Vrouwenconvent Zusters van Orthen (1409 - ca 1670)

locatie: Zusters van Orthenpoort

Gesticht als klooster voor de Zusters van het Gemene Leven in ca 1423. Kort daarop vestigden zich de Broeders van het Gemene Leven nabij het klooster. Van het vrouwenklooster resteert nog het poortgebouw langs de Dieze. Dit uit de tweede helft van de 15de eeuw daterende gebouw is na de Tweede Wereldoorlog zo ingrijpend vernieuwd dat praktisch alle oude bouwonderdelen, waaronder een zeer zeldzame kapconstructie verloren zijn gegaan.
Van het mannenklooster zijn nog enige muurresten aanwezig in het huis aan het eind van de Louwse Poort en in de tuin ten zuiden van dit huis.
Kloosters, Kronieken en Koormuziek
Achter de voorgevel

Een toepdrive in de voormalige kloosterpoort

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 18 januari 1996
Archeologisch monument

Archeologisch monument klooster Zusters van Orthenpoort

Erfgoed 's-Hertogenbosch
Benaming
Jaar
Naam
Bron
1498
Zusteren van Orten
Stads Rekeningen van het jaar 1399-1800. Deel 1, blz 31
1629
Susters van Orten
Kaart beleg 's-Hertogenbosch 1629
1629
Convente vande susteren van Orten
Stads Rekeningen van het jaar 1629-1630. Deel 2, blz 1350
1645
't Clooster van de Susters van Oorten
Kaart Sylva Ducis Gallis Bois le Duc German sHertogen Bos ca 1645
Kroniek van Molius

Het klooster van de Zusters van Orthen

137
139
J.A.M. Hoekx, G. Hopstaken, A.M. van Lith-Drooglever Fortuijn en J.G.M. Sanders, Kroniek van Molius : Een zestiende-eeuwse Bossche priester over de geschiedenis van zijn stad ('s-Hertogenbosch 1992) 137-139
Leget

De Zusters van Orthen te 's-Hertogenbosch

door P.L. Leget-Kuijlen & J.N. Leget

133
134
135
136
Noten
1.Schutjes, L.H.C., R.K. priester en pastoor te Orthen: Geschiedenis van het Bisdom 's-Hertogenbosch, Deel IV, f 477, St. Michielsgestel 1873.
2.Sasse van Ysselt, Jhr. Mr. A.F.O. van, De voorname Huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, III, f 133, Adr. Heinen BV, 's-Hertogenbosch 1975.
3.Deze kloostergemeenschap vindt men gemeenlijk vermeld als: Convent van de Susteren van Orthen en der Vergaderinghe van St. Andreas apostel, binnen 's-Hertogenbosch.
4.Hoewel het een "dubbelklooster" was, leefden de fraters en de zusters in gescheiden gebouwen. Zij hadden alleen de kloosterkerk gemeen, terwijl de rector van het Zusters van Orthen Convent tevens Overste was van het gehele dubbelklooster.
5.Deze combinatie van fraters en zusters was een merkwaardigheid. De R.K. kerk heeft de dubbelkloosters herhaaldelijk verboden, terwijl ook de kloosterhervormers steeds tegen een dergelijk soort kloosters hadden geijverd.
6.Dijck, Dr. H.Th.M. van: De constituties der Windesheimse vrouwenkloosters vóór 1559. Dissertatie Nijmegen 1986, Centrum voor Middeleeuwse studies, Nijmegen 1986:
7.Bij de capitulatie van 's-Hertogenbosch in 1629 werd bepaald, dat de manlijke bewoners van de kloosters de stad moesten verlaten. De vrouwenkloosters werden wel genaast, doch de bewoonsters mochten blijven wonen. Daar de kloostergemeenschappen geen nieuwe nonnen meer mochten opnemen, stierven ze uit (reductie). Hoewel op 27-8-1652 Jacques van Casteren, president-schepen van 's-Hertogenbosch verklaarde, dat het convent van Orthen een laicale vergadering is, dat de zusters geen enkele kloostergelofte hadden afgelegd en dat er geen enkele overeenkomst met de andere kloosters valt vast te stellen, werd door de centrale regering dit convent toch als klooster beschouwd en tot de clericale goederen gerekend (N 2692 f 455).
8.De testamenten van de Zusters van het Convent van Orthen zullen eveneens opgenomen worden in de verzameling testamenten, gepasseerd voor notarissen te 's-Hertogenbosch (1581-1700), dat in voorbereiding is en in de herfst van 1988 gereed zal zijn.
9.In 1639 wordt zij vermeld als Abels.
10.Een aantal zusters heeft als familienaam een plaatsnaam, d.w.z. het is niet altijd duidelijk of het een familiehaam is of een herkomst naam. In geval van twijfel is de plaatsnaam als familienaam beschouwd.
Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant 3 (1988) 133
Sasse van Ysselt

