afb.

Wilhelminabrug

De Dommel (Stationsweg - Visstraat)

De eerste Stationsbrug dateert van 1875. Inmiddels zijn we aan onze derde Stationsbrug toe, officieel 'Wilhelminabrug'. De tweede werd bij de bevrijding in 1944 verwoest. Een van de intact gebleven beelden van Hildo Krop uit 1923, waarmee de brug was verfraaid, voorstellende Maximiliaan van Oostenrijk, kreeg een plaatsje aan het begin van de Jacob van Maerlantstraat. Enkele afbeeldingen van waterdieren werden geplaatst in de nabijheid van het monument van Henri Bakker.

's-Hertogenbosch in oude ansichten deel 2

Reliëfs op de pilonen van de Wilhelminabrug

Muschelkalksteen 320 x 80 (lange zijde), 130 x 80 (korte zijde)
Datering 1956
Vervaardigd door Frans van der Burgt

Het zijn liggende rechthoekige reliëfs rondom de pilonen, waarop taferelen uit de stadsgeschiedenis in haut-reliëf zijn uitgebeeld, in grove primitieve stijl.

Vanuit de Visstraat gezien de rechter piloon:

1185	De Stichting van de stad, uitgebeeld door de Hertog van Brabant en een schip, duidend op de handelsfunctie.
1228	De Minderbroederes vestigen zich op het terrein op de Markt, hen geschonken door de hertog.
1318	De statusten van de Illstre Vrouwe Broederschap worden op dit reliëf uitgereikt door de Bisschop van Luik, Adolf van der March, een een lid van de broederschap.
1380	Het mirakelbeeld van Onze Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch werd in de bouwloodsen van de Sint Jan gevonden. Uitgebeeld is het moment waarop de loodsmeester de knecht ervan weerhoudt het beeld stuk te slaan om er brandhout van te maken. Rechts staat nog een figuur, waarschijnlijk broeder Woutken met het gevonden Jezusbeeld in zijn armen.
1406	De Blijde Imcomste van Hertog Anton van Bourgondië wordt uitgebeeld door een ruiterfiguur, de hertog, en een staande figuur, voorstellende het stadsbestuur, die elkaar wederzijdse trouw zweren.
1423	Afgebeeld staat het lesgeven door de Broeders van het Gemene Leven, die zich omstreeks die tijd in 's-Hertogenbosch vestigden. Zij hebben zich hier echter nooit daadwerkelijk met het onderwijs bezig gehouden, maar verschaften onderdak aan leerlingen.
1463	In dat jaar woedde er een grote stadsbrand, die vele huizen in de as legde, waardoor velen dakloos werden. Dit wordt uigebeeld door een brandend huis en twee vluchtende figuren, een met een kind en een andere met goederen.
1484	Afgebeeld staat het moment waarop Keizer Maximiliaan zijn zoon Filips de Schone de ridderslag geeft bij gelegenheid van het veertiende kapittel van het Gulden Vlies. Dit is een foutief jaartal, in werkelijkheid vond dit plaat in 1481.

Op de linkerpiloon gezien vanuit de Visstraat:

1559	's-Hertogenbosch werd bisschopsstad, uitgebeeld door de figuur van de bisschop en de wapenspreuk van de eerste bisschop Sonnius.
1566	De beeldenstorm, die grote schade veroorzaakte aan kerken en kloosters.
1629	De onneembaar geachte vesting werd door Frederik Hendrik ingenomen, mogelijk gemaakt door het droogleggen van de stad door de aanleg van dijken, zodat loopgraven konden worden gemaakt.
1741	Het Bossche stadsbestuur kreeg toestemming met eigen financiële middelen een steenweg naar Luik aan te leggen.
1798	Eenstaande vrouwenfiguur en twee meisjes houden een slinger vast, een vierde figuurtje knielt; verder is de vrijheidsboom zichtbaar: de Bataafsche Republiek had een wettige regering en Brabant was niet langer generaliteitsland.
1810	Napoleon gaf de Katholieken de Sint Jan terug.
1879	Hier is de laatste grote overstroming afgebeeld: twee figuren in een bootje en een derde roept om hulp vanuit een huis dat half onder water staat.
1944	Een Engelse soldaat in een tank wordt verwelkomd door een wuivende vrouw met kind. Een Duitse soldaat met hakenkruis sluipt heimelijk weg, voortstellende de bevrijding van de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog. De gevechten die hiermee gepaard gingen waren er tevens de oorzaak van dat er een nieuwe Wilhelminabrug gebouwd moest worden.

