afb. A.F.A.M. Wetzer, 27 juli 2007

Gasthuispoort (1661)

locatie: Gasthuisstraat

Dit is de oude toegangspoort naar het Groot Ziekengasthuis. De sierlijke arduinstenen poort daterend uit 1661 heeft in het fronton een uit hout gesneden stadswapen. De brug ervoor is oorspronkelijk van hout geweest. Een stenen overbrugging heeft in 1742 plaatsgevonden. Naast de brug bevindt zich nog een houten watertrap; het is een orginele brandtrap, om bij brand water uit de Binnendieze te kunnen halen.
Bron: 's-Hertogenbosch Monumentestad
~~~ De natuurstenen toegangspoort van het Groot Ziekengasthuis aan het eind van de Gasthuisstraat. Deze poort was tot 1920 de hoofdingang van het 'GZG'
Bron: Ach Lieve Tijd : 800 jaar Den Bosch en de Bosschenaren 6 (1983) 127
~~~ Links bevindt zich een klein luik van waaruit eeuwenlang aan de armen en bedeelden in de stad medicijnen werden overhandigd. De brug dateert van 1749.
Bron: 's-Hertogenbosch binnen de Veste

Eeuwenlang toegangspoort

door Ed Hupkens

Het eerste Groot Ziekengasthuis (GZG) bevond zich rond 1274 aan het Gasthuisstraetken, dat later Gastelstraat genoemd werd. De Bossche stadstaal maakte daar al gauw Gasselstraat van. De Gasselstraat, die de Kerkstraat met de Hinthamerstraat verbindt, is dus een verbastering van Gasthuisstraat. De Gasselstraat heeft ooit Oude Gasthuisstraat geheten. Het verlengde van de Gasselstraat, aan de overzijde van de Hinthamerstraat, heet nog steeds Gasthuisstraat. De straat werd ter onderscheiding van de Oude Gaststraat ook wel Nieuwe Gasthuisstraat genoemd.

Poort van Groot Ziekengasthuis; in de nissen de beelden van St. Elisabeth en St. Vincentius, boven de poort het wapen van de stad. Datering 1908.

Aan het einde van de Gasthuisstraat bevindt zich de vroegere hoofdpoort, die van 1661 tot 1932 de toegang vormde tot de terreinen van het Groot Ziekengasthuis (GZG). Sinds november 1972 een rijksmonument. De poort is in het verleden enkele keren gesloopt en weer opgebouwd. De huidige, arduinstenen poort is van 1916 en is een exacte kopie van de poort uit 1661. De hardstenen omlijsting is 17e-eeuws, de rondboog is geplaatst op toscaanse pilasters tussen ionische zuilen. In het fronton zie je, van hout, de dubbelkoppige adelaar van het keizerrijk, de leeuwen van het hertogdom Brabant en Limburg en het stadswapen van Den Bosch. In de nissen naast de poort bevinden zich twee beelden, voorstellend Elisabeth van Thüringen en Vincentius van Paulo. Elisabeth is de patrones van onder meer de caritas (liefdadigheid), de ziekenhuizen en de verpleegsters. Vincentius staat bekend als ordestichter en organisator van charitatieve werken.
Links van de poort zit een luik van waaruit eeuwenlang aan de armen en bedeelden in de stad medicijnen werden uitgedeeld, uiteraard ná zonsondergang. Dit gebruik stopte in 1942, toen het Ziekenfonds in Nederland werd ingevoerd, tijdens de Duitse bezetting dus! De geschiedenis van de ziekenzorg in Den Bosch gaat terug tot vóór 1274. Toen werd voor het eerst melding gemaakt van het Groot Gasthuis in de stad. Op het Reinier de Graafgasthuis in Delft na, is het GZG het oudste ziekenhuis van Nederland. Het GZG ging in 1880 deel uitmaken van de Godshuizen en werd van algemeen ziekenhuis katholiek. Het bestuur zetelde in een huis aan de Gasthuisstraat nr. 9.
De brug voor de poort is oorspronkelijk van hout geweest. Een stenen overbrugging heeft in 1742 plaatsgevonden. Naast de brug bevindt zich een houten watertrap; het is een originele brandtrap, om bij brand water uit de Binnendieze te kunnen halen.

5

Stadsblad woensdag 23 december 2015 | 5

Toegangspoort aan de Gasthuisstraat

Van de XVe, XVIe en XVIIe eeuwse gebouwen van het Groot Zieken Gasthuis (rond 1250 gesticht), welke in 1909-1911 werden afgebroken, is nog de natuurstenen toegangspoort (1661) over; rondboog op toscaanse pilasters tussen jonische; fronton met stadswapen. Zie ook Koninklijk Besluit van 2 augustus 1972 nummer 28.

Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004

De toegangspoort naar het oude ziekenhuis

door Henny Molhuysen

In de tweede helft van de vijftiende eeuw verhuisde het Bossche Groot Ziekengasthuis van de Gasselstraat naar het nieuwe terrein in het noorden van de stad, aan de overzijde van de Binnendieze. De straat tussen het ziekenhuis en de Hinthamerstraat kreeg daardoor haast automatisch de naam Gasthuisstraat.
Het ziekenhuisterrein zal ongetwijfeld van een poort of hek zijn voorzien, maar in ieder geval is er in 1661 een stenen poort neergezet. De huidige poort is een eeuw jonger. Hardstenen zuilen met ionische kapitelen dragen een fronton met tympanon. Hierin is een houten stadswapen aangebracht. De poort is voorzien van machtige eiken deuren en heeft nog de oude scharnieren, grendels en beslag. In de nissen naast de poort bevonden zich twee beelden, voorstellend Vincentius à Paulo en Elisabeth van Thüringen. Deze zijn echter thans verdwenen. De brug over de Binnendieze vóór de poort is in 1749 gebouwd; aan de zijkant bevindt zich nog steeds de 'eerste steen' die op 3 augustus van dat jaar gelegd werd door de vier-jarige Willem van Versvelt. het moet druk geweest zijn in deze Gasthuisstraat: patiënten, bezoekers, leveranciers gingen door de grote poort het achterliggende terrein op. Zo is dat ruim vier eeuwen gebeurd. In de twintigste eeuw zou dat veranderen.
Vanaf 1908 werd de middeleeuwse bebouwing grotendeels gesloopt. Nieuwbouw vond plaats, omdat de medische inzichten zich vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw sterk gewijzigd hadden en er vernieuwing plaatsvond. Tot slot van deze nieuwbouw werd er in 1932 een nieuwe hoofdingang, aan de Nieuwstraat, gerealiseerd. De grote poort in de Gasthuisstraat verloor haar oude functie.
De activiteiten in het ziekenhuis, thans Bosch' MediCentrum geheten, zijn thans geconcentreerd aan de drie andere zijden van het complex. De zuidzijde ligt er wat verloren bij. En de grote toegangspoort is bijna altijd dicht.

Twee jaar geleden werd in het kader van '200 jaar zelfstandig Brabant' een aantal kleine monumenten gerestaureerd.
In 's-Hertogenbosch was dat het torentje van de Ned. Hervormde Kerk, de Evangelisch Lutherse kerk in de Verwersstraat en de oude toegangspoort van het ziekenhuis.
Maar de overige oudere delen van het ziekenhuis wachten nog op een forse opknapbeurt. Trouwens: plannen zijn er nog steeds om het gehele ziekenhuis naar een buitenwijk te verplaatsen. Een groot terrein komt dan vrij voor nieuwe bestemmingen. Maar ook 'het kleine'; verdient de aandacht: daarom ijvert de Bossche Werkgroep Het Kleine Monument ervoor om de twee nissen bij de achttiende eeuwse toegangspoort weer te voorzien van passende beelden.

Brabants Dagblad, dinsdag 30 juni 1998

27 juli 2007

1995	Redactie Restauratie Lutherse kerk, Nederlands Hervormde kerk en Gashuispoort. Geld voor drie Bossche monumenten Brabants Dagblad, zaterdag 24 juni 1995
1996	Dr. Th. G.A. Hoogbergen Poort Groot-ziekengasthuis ('s-Hertogenbosch) Brabantse Monumenten Leven (1996) 116-117
1998	Henny Molhuysen Verdwenen stadsbeelden : De toegangspoort naar het oude ziekenhuis Brabants Dagblad, dinsdag 30 juni 1998

1661

Het Groot Ziekengasthuis krijgt een nieuwe toegangspoort aan de Gasthuisstraat, versierd met een in hout gesneden stadswapen.

Kroniek van 's-Hertogenbsoch

Poort Groot Ziekengasthuis, z.j.

Hendrik de Laat (1900-1980)
(ets, 24.5 x 20.5 cm)
Het Bossche Prentenmuseum

Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 19

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 189

Soort:	Rijksmonument
Nummer:	21943

Gasthuispoort (1661)

locatie: Gasthuisstraat

Eeuwenlang toegangspoort

Toegangspoort aan de Gasthuisstraat

De toegangspoort naar het oude ziekenhuis

Redactie

Henny Molhuysen

Poort Groot Ziekengasthuis, z.j.

n: vermelding in een voetnoot

Monument

Locatie

Op deze pagina

Rijksdienst Cultureel Erfgoed