Binnendieze op de schop

door Ed Hupkens

De restauratie van de Binnendieze was een gigantische operatie. Het is in feite uitgegroeid tot het grootste, langdurigste en kostbaarste waterbouwkundig restauratiewerk van Nederland. De totale lengte van de huidige Bossche stadsrivier is 3630 meter, waarvan 2340 meter open en 1290 meter overkluisd. De eerste fase van de herstelwerkzaamheden startte in januari 1973 in de Uilenburg, de gehele restauratie van de Binnendieze heeft zo'n vijfentwintig jaar geduurd.

Ruim dertig jaar na het begin van de restauratie bleek er meer onderhoud nodig te zijn aan de gerestaureerde Binnendiezemuren dan aanvankelijk was geraamd. Tijdens het reguliere onderhoudswerk kwam naar voren, dat er veel slecht voegwerk onder de waterlijn zat. Bovendien waren er meer plaatsen die gerepareerd moesten worden dan eerst gedacht. De gemeente Den Bosch heeft daarop het bestaande onderhoudsplan aangepast en is in 2004 gekomen met het Projectplan Reparatie Voegenwerk Binnendieze.
De uitvoering van de eerste fase van dit groot onderhoudsplan heeft plaatsgevonden in november 2004 aan de Binnendiezemuren van de Vughterstroom in de Uilenburg. Met de opgedane ervaringen uit dat jaar is afgelopen najaar fase 2 van het onderhoudsplan uitgevoerd. In het kader hiervan is een ander deel van de Binnendieze, de Kleine Vughterstroom en het gedeelte waar de Kerkstroom en de Kleine Vughterstroom samenvloeien, tot op de bodem drooggelegd. Beschadigd voegwerk onder de waterlijn wordt dan beter zichtbaar. "Eerst worden de muren en funderingen onder zeer grote druk (400 bar) schoongespoten. Daarna worden loszittende stenen verwijderd. Boven de waterlijn worden drie lagen voegwerk uitgekrabd en weer gevoegd met een mortel die meer resistent is tegen de zure omgeving van het Binnendiezewater dan destijds bij de restauratie is gebruikt. Onder de waterlijn worden de muren dichtgepleisterd, wat een betere bescherming geeft tegen agressieve stoffen in het water", vertelt projectleider Arnold de Haart van de gemeente Den Bosch.

Troep

Toen het waterpeil van de Binnendieze in november 2005 zo laag was, werd allerhande troep zichtbaar die normaal door het water niet te zien is. Aan de achterzijde van restaurant De 4 Azen aan de Vughterstraat lagen zelfs twee grote koekenpannen, een zoutvaatje, een pepermolen en borden op de tijdelijk drooggelegde bodem. Volgens schippers van de rondvaarten ligt de hele Binnendieze vol spul uit de horeca. Wat behalve de vele troep op de bodem echter ook heel goed te zien was: de dichtgemetselde overkluizing van de uitmonding van de in 1950 gedempte Parkstroom. In totaal was zo'n 550 meter van de Kleine Vughterstroom drooggelegd. Vanaf de Kruisbroedershof en het Kruisbroedersstraatje (bij het bruggetje tegenover de sacristie van de Sint-Cathrienkerk) kon je een deel van de drooggelegde Kleine Vughterstroom goed in ogenschouw nemen.

Huiseigenaren

De Binnendiezemuren en overkluizingen, die in veel gevallen onderdeel vormen van de funderingen van de bovenstaande huizen, zijn voor het grootste deel in particulier bezit. De gemeente Den Bosch bezit zelf slechts een gering aantal eigendommen rondom de Binnendieze. Desondanks heeft de gemeente het besluit genomen om de kosten van het groot onderhoud voor haar rekening te nemen. Alle betrokken huiseigenaren werden aangeschreven en kregen een overeenkomst ter ondertekening aangeboden. De gemeente zou het onderhoud uitvoeren en de kosten ervan dragen. De eigenaren moesten toestemming verlenen, maar konden geen rechten ontlenen aan de overeenkomst. Zij bleven zelf verantwoordelijk voor de muren en overkluizingen. Bij de sacristie van de Sint-Cathrienkerk en in het Kruisbroedersstraatje zijn peilbuizen geplaatst. Een peilbuis meet het grondwaterpeil en registreert hoe ver het grondwater zakt als gevolg van de verlaging van de waterstand in de Binnendieze. Ook werden er scheurwijdtemeters in huizen en muren aangebracht. Reeds aanwezige scheuren werden hiermee door een onafhankelijk expertisebureau in kaart gebracht. "Dat bureau heeft zijn bevindingen bij de notaris gedeponeerd. Huiseigenaren konden dan achteraf vaststellen dat scheuren zijn ontstaan door de werkzaamheden. Anderzijds kon de gemeente hiermee aantonen dat ze zorgvuldig te werk is gegaan", licht Arnold de Haart toe. Voor zo ver bekend, zijn er geen problemen (scheuren en zettingen) ontstaan als gevolg van de verlaging van de grondwaterstand aan de andere kant van de Binnendiezemuren.

Verdere plannen

November 2004 is de Vughterstroom gerepareerd, medio december 2005 was het werk aan de Kleine Vughterstroom klaar. De muren aan deze Binnendiezetakken kunnen er weer enkele tientallen jaren tegen. "Wat resteert, zijn de Verwersstroom, de Groote Stroom en de Kerkstroom, die zijn de komende jaren aan de beurt. Het repareren van de Binnendiezemuren aan de Groote Stroom zal waarschijnlijker moeilijker worden, omdat daar minder met het soort funderingen is gewerkt dan bij de Vughterstroom en Kleine Vughterstroom", aldus Arnold de Haart.

Bronnen
•	Frans van Gaal en Peter Verhagen, 's-Hertogenbosch binnen de Veste een historische verkenningstocht ('s-Hertogenbosch 2001)
•	Ed Hupkens, Pannen in de Binnendieze, Brabants Dagblad donderdag 24 november 2005
•	Jan van Oudheusden, Binnendieze, de stadsrivier van 's-Hertogenbosch (Zwolle 2001)

KringNieuws 1 (2006) 10-11

Onderhoud aan Binnendieze

door Ed Hupkens

Na het uitvoeren van een proefvak in 1971, werd in 1973 gestart met de restauratie van de Binnendieze die ruim 25 jaar zou duren. Al enkele jaren na de afronding van de restauratie in 1999, bleek er meer onderhoud nodig te zijn aan de gerestaureerde Binnendiezemuren dan aanvankelijk was geraamd. Vooral veel voegwerk onder en rond de waterlijn verkeerde in slechte conditie. Bovendien waren er veel meer plekken die gerepareerd moesten worden dan eerst gedacht. De gemeente 's-Hertogenbosch heeft daarop het bestaande onderhoudsplan aangepast en kwam in 2004 met het Projectplan Reparatie Voegenwerk Binnendieze.

De uitvoering van de eerste fase van dit uitgebreide onderhoudsplan vond plaats in november 2004 aan de Binnendiezemuren van de Vughterstroom in de Uilenburg. Met de opgedane ervaringen uit dat jaar werd in het najaar van 2005 fase 2 van het onderhoudsplan uitgevoerd. Het ging toen om een ander deel van de Binnendieze, de Kleine Vughterstroom en het gedeelte waar de Kerkstroom en de Kleine Vughterstroom samenvloeien. Eind 2006 ging de derde fase van het meerjarenplan van start. Over een traject van ongeveer 600 meter, tussen de overkluizing aan de Kruisstraat en het Voldersgat aan de Zuidwal, werd de Verwersstroom leeggepompt en daarna gerepareerd. In 2007 zijn geen onderhoudswerkzaamheden aan de Binnendieze uitgevoerd.

