Bossche Encyclopedie | Twee gewapende mannen

afb. A.F.A.M. Wetzer, 10 juli 2007

z27. Man met knots en schild

Hoogkoor

Twee lieden in lijfrok en hozen, de linkse met bonnet en aan zijn bandelier een tas, de rechtse met bonnet waarvan slip afhangend, met ponjaard aan zijn bandelier, beiden met knots en schild waarop een monsterkop. Als kraagstenen links een engeltje (?) met toorts of knots, rechts een met banderol. In 1912 hersteld met behoud van oude delen. (afb. 216-217)

C. Peeters, 'De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch' (1985) 249, 279

Kooromgang en hoogkoor 1370-1400

Twee gewapende mannen

Voorafgaand aan het herstel van dit reliëf in 1914, waren twee mannelijke figuren herkenbaar, vrij goed geconserveerd gebleven, op het hoofd van de rechterfiguur na (z27). De linker figuur staat ten voeten uit, met karakteristiek één been iets opgetrokken, op een console waarop een zittende figuur met knuppel zichtbaar is.¹⁰⁰ Goed bewaard zijn de puntige schoenen en de strakke hozen, waaromheen een gevlochten gordel is aangebracht. Aan de gordel draagt de man een heuptas met een grote gesp, waarin een klotendolk is bevestigd. De man draagt een nauwe lijfrok met een strakke kraag, afgedicht met grote knopen. Opmerkelijk zijn de kleine sierknoopjes, die in een rij zijn aangebracht aan de onderzijde van de mouw. In de linkerhand houdt de man een schild op, dat voorzien is van een masker met een bol, en bijna lachend gezicht met vreemde oren: een goedaardig monster. De bovenrand van het schild is afgezet met kleine rozetten. In de rechter hand houdt de figuur een houten, knoestige knuppel omhoog. De rechter schouder van de figuur is bijgewerkt met stuc-

184

werk. Het gezicht van de man is nog vrijwel gaaf en hij draagt een gedeeltelijk verdwenen bonnet, waar onderuit krullende lokken haar vandaan komen. De rechter figuur staat, spiegelbeeldig aan de linker, met één opgetrokken been op een console waarvan de sculptuur verdwenen is. Ook deze man heeft puntschoenen en draagt nauwe hozen, die fraaier versierd zijn dan die van de linker figuur, met aan de onderzijde van een sierrand en knopen in de vorm van rozetten. Ook de gordels is versierd met een reeks rozetten en aan de gordel hangt een klotendolk. De man draagt een lijfrok, voorzien van grote knopen en een strakke kraag, welke nog juist zichtbaar is. In de rechter hand houdt de man een groot schild vooruit, waarop een masker van een gehoornde man met een wild krullende baard, terwijl hij in de linker hand een knoestige knuppel omhoog houdt, waarvan het bovenste deel ontbreekt. Het bovenste deel van de man zelf is zoals gezegd vrijwel verdwenen en alleen de afdruk van het hoofd, met een deel van een bonnet en een daaraan hangende slip zijn nog herkenbaar. Op de plaats van het gezicht is in specie een brok (natuur)steen bevestigd, dat mogelijk als kern van een stucwerkreparatie heeft dienstgedaan. Een opmerkelijk detail is verder een ogenschijnlijke reparatie aan het rechterbeen van de figuur, ter hoogte van de knie, maar nu in tufsteen. Tussen de reliëfs tenslotte tekent zich een wigvormige opvulling af in de vorm van drie tufsteenblokken, aangebracht op het moment dat de reliëfs ter plaatse niet precies bleken te passen. Smits wilde in zijn verklaring van de sculptuur graag een link leggen met de Illustere-Lieve-Vrouwe-Broederschap en hun processies door de stad, omdat het reliëf zich precies boven de kapel van de broederschap bevindt en betitelt beide mannen als “ridders” en “bastio niers der Lieve Vrouwe Broeders”.¹⁰¹ Mosmans wil van geen ridders of bastioniers weten, maar houdt het uiteindelijk toch op uitgebeelde “Lieve Vrouwe-broeders”.¹⁰² Het is opvallend dat hij spreekt over baardeloze mannen, terwijl van de rechter figuur het hoofd niet eens bewaard was gebleven. Het was vervangen door kalkspecie, waarin een brok natuursteen was geplaatst, als ruwe nabootsing van een hoofd of als kern van een verder niet bewaard gebleven stucwerkreparatie. Enkele jaren later, in 1935, heeft Mosmans zijn interpretatie fors bijgesteld en spreekt hij niet meer over “Lieve Vrouwe-Broeders” maar over ordebewaarders.¹⁰³ Merkwaardig genoeg gebruikt hij de bij de restauratie geheel gefantaseerde rechter kraagsteen voor de onderbouwing van zijn duiding. Het authentieke tufstenen reliëf bleef bij de restauratie van 1912 voor een groot deel gehandhaafd en werd plaatselijk aangevuld met kleine nieuwe stukjes beeldhouwwerk in tufsteen. De twee bovenste blokken met de hoofden, alsmede de kraagstenen werden geheel vervangen door aangevulde kopieën. Het steenblok met het hoofd van de linker figuur bleef bewaard in de bouwloods.¹⁰⁴ De betekenis van de twee gewapende mannen blijft onbekend en elke suggestie is speculatief.

