afb. Daria Scagliola, 22 oktober 2013
Vrouw met wildeman, ca. 1385
materiaal:
locatie: straalkapel
nummer: s6
Glaudemans
3.9. Sluitstenen in de straalkapellen
|
Sluitsteen s6 verbeeldt een vrouw en een wildeman. Links zit een vrouw met lange vlechten, duidelijk afwijkend van de Mariabeeltenissen op andere sluitstenen. Met haar rechter hand omklemt zij een vlecht en met de andere hand houdt ze een ketting vast die om een boom in het midden van de voorstelling is geslagen. Aan deze ketting is aan de rechter zijde een gehurkt zittende wildeman geketend. De ketting is om zijn middel geslagen en bovendien om de arm waarmee hij de boom vast houdt. De geheel behaarde wildeman heeft een baard en lange haren, en draagt een afgebroken knots op de schouder. Aan het negentiende-eeuwse gipsafgietsel is de knots nog intact. Hoewel er een enorm schaalverschil bestaat, is de weergave van de wildeman zeer vergelijkbaar met dergelijke uitbeeldingen aan de buitenzijde van de straalkapellen en aan het hoogkoor. De betekenis van de vrouw die een wildeman gevangen houdt is niet direct duidelijk. Peeters schreef in 1962 een beschouwing over de wildemannen en -vrouwen in en | 141 |
|
op de Sint-Jan, maar juist deze sluitsteen bleef daarin onbelicht.194 Wildemannen en -vrouwen zijn niet bepaald zeldzame verschijningen in de beeldende kunst van de middeleeuwen en renaissance. Zij figureren in sagen en legenden, in ridderverhalen, en worden uitgebeeld aan koorbanken, op beschilderde ramen, in getijdenboeken en fungeren bovendien vaak als schilddragers voor de wapens van adelijke families of steden, zoals ook van ’s-Hertogenbosch. Toch is de betekenis van de wildeman, uitgebeeld in een religieuze context niet altijd helder. Van der Vaart meent dat de betekenis van deze sluitsteen moet worden gezocht in de ‘context van moraliserende minneliteratuur’.195 Hij wees al op een Zwitsers wandtapijt van omstreeks 1475, met een vrijwel identieke voorstelling van een vrouw en een geketende wildeman, waar de voorstelling wordt geduid als de deugdzame vrouw die de ‘wilde man’ weet te temmen (afb. 65b). Populaire middeleeuwse vertellingen refereren aan het vermogen van de vrouw om het wilde gedrag van een man te bedwingen.196 In het veertiende-eeuwse anonieme rijmdicht, Vanden Wilden Man getuigt iemand dat hij een vrouw met een geknechte wildeman uit het bos zag komen: “(-) ende ic sach comen uten hout / ene maghet wel ghedaen / die brachte ghebonden ende ghevaen / ene wilde creature/ die haer was worden sere te suere / eer dat sise brachte inden bande (-)”. De wildeman zelf spreekt in het slot uit dat hij is “ghevaen”, overwonnen: “(-) Ic was wilt, ic ben ghevaen / ende bracht in mintliken bande / dat heeft ene maghet ghedaen / Ic was wilt, ic ben ghevaen / al mochtic, in woude haer niet ontgaen / des settic mine trouwe te pande / Ic was wilt, ie ben ghevaen / ende bracht in mintliken bande”.197 Een variant van de voorstelling komt ook voor op een gesneden reliëf van een Baselse minnekist. Hierop leidt de vrouw met een touw de aan de handen geboeide wildeman.198 De betekenis van de Bossche sluitsteen lijkt hiermee geduid, maar de reden waarom de voorstelling in de kapel is aangebracht, blijft onbekend. | 142 |
| Noten | |
| 194. | Peeters 1962. |
| 195. | Van der Vaart 1990, 433-434. |
| 196. | Husband 1980, 89-90. |
| 197. | Wolters 1956, 224. |
| 198. | Husband 1980, 91 |
Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 141-142
Koldeweij
III. 2. Vrouw met geketende wildeman
Inv. 18; Mosmans 1931, afb. 212 nr. 1; Peeters 1985, p. 263
Sluitsteen van de vijfde straalkapel | 50 |
A.M. Koldeweij e.a., De Bouwloods (1989) 48, 50
Peeters
De sluitstenen van de gewelven
straalkapel 5 (van noordwest naar zuidwest)Een vrouw houdt een wildeman aan een boom geketend. | 263 |
C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 263
Literatuur en bronnenpublicaties
Harry Boekwijt, Ronald Glaudemans en Wim Hagemans, De Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch (2010) 62
Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 141-142
A.M. Koldeweij e.a., De Bouwloods (1989) 48, 50
A.M. Koldeweij, In Buscoducis : Bijdragen (1990) 431
Jan Mosmans, De St Janskerk te 's-Hertogenbosch (1931) 312
C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 263
F.J. van der Vaart, 'Beeldhouwers uit de bouwloods van de Sint Jan : De sluitstenen' in: In Buscoducis Bijdragen (1990) 431, 433-434
n: vermelding in een voetnoot
/i-0018.jpg "Vrouw met geketende wildeman")
Bossche Encyclopedie |