afb.

Moyses' Bosch

opgericht: 1915

De in 1915 opgerichte en succesvolle amateurtoneelvereniging Roomsch Toneel besloot de naam aan te nemen van de uit de vijftiende eeuw stammende Rederijkerskamer Moyses' Bosch. Van de vier Rederijkerskamers die 's-Hertogenbosch ooit telde is Moyses' Bosch het langst blijven bestaan. Tot ver in de achtiende eeuw. Met de naam nam Roomsch Toneel ook het blazoen, het devies 'In vierigheyt groeyende' en de patroonheilige Sinte Agatha aan. Maar alvorens de nieuwe Rederijkerskamer Moyses' Bosch zich openlijk als de voortzetting van haar grote naamgenote presenteerde, verzocht zij, geheel in de geest en volgens gebruik van de oude kringen der Rederijkerskamers, om een officiële bevestiging. Zij richtte zich daartoe tot de Souvereine Koninklijke hoofdkamer van Rhetorica 'De Fonteine' te Gent, die reeds in 1448 van de Gentse magistraat het voorrecht had verworven aan nieuwe Kamers van Rhetorica de officiële erkenning als zodanig te kunnen verlenen. De Gentse kamer willigde met grote instemming het verzoek van haar jonge 's-Hertogenbossche zuster in en verleende haar de verlangde erkenning bij oorkonde van 15 april 1951.
Op 22 april daarop volgend vond tijdens een plechtige bijeenkomst op het stadhuis van 's-Hertogenbosch de installatie plaats van de jonge Kamer van Rhetorica Moyses' Bosch, waarbij de wapenheraut van de Gentse Kamer De Fonteine de oorkonde van bevestiging aan de hoofdman van de jonge Kamer ter hand stelde.
Diverse oude blazoenen van de Rederijkerskamer zijn in het Moyses' Boschhuis uitgebreid te bezichtigen.

Rederijkerskamer Moyses' Bosch

Het Landjuweel

door Henny Molhuysen

De Bossche rederijkerskamer 'Moyses Vierighe Bosch' (het brandende braambos van Mozes) wordt in 1530 voor het eerst vermeld. Vanaf dat jaar krijgt de kamer jaarlijks achttien gulden als subsidie. Een bedrag, dat incidenteel wel eens wordt verhoogd als Moyses' Bosch aan een zogenaamd Landjuweel deelnam.

Een rederijkerskamer, of 'kamer van rhetorica' was een vereniging die mysteriespelen opvoerde; half religieus, half literair ingesteld. Langzamerhand ontwikkelden zij zich tot toneelverenigingen. Een Landjuweel is een onderlinge wedstrijd tussen een aantal rederijkerskamers. Er werden slechts weinig Landjuwelen in Brabant gehouden: in 1521 de eerste in Diest en vervolgens in Brussel (1532), Mechelen (1535), weer in Diest (1541) en tenslotte in 1561 in Antwerpen.

Twee Antwerpse boden kwamen naar Den Bosch om Moyses' Bosch uit te nodigen. Acht stoppen wijn kregen zij van het stadsbestuur bij die gelegenheid aangeboden. En de uitnodiging werd geaccepteerd. Drie weken lang, in augustus, zou de wedstrijd plaatsvinden. Met 125 personen trok men naar de Brabantse havenstad. Op 3 augustus was de officiële intocht, waarbij de vijftien deelnemende rederijkerskamers zich presenteerden. De Bossche afdeling bestond uit een trompetter, drie paarden, dan kwam het blazoen, veertig paarden, vier trompetters te paard, de 'Prince met vier lackeyen', een page, veertien paarden met groen fluweel bedekt, de vier speelleiden van de stad, een 'schoone waghen' getrokken door drie paarden en met zes personen erop, weer drie paarden met groen fluweel, nog eens 44 paarden en tien wagens getrokken door twee of drie paarden. Op de wagens stonden rederijkers met brandende toortsen.

Op het landjuweel behaalde Moyses' Bosch de hoogste prijs, 42 ons zilver, met hun spel 'Den patroon van Alvinnen' (de baas van de dwazen). Daarin speelden naast de hoofdpersonen onder andere mee: Peerken van Tuyl, Maes van Keyendael, Heyn van Sotteghem en Lijs Roomclosse. Op de laatste dag van augustus kwam er een speciale bode uit Antwerpen die de Bosschenaren bekend maakte dat hun stadgenoten de eerste prijs hadden behaald. Zeven gulden betaalde het gemeentebestuur aan deze boodschapper. Groots werd Moyses' Bosch onthaald bij haar terugkomst. De straten werden verlicht met pekworsten en pektonnen. Het geschut op de stadsmuren vuurde als een saluut. Rijkelijk vloeide de wijn op de ontvangst op het stadhuis. Op 27 september van dat jaar komen we de rederijkerskamer weer tegen in de stadsrekeningen. Er wordt op de Markt een grote stellage gebouwd, versierd met groen laken. Die dag voerde Moyses' Bosch voor de Bosschenaren nogmaals 'Den patroon van Alvinnen' op waarmee ze de prijs had behaald. Als prijswinnaar moest Moyses' Bosch het volgende Landjuweel organiseren. Dat is niet meer gebeurd door de strijd die in De Nederlanden uitbrak; de Opstand, die tachtig jaar zou duren.

Brabants Dagblad donderdag 15 december 1988

1952	J.J. Mak "Moyses Bosch". Bevestigd tot Souvereine Kamer op 22 april 1951 Brabantia 1 (1952) 74-78
1955	Redactie "Judith", een triomph voor "Moyses Bosch" en Brabants amateurstoneel. Artistieke kern van betekenis Het Huisgezin vrijdag 4 maart 1955
1955	Redactie Bossche amateurs spelen Ghéon De Volkskrant maandag 7 maart 1955
1955	Redactie Rederijkerskamer "Moyses Bosch": Ghéons spel "Judith" moeilijk te vertolken Oost-Brabant maandag 7 maart 1955
1955	Redactie Ghéon's Judith gespeeld door Moyses' Bosch De Tijd dinsdag 8 maart 1955
1955	Redactie "Moyses Bosch" bracht een grootse vertolking van Henri Ghéon's tragedie "Judith". Diepe strekking heft dit drama op naar klassiek gehalte Het Huisgezin dinsdag 8 maart 1955
1976	Redactie Met 'Moyses Bosch' naar 't nieuwe jaar Brabants Dagblad vrijdag 2 januari 1976
1977	Redactie Door rederijkerskamer Moyses Bosch. 'Kinderen van ons volk' nog een keer in Casino Brabants Dagblad woensdag 28 september 1977 (foto)
1978	P. v.d. Sluijs Enkele kanttekeningen met betrekking tot de Bossche Rederijkerskamers Varia Historica Brabantica VI-VII (1978) 187-205
1986	Redactie Mosmans, Alphons Encyclopedie van Noord-Brabant 3 (1986) 127
1988	Henny Molhuysen Verhalen en legenden : Het Landjuweel Brabants Dagblad donderdag 15 december 1988 (foto)
1996	Serge Sekhuis Vijf eeuwen literair toneel van Rederijkerskamer Moyses' Bosch Stadsblad woensdag 29 mei 1996 (foto)
1996	Ermy Brok Moyses' Bosch viert 500-jarig bestaan met vier voorstellingen. 'Het is des rederijkers om van tradities te houden' Brabants Dagblad donderdag 13 juni 1996 (foto)
1998	Redactie Unieke produktie met het NoordBrabants museum Chronique Scandaleuse 20 (1998) 13-14
2000	Peter-Jan van der Heijden, Henny Molhuysen Uit de geschiedenis van de Bossche schuttersgilden. Een adellijk koning Uyt den Bogaert 41 (2000) 12-13
2000	Nelleke Moser Naam en faam. De plaatsgebonden naamgeving van rederijkerskamers als uiting van lokaal chauvinisme De zeventiende eeuw 1 (2000) 29-41
2004	Koos Tuitjer Edgar Danz, tweemaal in de bloemen. Zilver me de kleur van vurig goud Brabant cultureel 6/7 (2004) 10-12
2006	Maartje van Lent Archief Moyses Bosch' gaat over naar stadsarchief en wordt openbaar Brabants Dagblad 11 februari 2006
2006	Rolf Hage 'Salt soo syn', zei de zot : Moyses Bosch wint landjuweel 1561 Bossche Bladen 4 (2006) 145-149
2012	Vincent Verstappen Theatrale rivalen in het Brabants : landjuweel: Leuven en 's-Hertogenbosch Eeuwenlang verbonden : 750 jaar stedenband Leuven - 's-Hertogenbosch (2012) 47-57
2014	Eva Repkes-van Hooijdonk Het laatste rederijkerslandjuweel : Het Bossche zinnespel uitgelicht Bossche Kringen 4 (2014) 56-59
2015	Eén been in de traditie en één in het nu Toneelvereniging Moyses’ Bosch viert haar 100-jarig bestaan. Maar dreigt ook dakloos te worden. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad vrijdag 13 november 2015 \| 6-7