185

Noten
100.	De linker console is op historische foto’s niet zichtbaar en niet bewaard gebleven in de Bouwloods, maar alleen bekend uit de beschrijving met tekening van Xavier Smits. Smits 1907, 163-164.
101.	Smits 1907, 163-164.
102.	Mosmans 1931, 291.
103.	Mosmans 1935, 151.
104.	Koldeweij 1989, 101-102; bouwloods i-25. Koldeweij 2005, 325.

Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 184-185

Iconografie van het choor en de straalkapellen der Sint Jan te 's-Hertogenbosch

Voor frontaal B en C werd men geïnspireerd door het feit, dat men van deze hoogte neerzag op juist die afgesloten smalle strook gronds van het Sint Janskerkhof, waar behalve gildevergaderingen ook vermakelijkheden werden gehouden.
Frontaal C doelt, om redenen als voor, op 'spelen van sinnen', meer bijzonder op het handhaven der orde bij de tooneel- en battementspelen. Twee jonge mannen voeren schilden met fantasiekoppen (geen oorlogsrondassen) en houden roeden in de hand om bij gedrang autoritair op te kunnen treden, bij lichten dage zoowel als wanneer de vertooningen onder toortslicht geschiedden. Wat de eene man in zijn 'tesch' draagt, schrifturen of andere voorwerpen, ik weet het niet. De piedestallen, die een engeltje vertoonen met flambouw en een met opengerold perkament, wijzen echter wel in de richting der door mij hierboven gegeven verklaring. (afb. C)

151

Jan Mosmans, ''s-Hertogenbosch 1185-1935' (1935) 139-156

Aanduiding reliëf

4. Smits, 1907
C. Mosmans, 1935
z27. Glaudemans, 2017

1931	Jan Mosmans Frontalen van het priester-choor (No. 4) De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch (1931) 290-291
2005	Jos Koldeweij 73-77 : Bouwsculptuur van de Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : 74 Man met knots en schild De gebroeders Van Limburg (2005) 325

voor 1912
1912
na 1912

Harry Boekwijt, Ronald Glaudemans en Wim Hagemans, De Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch (2010) 65

Ronald Glaudemans, Het hoogkoor : De wimbergreliëfs (2010) 24-28

Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 184

Ronald Glaudemans, Sint-Janskathedraal : Bouwhistorisch onderzoek 1999-2008 (2010) 102-103

Ronald Glaudemans en Wim Hagemans, De Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch (2011) 38, 53

C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 249, 279

C.F.X. Smits, De Kathedraal van 's Hertogenbosch (1907) 163-164, plaat XII

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |