afb. A.F.A.M. Wetzer, 3 februari 2008

Begraafplaats Orthen

Algemeen

Kerkhofmos

De TomTom hapert. Nooit van gehoord, de Bevrijdingslaan in Den Bosch. Maar hij bestaat. Het is er stil. En stervenskoud. De Bevrijdingslaan is een pad op begraafplaats Orthen. Net zoals de Oude Dijk en Hellingweg. Handig, zo’n stratenplan: wie doolt in dit dorp van de dood, wil ooit de uitgang vinden. Hier rusten 20.000 Bosschenaren, weet beheerder Toine. Vanaf 1978 werkt hij tussen zielen en zerken. Grafnummer 15.330 van Catharina Mooi-Poel markeerde z’n eerste werkdag. Vanochtend heeft hij Hermanus Helder in het dodenboek bijgeschreven. Met de hand. Nummer 27.003. Reken maar uit.

Zijn kantoortje ligt tussen akker 12 en 15. Administreren doet Toine met respect. Z'n kleinzonen Luca en Dani lachen hem ingelijst toe. Bij de post zit een blauwe envelop. Geen naheffing voor kansspelbelasting. Van de dood wint niemand. De klok tikt. Op Toine’s computerscherm trekt een stoet kerkhofkiekjes voorbij. Piëteit in pixels. Death is a screensaver.

Af en toe moet hij ’s nachts het kerkhof op. Bij inbraakalarm. Eng? Toine ziet geen geesten. Wel trends. Vroeger had je jaarlijks 450 begrafenissen, nu krap 350. Zo’n 55% van de Bosschenaren laat zich cremeren. Dat cijfer groeit. Toine z’n keuze? Mag z’n vrouw zeggen. Waarschijnlijk een graf op Orthen. Liefst een beschut plekje. Bestemming bereikt, zal de TomTom mompelen.

Tien uur. Koffietijd. In het keukentje zitten de twee grafdelvers: ex-vloerenlegger Rini en voormalig metselaar Lanny. Rouwnagels, maar een groot hart. Bij elke uitvaart houden ze een oogje in ’t zeil. Kantelende kist of katzwijm: Rini en Lanny waken. De begrafenis van een kind hakt er het hardst in. Zelf zijn ze ook vader. Over verdriet gesproken: pakweg twintig bezoekers komen elke dag. Vooral mannen. Op visite bij hun lief. Een man alleen is in slecht gezelschap.

Op Orthen groeien verdriet, spijt en eenzaamheid. Maar ook Valse Christendoorn, acacia en moeraseik. Zo’n twintig mossen – van grijze haarmuts tot muursterretje – maken het rusten extra zacht. Wie wil mijmeren, is welkom in de kapel. Je hart leegfluisteren mag ook. De Bossche bisschoppen onder in de crypte zwijgen toch wel. Voor eeuwig. Ook Ter Schure.

Als Toine of een collega jarig is, neuriën ze ‘Lang zal ze leven’. Er is dan een gebakje. Op de magnetron staat een bidprentje. Van Harrie Kievits. Elke maandagochtend kwam hij koffie drinken bij de kerkhofmannen. Dertig jaar lang. Op 9 november jl. is hij overleden. Nog éénmaal is Harrie naar Orthen gekomen. Op een zaterdag – niks voor Harrie. Ze missen hem.

Aan de muur hangt een kalender. Van BV Ruimtetechniek. Die doet niet in hemelvaarten of sterretjes aansteken. Het bedrijf ruimt graven. Af en toe is zo’n herverkaveling onvermijdelijk, want Orthen knelt. Alleen doden waarvan de grafhuur is beëindigd – zo’n 10.000 – delven het onderspit. Hun stoffelijke resten belanden keurig in een knekelput. Bodemvondsten? Een rozenkrans. Of kunstheup. Maar nooit een gouden trompet, zegt Rini.

Vandaag is het 8 december. De sterfdag van G. van der Pas-Korvers in 1990 en M. Dupont-van Hooij in 2000. Bij wie de dood dit etmaal aanklopt, is afwachten. In 2010 stond hij al 934 keer voor de deur van Bosschenaren. En die doen altijd open. Gastvrij volk.

Tegen half vijf. Schemer op Orthen. Over de lange Beukenlaan loopt een man. Donkere jas. Hij stopt. Stiefelt een stukje terug. Staat stil bij een graf. Loopt verder. Wordt kleiner. Krimpt. Een stip.

Leven is leren verdwijnen.