Het Klooster der Zusters van Orthen

133
134
135
136
137
138
139
140
Noten
1.D. M. Schoengen Jacobus Trajecti alias de Voecht narratio p. 80.
2.Over hun verzet tegen hunnen rector omstreeks het jaar 1459 zie men Dr. Schoengen t.a.p. blz. 129-130.
3.Dr. C.R. Hermans Kronijken p. 86.
4.Eerst in 1509 kreeg dit Gilde van de Bossche Regeering eene kaart.
5.De Zusters van Orthen hadden ook nog eene nederzetting op de Pettelaar onder St. Michielsgestel en kregen in 1462 vergunning om aldaar eene kapel te bouwen.
6.J. van Oudenhoven l.c. p. 121.
7.Mathijs Smits was later schout van Wijk bij Heusden en zijne vrouw was Francina Buys, die na zijnen dood hertrouwde met Jacob Lange.
Den 12 Maart 1743 (Reg. no 561 f. 154 vso) verkochten hunne erfgenamen, zijnde:
a. Bernardus van Bangstee, president-schepen van Heusden en Johan Rietvelt, procureur te den Bosch, als voogden over de minderjarige kinderen van genoemde echtelieden;
b. Johanna Smits, eerst weduwe van Hendricus Draak en later van Willem Moringh, zoo voor zich en als zich sterk makende voor de kinderen, gesproten uit haar eerste huwelijk;
c. Jacobus van der Wal, als gehuwd met Cornelia van der Does; Mathijs Smits en Cornelis van Vlijmen, als gehuwd met Francina Smits, kinderen en kindskinderen van Mathijs Smits en Francina Buys,
aan Jacobus van der Wal voornoemd: den koop sub IV, die nu omschreven werd als: 1. vier hooge huizen met hunne erven en met den stal van het Zuster van Orthenklooster, strekkende de erven van voren tot aan de hekkens van den gemeenen weg en op zijde, alswaar de stal is, ten einde van denzelve en voorwaarts tot aan den sloot, zijnde nu een klein moestuintje; 2. zeven huizen, rechts en links van de poort van het klooster met eenen grooten zolder zoo boven die poort als boven eenige van die huizen, mitsgaders het ledig erf, alwaar bevorens de bierbrouwerij heeft gestaan, met het erf daarbij behoorende. Genoemde van der Wal betrok een dezer huizen metterwoon.
8.Het origineel van deze kaart berust in het archief der gemeente den Bosch, de copie daarvan in de verzamelingen van het Prov. Genootschap van K. en W. in Noordbrabant.
9.De gezusters Barbara en Anna van Gestel verkochten dezen koop 28 April 1698 aan Willem van Hulst, welke dien 16 Februari 1703 weder verkocht aan Rogier van Heze (nu genaamd van Heesch (Reg. no 484 f. 122)
10.Toen Dirck van 's Gravesande, raad van den Bosch en ontvangergeneraal der Beurzen en Nicolaas van Blotenburg, procureur te den Bosch, in hunne hoedanigheid van curators over de nalatenschap van Simon Coenraet Lintworm dezen derden koop 29 Nov. 1701 (Reg. no 514 f. 226 vso) verkochten aan mr. Jacob Comans, rentmeester der kerken te den Bosch, werd in de daarvan opgemaakte akte gezegd, dat voorschreven weg was de Schilderstraat.
11.In voorzegde akte staat dat dit erf was het erf der huysinye, bewoond door den Commandeur van den Bosch.
De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch III (1910) 133-140
Van der Heijden / Van der Laar

Het Zusters van Orthenklooster

75
Historische Maquette 's-Hertogenbosch Stad & Vesting (1985) 75
Geschiedenis
1423 Blijkens het testament van Thomas van Geffen, pastoor van Wijshagen, bestaat er in de Hinthamerstraat het klooster van de Zusters van Orthen, die geen geloften afleggen, maar een gemeenzaam leven leiden volgens de statuten van het kapittel van Windesheim. Hun patroonheilige is Sint Andreas. Zij voorzien in hun onderhoud vooral door het weven van linnen, waartegen natuurlijk het weversgilde in verzet komt.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1452 De zusters van het Gemene Leven van het Orthenconvent voorzien in hun onderhoud door te weven; dit zeer tegen de zin van de stad. Zij proberen zich aan de verboden van het stadsbestuur te onttrekken door hun weefgetouwen naar Vught te verplaatsen. Tevergeefs, want hertog Filips de Goede (later ook hertog Karel de Stoute) steunt de stad. De eerste ordonnantie tegen deze ontduiking van het convent dateert van 1452.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1471 De zusters van het Orthenconvent hebben een complete weverij en spinnerij. De gilden protesteren fel en de zusters proiberen opnieuw hun weefgetouwen naar Vught te verplaatsen. Eén jaar later (op 7 april 1472) verbiedt hertog Karel de Stoute de verplaatsing van deze weefgetouwen naar Vught.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1481 Maximiliaan roept het veertiende Kapittel van de orde van het Gulden Vlies te 's-Hertogenbosch bijeen. Tijdens zijn verblijf in Den Bosch logeert Maximiliaan in het Predikherenklooster. Zijn vrouw en zoontje Filips (drie jaar oud en later 'de Schone' genoemd) verblijven in het klooster van de Zusters van Orthen.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1507 In het jaar des Heren 1507 kochten de Zusters van Orthen de cijns van het bier af voor 1800 gulden op voorwaarde dat ze weer de cijns daarover moesten betalen, zodra de stad haar dit geld gerestitueerd had en dit zes maanden voor het verstrijken van de betaaltermijn aangekondigd had.
Bron: Kroniek van Molius
 