1969	C.A.K. van den Berk De rederijkerskamer "Moyses vierighe Bosch" te 's-Hertogenbosch, 1496-1969 s.n. \| 's-Hertogenbosch 1969
1994	Redactie Historische Schets: rederijkerskamer "Moyses' Bosch" Moyses' Bosch \| 's-Herogenbosch 1994
1995	Klara Smeets Tussen David en Orpheus: over de bloei en de ondergang van het toneelleven in Den Bosch in de 16de eeuw s.n. \| s.l. 1995

1530	Kapittel 27. Toelage uit stads kas aan de Kamer van Rhetorica Mozes Doorn. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 1 ('s-Hertogenbosch 1866) 477
1531	Kapittel 103. Jaarlijksche toelaag aan de Kamer van Rhetorica Moyses Doren of Moyses Bosch. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 1 ('s-Hertogenbosch 1866) 486
1532	Kapittel 19. Kamer van Rhetorica Moizes Doorn of Moizes Bosch. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 1 ('s-Hertogenbosch 1866) 495
1560	Kapittel 7. • De Kamer van Rhetorica Moijses Doirn te Antwerpen op het landjuweel de prijs behaald hebbende, bij het plegtig inhalen binnen 's Hertogenbosch, met drie aamen wijn beschonken. • De twee boden der schilderkamer van Antwerpen, die de Kamer van Rhetorica kwamen uitnoodigen deel aan het landjuweel te nemen, met acht der stads stoopen wijn vereerd. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 1 ('s-Hertogenbosch 1866) 724
1560	Kapittel 12, 13 en 15. • Feestelijke inhaling der Kamer van Rhetorica Moijses Doirn, ter gelegenheid, dat zij den prijs op het landjuweel te Antwerpen behaalde. • Het stuk, waarmede de Kamer de prijs behaalde, op de markt te 's Hertogenbosch, ten tooneele gevoerd. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 1 ('s-Hertogenbosch 1866) 724
1560	Kapittel 17. Toelage van 300 gul. aan de Kamer van Rhetorica Moijses Doirn, voor hunne reis naar het landjuweel te Antwerpen. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 1 ('s-Hertogenbosch 1866) 725
1596	Kapittel 15. De Kamer van Rhetorica een aam bier geschonken. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1109
1596	Kapittel 5. De kamer van Retorica ontvangt van de Stad eene vereering van 50 gul. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1111
1600	Kapittel 15. • De Kamer van Rhetorica Moyses Doren, wijn geschonken. • De Kamer van Rethorica Moyses Doren speelt het spel van zinnen en ontvangt daarvoor tot vereering een half aam Rijnsche wijn. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1131
1605	Kapittel 17. • Toelaag aan de Kamer van Rhetorica. • De Kamer van Rhetorica een ton bier. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1166
1606	Kapittel 18. • Toelaag aan de Kamer van Rhetorica. • Toelaag aan de Kamer van Rhetorica, voor den vastenavond. • Toelaag aan de Kamer van Rhetorica. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1173
1607	Kapittel 18. Toelagen aan de Kamer van Rhetorica, de gilden van St. Catharina, St. Barbara en St. Agatha. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1180
1609	Kapittel 6. Toelaag aan de kamer van Rhetorica. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1192
1611	Kapittel 18. Toelaag aan de kamer van Rhetorica met vastenavond. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1204
1612	Kapittel 17. Toelaag aan de kamer van Rhetorica op vastenavond. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1209
1614	Kapittel 18. De Kamer van Rhetorica Moijses dooren, speelt komedie en wordt daarom met wijn geschonken. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1221

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Geschiedenis van Noord-Brabant (1996-1997) II. 390

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 142

Moyses' Bosch

opgericht: 1915

Het Landjuweel

J.J. Mak

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

P. v.d. Sluijs

Redactie

Henny Molhuysen

Serge Sekhuis

Ermy Brok

Redactie

Peter-Jan van der Heijden, Henny Molhuysen

Nelleke Moser

Koos Tuitjer

Maartje van Lent

Rolf Hage

Vincent Verstappen

Eva Repkes-van Hooijdonk

Eén been in de traditie en één in het nu

C.A.K. van den Berk

Redactie

Klara Smeets

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina

Alternatieve namen

Zie ook