Eric Alink, 7 december 2010

Begraafperikelen

door P.L. Leget-Kuijlen & J.N. Leget

L.J. Tombrink bericht op 22 februari 1882 aan de burgemeester van 's-Hertogenbosch, dat zijn vader, Gerardus Petrus Tombrink, op 15 februari 1882 op de begraafplaats Orthen in een verkeerd graf ter aarde is besteld. Op deze begraafplaats is een eigen graf van de familie aanwezig.¹

Aan het kerkbestuur van de Sint-Jan wordt door de gemeente opheldering gevraagd en op 30 maart deelt het kerkbestuur mede, dat de kinderen Tombrink er niet aan gedacht hebben de aanspreker opdracht te geven hun vader bij te zetten in het graf van hun op 11 augustus 1872 overleden moeder.² Het kerkbestuur heeft geen bezwaar tegen het overbrengen van het lijk van hun vader van graf 5, vak 18, regel 8, naar het graf 4, vak 9, regel 2.

Op 15 maart 1882 klaagt Antonius Gerardus de Leeuw, broodbakker³, te 's-Hertogenbosch, bij de burgemeester van die plaats dat zijn moeder, Catharina de Leeuw-van Oijen, overleden te 's-Hertogenbosch op 3 februari 1882, buiten medeweten van de nabestaanden begraven is in de 2e klasse, vak 18, regel 9, graf 3. Men had echter een begrafenis verlangd in de 3e klasse, vak 16, regel 6, vak 4.

Het kerkbestuur van de Sint-Jan deelt op 30 maart 1882 mede, dat een en ander te wijten is aan vergaande slordigheid van de aansprekers. Men heeft geen bezwaar tegen een herbegrafenis.

Dit voorval heeft er wel toegeleid, dat de reglementaire bepalingen, die de aansprekers hebben op te volgen, herzien zijn. In beide gevallen verklaart de commissaris van politie op 2 april 1882, dat er geen bezwaren bestaan tegen het herbegraven. Wel moet twee maal 24 uur tevoren het overbegraven bekend gemaakt worden, opdat een politiebeambte aangewezen kan worden die het toezicht moet uitoefenen.

Noten
1.	Ingekomen stukken burgemeester 1882, agenda 58B, stadsarchief 's-Hertogenbosch
2.	Maria Anna Catharina de Gier, 68 jaar oud, geboren te Zaltbommel, dochter van wijlen Sebastiaan de Gier en wijlen Petronella Diepen.
3.	Ingekomen stukken burgemeester 1882, agenda 57, 's-Hertogenbosch.

Genealogisch Tijdschrift van Oost-Brabant 6 (1991) 74

Herven 1

Algemene inleiding

Begraafplaats Groenendaal, aangelegd vanaf 1856 op een deel van het terrein van Fort Orthen, rechts van de grindweg van 's-Hertogenbosch naar Crèvecoeur. Op 29 april 1858 wordt de begraafplaats Orthen voor 4/5 uitgegeven aan het kerkbestuur van de St. Jan en voor 1/5 aan de Protestantse gemeenschap. De begraafplaats wordt op 5 mei 1858 gebruik genomen met de begrafenis van Johannes van Groenendaal. In 1978 wordt de begraafplaats naar hem vernoemd. Centraal in het noordwestelijke gedeelte bevindt zich een naar ontwerp van L.C. Hezenmans in Neo-Gotische vormen opgetrokken bisschopsKAPEL uit 1882 waaronder zich de crypte van de bisschoppen van 's-Hertogenbosch bevindt (onderdeel I). Iets ten oosten hiervan is een klein lijkenhuis, tegenwoordig dienstgebouw (onderdeel II) gelegen dat in 1872 in Neo-Romaanse vormen is opgetrokken. De belangrijkste grafmonumenten (onderdeel III-XXV), waaronder die van vele notabele families, bevinden zich in het noordwestelijke deel van de begraafplaats en zijn veelal gesitueerd in de directe nabijheid van de bisschopskapel in de sectie 21. Hiervan worden er 23 beschermd. De meeste bevinden zich in de nabijheid van de kapel en vormen een kwalitatief en typologisch hoogwaardige staalkaart van laat-negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse grafsculptuur. Ze onderscheiden zich door een hoge artistieke waarde en/of de bijzondere historische betekenis van de begravenen. De grafmonumenten zijn veelal opgetrokken in een Neo-Gotische of Eclectische stijl.

Op het complex bevinden zich verder enkele apart aangelegde begraafplaatsen voor: oorlogsslachtoffers (Oorlogsgravenstichting), de Zusters van de H. Carolus Borromeus, de Zusters dochters van Jezus, Maria en Jozef, de Zusters van Liefde en de Zusters Carmelitessen. De begraafplaats wordt sinds 1978 beheerd door de Stichting Solamen, die in hetzelfde jaar aan de noordzijde van het terrein een kantoor en aula heeft laten bouwen. In 1984 wordt een urnenveld in gebruik genomen. Sinds enkele jaren verplaatst de stichting de bijzondere grafmonumenten van graven die elders op de begraafplaats geruimd zijn naar de sectie 25 ten westen van de kapel om ze daar verder te onderhouden.