Kunstafbeeldingen
 

De Zusters van Orthenpoort, z.j.

vervaardiger: Kees Pasmans ()
techniek: olieverf op doek, 43.0 x 53.5 cm
collectie: F.A.M. Pasmans, 's-Hertogenbosch

 

Het Materhuis van het klooster van de Zusters van Orthen, in 1942 gesloopt

vervaardiger: Frans J.F. Kops (1873-1951)
techniek: olieverf op doek, 50.0 x 70.0 cm
collectie: Hartman-Kops, 's-Hertogenbosch

 

Het Materhuis van het klooster van de Zusters van Orthen, in 1942 gesloopt

vervaardiger: Hendrik de Laat (1900-1980)
techniek: gekleurde potloodtekening, 36.5 x 50.0 cm
collectie: Prentenkabinet Bibliotheek Provinciaal Genootschap, 's-Hertogenbosch

Het poortgebouw van het voormalige klooster van de Zusters van Orthen in 1853

vervaardiger: A.J. van Opstal (1792-1858)
techniek: olieverf op paneel, 34.0 x 43.0 cm
collectie: Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch

 

Keldergewelven van het klooster der Zusters van Orthen, in 1948

vervaardiger: André Verhorst ()
techniek: krijttekening in zwart/rood, 50.5 x 32.0 cm
collectie: Prentenkabinet Bibliotheek Provinciaal Genootschap, 's-Hertogenbosch

Vermeldingen
1728

Resoluties van de Raad van State

maandag 26 juli

Missive van de graaf van Hompesch generaal der cavalerie te 's-Hertogenbosch inhoudende dat haar Ho: Mo: in een resolutie van 26 april jl. hebben gelieven te verstaan dat een zekere schuur van het klooster van de Zusters van Orthen zou worden opgeruimd tot stalling van de paarden van het regiment van de brigadier Van Wassenaar alsmede de Sint Barbarakapel waar de kribbe en de ruiven voor het grootste deel nog ontbreken in genoemde schuur en ook alle palen en latierbomen [= balk die op 1 ½ m tussen de paarden hangt en aan het plafond is bevestigd], als ook dat ten tijde toen de Barbarakapel aan de magistraat is overgelaten de kribben en ruiven palen en latierbomen er toen zijn uitgehaald en dat daarom zowel de schuur als de kapel tegenwoordig niet geschikt zijn om daar de paarden in te stellen als ze uit de wei komen. Na deliberatie is besloten aan de gouverneur of bij diens afwezigheid aan de commanderend officier als ook aan de aanwezige ingenieur te autoriseren om publiek, op approbatie van de Edele Mogenden te mogen aanbesteden de stallingen in orde te maken in het klooster van de Zusters van Orthen en op de verdere inhoud van de missive de retroacta zullen worden nagekeken.
Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)
 
1728

Resoluties van de Raad van State

maandag 9 augustus

Missive van de commanderende officier en de aanwezige ingenieur te ’s-Hertogenbosch i.v.m. de stallingen voor de paarden in de schuur van het klooster van de Zusters van Orthen aangenomen door Cornelis van Warmont voor een bedrag van 540 gl. met tevens toezending van de opgemaakte bestekken.
Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)
 
Literatuur en bronnenpublicaties

J.H. van Heurn, Beschrijving der Stad 's-Hertogenbosch (2022) 77, 261-262, 271-272

J.A.M. Hoekx e.a., Vruchten van de goede en de slechte boom : Heyman Voicht van Oudheusden over de godsdiensttwisten in zijn stad 's-Hertogenbosch en in Breda (1577-1581) (2008) 91

L. van de Meerendonk, Het klooster op de Eikendonk te Den Dungen II (1964) 2, 3, 5, 6, 13, 21, 33, 50, 54, 64, 68, 114

L. van de Meerendonk, Tussen reformatie en contra-reformatie IX (1967) 112, 118, 119, 120, 122, 125, 126, 129, 131, 138, 211, 212, 243, 254

M.A. Nauwelaerts, Latijnse school en onderwijs te 's-Hertogenbosch tot 1629 XXX (1974) 95n, 99

Jan Sanders, Kroniek van Molius (2003) 65, 137, 183, 184, 195, 196, 231, 295

Jan Sanders, 'Verkloostering in het vijftiende-eeuwse 's-Hertogenbosch' in: Noordbrabants Historisch Jaarboek 33 (2016) 87-90

L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch (1876) IV. 477-483

M.H.M. Spierings, Het Schepenprotocol van 's-Hertogenbosch 1367-1400 LIX (1984) 52

Varia Historica Brabantica III (1969) 240

Ch. C.V. Verreyt, 'Brand in het klooster der zusters van Orten te 's-Hertogenbosch in 1629' in: Taxandria (1925) 150-155

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 186-187

n: vermelding in een voetnoot