M.B. Grotens-Kos, Beeldhouwkunst in de open lucht in 's-Hertogenbosch (1988) 64

Jaar

Naam

Bron

1897

Stationsbrug

RB 27-01-1897

1942

Stationsbrug

RB 23-02-1942

1944

Wilhelminabrug

B 31-10-1944. GB 1944 no 29.

Wilhelminabrug

door Bram Steketee

De Stationsbrug, zoals de oorspronkelijke Wilhelminabrug werd genoemd, was een houten brug die tegelijkertijd met het eerste station in 1870 werd gebouwd. Toen in 1896 het nieuwe station meer naar het zuiden werd gerealiseerd, kwamen brug en station tegenover elkaar te liggen. De houten brug werd in die tijd vervangen door een moderner constructie die in staat was om het gewicht van de stoomtram te dragen.
Omstreeks 1923 is een nieuwe, bredere brug van gewapend beton gebouwd die de naam Wilhelminabrug kreeg. Pilasters met lantaarns en beelden van Hildo Krop moesten zorgen voor een waardige stadsentree. Bij de bevrijding in 1944 liep de brug zware schade op, die provisorisch werd hersteld. Pas in 1954 volgde een totale vervanging, ook weer in gewapend beton, waarbij alleen de boogvorm (niet de constructie) werd gehandhaafd.
Opvallend zijn de twee dubbele pilasters aan de stationszijde die getooid zijn met lantaarns en beeldhouwwerk van Frans van der Burgt. Het beeldhouwwerk stelt taferelen voor uit de Bossche stadsgeschiedenis. De enkelvoudige pilasters aan de stadszijde zijn als getordeerd siermetselwerk uitgevoerd. In het smeedwerk van de leuningen is de letter W van Wilhelmina opgenomen.

Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (Utrecht 2000) 97

Wilhelminabrug

Deze brug vervangt de tijdens de oorlog beschadigde brug van 1923, die weer in de plaats is gekomen van de Stationsbrug die in 1868 werd aangelegd toen er dwars door de vesting een toegangsweg werd aangelegd naar het station. Er werd een ronddeel voor geofferd en de aarden wal achter de vestingmuur werd afgegraven.

's-Hertogenbosch binnen de Veste (2001) 75

Al ruim honderd jaar stadsbruggen over de Dommel

door Henny Molhuysen

Ter plekke van de huidige Wilhelminabrug werd omstreeks 1870 een eerste, houten brug aangelegd, tussen de oude binnenstad en de toekomstige nieuwe stadswijk Het Zand met het station. De naam 'Stationsbrug' lag dan ook voor de hand. De gevelrij aan de stadszijde werd doorbroken: de Stationsstraat (later: Visstraat) werd aangelegd. Ondermeer werd er toen een café-restaurant gebouwd. Enkele jaren later werd de brug vervangen door een smalle brug, waarop ook rails lagen: de tram moest er gebruik van maken. Door middel van dit openbaar vervoer werd de binnenstad snel met het station verbonden.
Maar de entree naar de stad vereiste een nieuwe, mooiere brug, oordeelde men omstreeks 1920. In 1923 werd die gebouwd, versierd met rijk beeldhouwwerk, vervaardigd door de befaamde Hildo Krop. Inderdaad was dit een waardige ingang naar de stad. De brug kreeg toen ook officieel de naam Wilhelminabrug, naar onze toenmalige vorstin (1898-1948). In de oorlogsjaren mocht haar naam niet gebruikt worden en in de periode 1942-1944 heette de brug officieel: Stationsbrug.
Tijdens de zware gevechten bij de bevrijding van de stad in oktober 1944 werd de Wilhelminabrug onherstelbaar beschadigd. Provisorische herstellingen werden aangebracht, maar naar een nieuwe oplossing werd gezocht. Enige ornamenten en beeldhouwwerk van de oude brug werden elders in de stad geplaatst. In 1954 kwam een nieuwe Wilhelminabrug gereed. De letters W met een kroontje erboven op de brugleuning - die verlicht kan worden - duiden op de naam van de brug. Speciale aandacht verdient het beeldhouwwerk van Frans van der Burgt op de twee pilonen, die taferelen uit de Bossche stadsgeschiedenis vertonen. Te beginnen met de stadsstichting (1185) en eindigend met de bevrijding van de stad in 1944. Deze ruim veertig jaar geleden gebouwde brug werd dit jaar gerestaureerd. De bebouwing aan de stadszijde is de laatste honderd jaar niet hetzelfde gebleven. Op de noordelijke hoek van de Visstraat verdween het café-restaurant, om plaats te maken voor een door de Amsterdamse architect P. Pieters ontworpen bankgebouw. De zuidelijke hoek was in 1944 onherstelbaar beschadigd en kreeg een noodbebouwing die jarenlang gehandhaafd bleef. Dit gebouwtje (dat in haar bestaan ondermeer een Pannenkoekenhuis herbergde) werd gesloopt om plaats te maken voor het bankgebouw dat aan de overzijde te weinig ruimte bezat. De Amsterdamsche Bank was inmiddels fors groter geworden. Ondermeer door een fusie met de Rotterdamse Bank was het eerst AMRO geworden, maar nadat ook de ABN in het geheel was opgegaan heette het voortaan: ABN-AMRO. Tien jaar geleden, in 1987, realiseerden de architecten Tauber (uit Alkmaar) en Frans van Dillen en Rien Ogier uit Rosmalen het (overheersende) gebouw aan de zuidzijde van de Visstraat.