Omschrijving

De begraafplaats bestaat uit een groot aantal planmatig aangelegde vakken en strekt zich uit over een terrein dat aan drie zijden door wegen omgeven wordt. Aan de zuidzijde is dit de Zandzuigerstraat; aan de westzijde Orthen en aan de noordzijde de Fort Orthenlaan en Herven. Aan de oostelijke zijde grenst de begraafplaats aan het terrein van de pedagogische academie. De aanleg is parkachtig waarbij er gebruik is gemaakt van het enigszins geaccidenteerde verloop van het terrein. Op het terrein bevindt zich een weelderige vegetatie met grotendeels nog de monumentale beplanting bestaande uit onder meer beuken, esdoorns, acacia's linden en populieren. De beplanting dateert uit de periode 1930-1960. De begraafplaats is in de loop der jaren steeds in oostelijke en zuidelijke richting uitgebreid. Op het terrein is de spaarzame bebouwing gespreid aangebracht met een concentratie aan de noordzijde en enkele losstaande fragmenten op de oudere gedeelten van de aanleg. In 1986 had het terrein een totale oppervlakte van ruim 11 ha.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur, het is tevens van belang als illustratie van de typologische ontwikkeling van het grafmonument. Het complex heeft kunsthistorisch belang vanwege de aanwezigheid van werken van diverse beeldhouwers en architecten onder wie L.C. Hezenmans en H.C. Dobbe. Het complex heeft ensemblewaarden vanwege de onderlinge cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang van de verschillende onderdelen en de historisch ruimtelijke relatie met de aanwezige groenvoorzieningen. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.

Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004

First Commemoration

gepubliceerd: 19 september 2016

Tijdens WO II, na operatie Market Garden, 74 slachtoffers van De Geallieerden werden tijdelijk begraven op de begraafplaats Groenendaal te ’s-Hertogenbosch. Onder hen 65 Canadezen, 7 Engelsen, 1 uit Wales en 1 Noor. Een eerste herdenking aan hen werd gehouden op 31 Augustus 1945. Deze film maakt het verhaal achter deze helden completer.

Bob van Boekel

1975	Redactie Hoofdingang aan Fort Orthenlaan krijgt poortgebouw. Uitbreiding en verfraaiing van begraafplaats Orthen Brabants Dagblad, woensdag 10 december 1975
1995	J. van Haaren Kerkhof-lantaarn van 'Groenendaal' KringNieuws 5 (1995) 9
1997	Theo van Dinther Van kerkhof naar begraafplaats KringNieuws 4 (1997) 15
2002	Bob Cremers Inventarisatie mossen op de begraafplaats Groenendaal te 's-Hertogenbosch Het Bossche broekje 1 (2002) 20-23
2003	Marjan Vonk Monument voor doodgeboren kinderen op Groenedaal KringNieuws 4 (2003) 9
2004	Pauline rior Vertroosting in Den Bosch De Begraafplaats 1 (2004) 38-40
2008	Bert Coenen 150 jaar begraafplaats Groenendaal KringNieuws 3 (2008) 8-9
2008	Petra Dircks Orthen nieuwe naam kerkhof Brabants Dagblad, donderdag 14 augustus 2008
2008	Marieke von Berg Op een kerkhof mag niet alles Brabants Dagblad, donderdag 28 augustus 2008
2008	Marc Smits Herdenking 150 jaar Orthen als laatste rustplaats. Begraafplaats in beweging Bossche Omroep, zondag 31 augustus 2008
2010	Eric Alink Kerkhofmos Brabants Dagblad, woensdag 8 december 2010
2011	Tand des tijds welkom op knekelveld Begraafplaats Orthen krijgt volgend jaar zijn Ossuarium. Vincent de Gouw en Kim Brok ontwierpen een aaibare en monumentale akker voor knekels. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad, maandag 5 december 2011
2012	Gerard ter Steege Wandelen over Orthen KringNieuws 3 (2012) 8-9
2013	Redactie Gedenkzuil met plaatjes Brabants Dagblad, woensdag 25 september 2013 \| 25
2016	Koningin Wilhelmina’s bezoek aan Bossche begraafplaats in beeld Jan van Boekel filmde in 1945 de eerste Koninginnedag na de bevrijding, in Den Bosch. De beelden staan nu op YouTube. Domien van der Meijden \| Brabants Dagblad, donderdag 22 september 2016 \| Regio 9
2019	Bert Coenen Van Sint-Janskerkhof naar begraafplaats Orthen Bossche Kringen 2 (2019) 10-14
2022	'Père-Lachaise van Den Bosch' krijgt natuurgraven Een natuurbegraaf-plaats, begraven voor moslims en een nieuwe aula. Met deze nieuwe ontwikkelingen wil de grote Bossche begraafplaats Orthen de toekomst in. Robèrt van Lith \| Brabants Dagblad, vrijdag 29 juli 2022 \| Regio 1
2022	Bert Coenen Hoe de Duitsers in de oorlog met hun doden omgingen Bossche Kringen 1 (2022) 41-45

