Als je het Stadhuis binnenkomt, zijn aan weerszijden van de benedenhal de metershoge muurschilderingen van Antoon Derkinderen te bewonderen. Aan de linkerkant schilderde de Bossche kunstenaar in 1892 de stichting van de stad door Hertog Hendrik I en aan de rechterkant in 1897 -in een totaal andere stijl- de bouw van de Sint-Jan. Achter in de hal bevindt zich de Vierschaar. In deze rechtbank werd tot ongeveer 1794 rechtspraak gehouden door de schepenen. De gestraften werden van daaruit naar het schavot op de Markt geleid voor de openbare terechtstelling. Links voorbij de Vierschaar komen we bij de Romangalerij, genoemd naar de ontwerper Jacob van Roman. De galerij vormt de verbinding tussen het hoofdgebouw uit 1670 en het achtergebouw uit 1563. Kijken we in deze Romangalerij naar boven, dan wanen we ons in een schip. De plafonds zijn geconstrueerd als houten scheepbodems. Als we verder doorlopen, nog wat trappetjes op, komen we via een antichambre en een hal bij twee gebeeldhouwde deuren (ontworpen door Frans van der Burgt). Daarachter geven al meer dan driehonderd jaar paartjes elkaar het jawoord. Want daar bevindt zich de trouwzaal van het Bossche stadhuis. De wandbekleding van de trouwzaal is van kalfsleer. Door een speciale behandeling met zilver en daarna een gele vernislak lijkt het op goudbehang, een zeer kostbaar behangetje. Wanneer we teruggaan naar de benedenhal, komen we via de Heerentrap (waarover de schepenen zich begaven naar de raadsvergaderingen) bij de Oranjegalerij. Aan de wanden hangen portretten van koningin Beatrix en voormalige vorsten en stadhouders uit de Nassaudynastie, vandaar de naam Oranjegalerij. Op de vloer het karpet met de plattegrond van Den Bosch, dat in de jaren 1973-1974 geweven werd naar de kaart van Joan Bleau uit 1649. Dwars over de vloer, onder het karpet door, loopt de Bossche meridiaan. Dat is een koperen strip die, in combinatie met een geperforeerd raam, de zonnetijd aangeeft: wanneer een bundel zonlicht door het gaatje in het raam schijnt en precies op de koperen strip valt, is het 12.00 uur. De Oranjegalerij geeft toegang tot de oude raadzaal. De plafonds en schoorsteenmantel van de oude raadzaal zijn ontworpen door Jacob Roman. De geweven wandtapijten zijn van Maximiliaan van der Gucht (1679). Op de eerste verdieping van het Stadhuis bevinden zich ook de Burgemeesterskamer, met wandschilderingen van Theodoor van Tulden (1650), de Wethouderskamer, uitgevoerd in rococo-stijl naar een ontwerp van de Bossche architect Verhellouw (1763), de Vergaderruimte van Burgemeester en Wethouders, waarvan de wanden bekleed zijn met goudleerbehang en de Secretariskamer, met zijn fraaie, houten lambrisering. Op alle kamers en zalen, langs de muren, en op vele andere plaatsen, hangen fraaie schilderstukken van jonge en oude, bekende en minder bekende meesters. Historie De Raadskelder De Raadskelder is nu een café-restaurant met verschillende zalen, die gelegen zijn in de vier laatgotische kelders onder het Stadhuis. Onder het genot van koffie of thee met een Bossche bol vertelde eigenaar Tonny Rademaker Jr. de deelnemers iets over de historie, die nauw verbonden is met die van het Stadhuis. De kelders hebben hun huidige kruisribgewelven gekregen bij de verbouwing van 1529-1533 van het Stadhuis. De oorspronkelijke bestemming van De Raadskelder was ontvangst- en feestzaal voor schout en schepenen. Belangrijke personen als keizer Karel V, Philips II van Spanje, prins Willem van Oranje, de hertog van Alva, keizer Maximiliaan van Oostenrijk en Napoleon zijn er ontvangen. De kelders worden halverwege de 16e eeuw echter ook als gevangenis benut. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) worden de kelders veelvuldig gebruikt voor de inkwartiering van soldaten van het garnizoen. Na de inname van de stad door Frederik Hendrik in 1629, wordt er de Staatse Hoofdwacht gelegerd. In 1639 wordt de Hoofdwacht overgebracht naar de 'Leeuwenborgh' (tegenwoordig Hotel Central op de Markt). Daarna raken de kelders voor eeuwen in onbruik. Totdat in september 1908 de aanleg van centrale verwarming leidt tot de herontdekking van het bestaan van de kelders onder het Stadhuis. De kelders worden gerestaureerd en na restauratie ingericht als 'Stadsfolterkamer', een museum waarin het stadsbezit aan folterwerktuigen wordt tentoongesteld. In 1925 verdwijnt het museum. Nog geen twee jaar later worden de kelders gebruikt als boter- en eierenmarkt. In de zomermaanden van 1927 houdt de toenmalige burgemeester F. van Lanschot zijn befaamd geworden radiotoespraken tot de 'Luistervinken'. Op zijn uitnodigingen via de radio volgen vele toeristische bezoeken, die hijzelf rondleidt door de oude stad. De stadhuiskelders worden ingericht als ontvangstruimte waar de bezoekers van een Brabantse koffietafel kunnen genieten. Door het succes gegrepen stelt bakker Piet Hendrix de gemeente voor om de kelders te huren en in te richten tot Raadskelder. Op 30 april 1929 opent de nieuwe stadstaveerne haar deuren. Sindsdien functioneert de oude, gotische kelder als café-restaurant De Raadskelder. De kruisribgewelven, de pilaren, de stookplaatsen en de viziergaten (nissen voor kaarsen of olielampjes) zijn nog steeds aanwezig. Links van De Raadskelder bevindt zich de Prinsenkelder, die in gebruik is als feest- en dinerzaal. Achter De Raadskelder is d'Olde Regtbank gelegen, een aparte diner- en vergaderruimte. De vierde kelder, rechts van De Raadskelder, is in gebruik als keuken. Met een rondleiding in het Stadhuis/De Raadskelder krijgt men een goed inzicht in het unieke interieur van een gebouw met een geschiedenis van zes eeuwen 's-Hertogenbosch. Een gebouw met een rijke traditie. Laten we hopen op een reprise van deze extra winteractiviteiten. Er is immers nog genoeg om je te verwonderen over Den Bosch!

20

KringNieuws 2 (2007) 20-22