Brabants Dagblad donderdag 13 november 1997

Wilhelminabrug

Toen de aanleg van het Zand begon heeft men de bebouwing rond de kop van de haven, de Vismarkt, doorbroken en een weg aangelegd naar het station. Zo ontstond de Visstraat, de Wilhelminabrug en de Stationsweg. Om deze brug is in oktober 1944 zwaar gevochten. Eenheden van de Welshdivision rukten door de stad op naar het station, dat door de Duitsers hardnekkig werd verdedigd. Bij dit gevecht is de Bosschenaar Piet Kerssens gesneuveld. Hij diende de Welshmen als gids en is, bij een poging een gewonde uit de vuurlijn te slepen, zwaar gewond geraakt en een dag later overleden. Een gedenksteen houdt zijn naam in ere.

Vanaf deze brug zien wij de stadsmuur zoals die na 1318 bij de grote stadsuitbreiding is gebouwd. De muur was toen een vrijstaande hogere muur met kantelen en hoge waltorens met een dak en kantelen. Na invoering van het geschut zijn de stadsmuren ontdaan van kantelen en aan de binnenzijde met aarden wallen versterkt. Ook met de waltorens gebeurde dat en dan spreekt men van rondelen.

In het smeedwerk van de leuningen is de letter W van Wilhelmina opgenomen. Deze W-kroontjes werden gesmeed door Harrie Grevers. Hij nam de smederij(constructiebedrijf) destijds over van zijn vader J.J. Grevers in Orthen. Als jonge jongen was hij hier al aan het werk. Later is zijn constructiebedrijf H.A.A. Grevers, verhuisd naar de Daviottenweg 18 te 's-Hertogenbosch.

José van de Ven-Grevers

1923	Redactie De Wilhelminabrug te 's-Hertogenbosch Ons Nederland 7 (1923/1924) 107-108
1978	J. v.d. Elshout De geschiedenis van een brug ... De Bossche bink (1978) 2-9
1983	Henny Molhuysen Oe gotte kèk daor : Beeldhouwwerk Wilhelminabrug Brabants Dagblad donderdag 28 juli 1983 (foto)
1997	Henny Molhuysen Verdwenen stadsbeelden : Al ruim honderd jaar stadsbruggen over de Dommel Brabants dagblad donderdag 13 november 1997 (foto)
2000	Bram Steketee Wilhelminabrug Waterstaatkundige werken in 's-Hertogenbosch (2000) 97
2017	Geert Donkers Kunst : Beeld en brug Bossche Kringen 6 (2017) 22-23

36718	Bruggen (1920-1933) Bouw Wilhelminabrug (Stationsbrug) en beschrijving van biografien van Hertog Hendrik van Brabant, Maximiliaan I, Sonnius en Jeroen Bosch door Ebeling in verband met eventuele plaatsing van hun beeltenis op de nieuwe brug. Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH) dossiernummer: 36718 bewaarnummer: 10674
48951	Bruggen Dienst Gemeentewerken (1951-1954) Herstel Wilhelminabrug: vergoeding oorlogsschade, kredietaanvrage en goedkeuring, verlichting. Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH) dossiernummer: 48951 bewaarnummer: 18762

1954

In 1954 kwam de nieuwe Wilhelminabrug gereed. Speciale aandacht verdient het beeldhouwwerk van Frans van der Burgt op de twee pilaren, waarin hij fragmenten uit de Bossche stadsgeschiedenis vertoont. Zo kunt u aan de noordzijde de volgende jaartallen ontdekken:

1185

Stichting van de stad 's-Hertogenbosch.

1228

De Minderbroeders komen in de stad.

1318

Het reglement van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap wordt goedgekeurd.

1380

Het beeld van de Zoete Lieve Vrouw wordt (terug) gevonden in de Sint Jan.

1406

Hertog Antonie houdt zijn Blijde Inkomste in de stad.

1423

De Broeders van het Gemene Leven vestigen zich hier.