2010

Begraafplaats Orthen

Herven 1, Orthen

Dit kerkhof werd aangelegd in 1858. Eenvijfde van de 11 hectaren was voor protestanten, de rest voor rooms-katholieken Het belangrijkste bouwwerk is de Bisschopskapel uit 1882. De zeshoekige grafkapel heeft een neogotische architectuur. De kerkruimte heeft een zesdelig ribgewelf, aan de buitenzijde geschoord door zes steunberen. Op het dak staat een zeshoekige dakruiter met spits. De gevels zijn opgetrokken in baksteen, hier en daar aangevuld met zandstenen lijsten en plinten. Aan voor- en achterzijde bevinden zich lagere aanbouwen, het toegangsportaal en de uitgebouwde altaarruimte met daaronder de van de buitenzijde toegankelijke crypte. Deze ruimte is afgedekt met bakstenen troggewelfjes tussen ijzeren binten. Hier zijn in nissen bisschoppen en prelaten van het bisdom bijgezet.

Magazine Open Monumentendag (2010) 56

2015

Begraafplaats Orthen

Dit kerkhof werd aangelegd in 1858 als eerste begraafplaats buiten de binnenstad. Het was de opvolger van het kerkhof rond de Sint-Jan en de protestantse begraafplaats achter de Sint-Josephstraat. Van het ruim 11 hectare grote terrein werd 4/5e deel bestemd als rooms-katholiek kerkhof, het overige deel was voor de protestantse burgers. Het belangrijkste bouwwerk op de dodenakker is de Bisschopskapel. Deze neogotische kapel is gebouwd in 1882 naar ontwerp van de restauratiearchitect van de Sint-Jan Lambert Hezenmans. Het gebouw is, zoals de meeste historische grafkapellen, gebouwd in een veelhoekige, hier zeshoekige plattegrondvorm. De gevels zijn opgetrokken in baksteen, plaatselijk aangevuld met zandstenen lijsten en plinten.
Op het dak bevindt zich een zeshoekige dakruiter. Aan de voor- en achterzijde bevinden zich lagere aanbouwen, het toegangsportaal en de uitgebouwde altaarruimte met daaronder een van de buitenzijde toegankelijke crypte. In de nissen in de wanden onder het altaar zijn de bisschoppen en prelaten van het bisdom ’s-Hertogenbosch bijgezet. De nissen zijn aan de voorzijde afgesloten door een stenen plaat met inscriptie. Op de begraafplaats zelf is een aantal als monument beschermde grafmonumenten uit de late 19^e en vroege 20^e eeuw bewaard gebleven, waaronder die van de families Van Beugen, Deckers, Dobbe, Halewijn, Hezenmans, Kalling-Phillipon en Lutkie-Scheffers.

Magazine Open Monumentendag (2015) 47

2004

Financiële bijdrage gieten klok

Het college heeft besloten het verzoek te honoreren van de kring Vrienden van 's-Hertogenbosch om een financiële bijdrage te leveren voor het gieten van een klok voor de torenspits op de begraafplaats Groenendaal. Er is een bedrag toegekend van € 2.500,-.

B&W Besluitenlijst 27 april 2004

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 291

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |

Begraafplaats Orthen

Algemeen

Kerkhofmos

Begraafperikelen

Herven 1

Algemene inleiding

Omschrijving

Waardering

First Commemoration

gepubliceerd: 19 september 2016

Redactie

J. van Haaren

Theo van Dinther

Bob Cremers

Marjan Vonk

Pauline rior

Bert Coenen

Petra Dircks

Marieke von Berg

Marc Smits

Eric Alink

Tand des tijds welkom op knekelveld

Gerard ter Steege

Redactie

Koningin Wilhelmina’s bezoek aan Bossche begraafplaats in beeld

Bert Coenen

'Père-Lachaise van Den Bosch' krijgt natuurgraven

Bert Coenen

Begraafplaats Orthen

Herven 1, Orthen

Begraafplaats Orthen

Financiële bijdrage gieten klok

n: vermelding in een voetnoot

Locatie

Op deze pagina

bureauoslo.nl

Zie ook