Nuland, Schutskooi hoek Nulandsestraat / Kerkdijk

Context

(Bouw)historie:

In de Middeleeuwen was Nuland onderdeel van het Kwartier van Maasland van de Meierij van 's-Hertogenbosch. Later vormde Nuland met Geffen een heerlijkheid, die in de periode 1505-1638 in het bezit was van de familie Van Vladeracken. Jan van Vladeracken bouwde een kasteel aan de Singel omstreeks 1500, direct ten noorden van de kern van Nuland. Het was een rond kasteel dat in de Franse tijd verwoest werd. Een ronding in de Singel, direct ten zuiden van de spoorbaan herinnert hier nog aan, evenals de naam van de hoeve: "Vladeracken".
Het grondgebied van Nuland werd regelmatig getroffen door ernstige overstromingen, bijvoorbeeld nog in 1876 en 1880.
Tijdens de bevrijding heeft het dorp erg geleden. Het werd tijdens de Operatie Market Garden eerst door de geallieerden en later door de Duitsers beschoten. Op 22 oktober 1944 werd de aanval op 's-Hertogenbosch ingezet en werd Nuland bevrijd door de 53e (Welshe) Infanteriedivisie. Op 27 oktober kwam ook 's-Hertogenbosch in handen van de geallieerden.
Tot 1993 was Nuland een zelfstandige gemeente. Op 1 januari 1993 zijn Nuland, Geffen en Vinkel samengevoegd tot de gemeente Maasdonk. Nuland ging op 1 januari 2015 op in de gemeente 's-Hertogenbosch.
Het hierna beschreven object betreft een schutskooi, een door de gemeente gerealiseerde omheinde kooi, waarin losgebroken vee kon worden opgevangen. In vroegere tijden (vanaf het begin van de veertiende eeuw) was een dergelijke voorziening veel voorkomend in agrarisch gebied. Er was nog geen prikkeldraad of ijzerdraad en veel boeren hadden dan ook een vrij provisorische omheining rond hun percelen. Hierdoor kwam het regelmatig voor dat vee uit de omheining brak. In de schutskooi konden deze loslopende, verdwaalde dieren worden opgevangen. Een door de gemeente aangewezen functionaris, de schutter, was belast met de opvang. De rechtmatige eigenaar van het losgebroken vee kon zich hier melden en tegen betaling zijn eigendom ophalen.
De onderhavige schutskooi op de hoek van de Kerkdijk en de Nulandsestraat in Nuland dateert uit 1936. In dat jaar hadden de Burgemeester en Wethouders bepaald dat er een nieuwe schutskooi gebouwd moest worden, ter vervanging van de oude. Het vervaardigen van de stripstalen schutskooi werd opgedragen aan de Nulandse smid Johannes van de Meulenreek.
De schutskooi werd in 1999 ter ere van het 700 jarig bestaan van Nuland gerestaureerd.

Ligging:

De schutskooi ligt op de noordoostelijke hoek van de T-kruising Kerkdijk – Nulandsestraat, even ten noorden van de kern van Nuland en boven de spoorlijn Nijmegen – ’s-Hertogenbosch.
Even ten zuiden van de schutskooi zijn de contouren van de voormalige Polderkerk zichtbaar.

Beschrijving

De schutskooi heeft een vierkante opzet en bestaat feitelijk uit vier tegen elkaar gemonteerde hekwerken met stalen staanders en horizontale liggers. De liggers zijn opgehangen in de staanders. Het hekwerk aan de westelijke zijde bevat een poort onder een met het jaartal 1936 bekroonde boog. De kooi is geplaatst op een vierkant vlak klinkerbestrating.

Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst

1. Architectonische en stedenbouwkundige waarden

De schutskooi heeft een belangrijke situationele waarde vanwege zijn prominente ligging aan de belangrijke noord-zuid lopende uitvalsweg Kerkdijk, even ten noorden van de kern van Nuland. Gelegen aan de kruising met de Nulandsestraat neemt het object een sterk beeldbepalende positie in. Tezamen met de aan de overzijde van de Nulandsestraat gelegen contour van de voormalige Polderkerk is er sprake van een historisch ensemble.

2. Bouw- en/of kunsthistorische waarden

Het object is een goed en vrij gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een schutskooi uit de interbellum periode. Omdat dit soort objecten veelal uit het landschap zijn
verdwenen heeft de schutskooi een zeldzaamheidwaarde.

3. Cultuurhistorische waarden

Het object heeft cultuurhistorische waarde als gaaf bewaard gebleven en zeldzaam voorbeeld van een schutskooi. Een voorziening die in vroegere tijden veel voorkwam in agrarisch gebied en diende als opvang voor losgebroken vee. Het object herinnert aan het oorspronkelijke agrarische karakter van het dorp Nuland.

Het object, bestaande uit een schutskooi uit 1936 te Nuland, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch.

Erfgoed 's-Hertogenbosch

Lage Kant

Op 21 maart 1936 bepaalde Burgemeester en wethouders van de Gemeente Nuland, dat er een nieuwe schutskooi gebouwd moest worden ter vervanging van de oude, die aan de Lage Kant stond. Een dergelijke kooi diende voor het tijdelijk stallen van loslopend vee. Na enig overleg, werd de definitieve plaats bepaald bij het zogenaamde oude kerkhof, nabij de weduwe van Hassel. Het werk werd opgedragen aan de Nulandse smid Johannes van de Meulenreek. Hij mocht de kooi bouwen voor 115 gulden. Het college besloot verder om aan Jan van Hassel 5 stuivers per dag te betalen voor ieder stuks vee dat door hem geschut werd. Als de rechtmatige eigenaar zich meldde kon hij tegen een vergoeding zijn vee terug halen. Ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van Nuland in 1999 is de schutskooi gerestaureerd. Op de foto ziet u een tekening van het interieur van de voormalige kerk die hier tegenover stond.

De Schutskooi

Op 21 maart 1936 bepaalde Burgemeester en wethouders van de Gemeente Nuland, dat er een nieuwe schutskooi gebouwd moest worden ter vervanging van de oude, die aan de Lage Kant stond. Na enig overleg werd de definitieve plaats bepaald bij het zogenaamde oude Kerkhof, nabij de weduwe van Hassel. Het werk werd opgedragen aan de Nulandse smid Johannes van de Meulenreek. Hij mocht de kooi bouwen voor 115 gulden. Het College besloot verder om aan Jan van Hassel 5 stuivers per dag te betalen voor ieder stuks vee door hem geschut en door de veldwachter vrijgelaten. Zo'n kooi diende voor het tijdelijk stallen van loslopend vee, tot de rechtmatige eigenaar zich meldde en tegen een bepaalde vergoeding zijn eigendom terug kon halen.

Ter gelegenheid van het 700 jarig bestaan van Nuland in 1999 is de schutskooi gerestaureerd.

Gemeente 's-Hertogenbosch 2014

Soort:	Gemeentelijk monument
Nummer:	SOM0791

Schutskooi

Nuland, Kerkdijk / Nulandsestraat