Voldersgat en Verwersstroom

Begin november 2008 werd fase vier van het herstelpan uitgevoerd. Ter hoogte van de brug aan de Beurdsestraat sloeg aannemingsbedrijf Huub Verlouw uit Ammerzoden een ijzeren damwand in de Verwersstroom. Vóór de wand werden vier grote zakken, gevuld met zand, geplaatst; achter de wand verrees een dam van klei. Een tweede, forse ijzeren damwand werd in de bodem van de Singelgracht aangebracht, enkele meters buiten de inlaatpoorten van de Groote Hekel aan de Zuidwal. Met behulp van een aggregaat en een brandweerslang werd het Diezewater van de Verwersstroom en het Voldersgat naar de Singelgracht gepompt.
Hier ter plaatse stroomt het Dommelwater -door de stuw bij de Vughterbrug opgehoogd- via de Singelgracht en de Hekelsluis door de twee nog bestaande inlaatpoorten onder de Zuidwal de Binnendieze in. Oorspronkelijk bestond de Groote Hekel uit drie inlaatpoorten, die in een stadsrekening uit 1399 'de waterpoort aan de Volderstrap' werd genoemd. In 1846 sloot het stadsbestuur met metselwerk de meest westelijke inlaatpoort af, door demping verdween die uit het zicht. In 1880 werd pal vóór de Groote Hekel de Hekelsluis gebouwd. In 1998 werd de inmiddels in zeer slechte staat verkerende keersluis grondig gerestaureerd.
Door het wegpompen van het water en het ruimen van allerlei rommel van de voorlandjes kwamen de muren en funderingen vrij voor reparatie. Gemeentemedewerker Leo Valentijn en Rob van der Linden van Hoveniersbedrij Van den Biggelaar uit Den Dungen zorgden met dit voorbereidende werk ervoor, dat aannemersbedrijf Hegeman uit Nijmegen de reparatiewerkzaamheden kon uitvoeren. "Onder hoge druk spuiten ze eerst de sluisdeuren (200 bar), muren en funderingen (500 bar) grondig schoon. Loszittende stenen worden verwijderd. Al het voegwerk onder de waterlijn krabben ze uit en voegen ze weer op", lichtte Valentijn de werkzaamheden toe . "Over de muren en voegen wordt een beschermende impregneervloeistof gesmeerd. Ten slotte pleistert men de muren onder de waterlijn dicht, wat een extra bescherming geeft tegen eventuele agressieve stoffen in het water", vulde Van der Linden aan.
Als het Dommelwater de Hekelsluis binnenkomt, zorgt een sterke onderstroom ervoor dat drijvend rotzooi meekomt en zich tegen de grote sluisdeuren ophoogt. "Bij hoogwater zouden de sluisdeuren dan niet meer open en dicht kunnen. Vandaar dat er vóór de beide inlaatpoorten een muurtje van 30 cm hoog wordt gemetseld om drijfafval tegen te houden. Die twee muurtjes komen iets voor de sleuven van de schotbalken te staan", aldus Van der Linden.

Groote Stroom

Er werd tevens een hoge, houten damwand opgericht in de Groote Stroom, ter plaatse van de achtertuin van de voormalige Rijks H.B.S. Een aggregaat en een brandweerslang zorgden ervoor dat de Groote Stroom van de Oude Diesebrug (uit 1670) tot voorbij de Judasbrug (1422) aan het Nachtegaalslaantje, over een lengte van enkele honderden meters werd drooggepompt. Tussen de Oude Diesebrug en de voetbrug (1936) die het Cavaleriestraatje met de Casinotuin verbindt, bevinden zich tientallen strekkende meters keermuren die gerepareerd moesten worden. Daarnaast werden de gemetselde aanzetten naast de bruggen hersteld. De Groote Stroom in de Casinotuin is het enige gedeelte van de Binnendieze waar aan beide zijden natuurlijke taluds aanwezig zijn. In 1993 werd de toenmalige vergane beschoeiing compleet vervangen. "Dit jaar hoeven we niets aan de beschoeiingen te doen, ze verkeren nog in een prima staat", aldus Valentijn.
Net als bij de vorige gelegenheden, als een gedeelte van de Binnendieze werd drooggelegd, werd ook dit jaar goed zichtbaar wat er allemaal in de Binnendieze verdwijnt. Oude fietsen werden netjes op een stapel gelegd, zodat een kraan die makkelijk kon optakelen. "We hebben zelfs een revolver en scherpe patronen gevonden", verklaarde Van der Linden. Medewerkers van rioleringsbedrijf Van der Valk-De Groot uit Waalwijk waren enkele dagen bezig met het uitbaggeren en leegscheppen van dikke lagen slib. Vlak voor de kerst van 2008 was het onderhoudswerk klaar, alle dammen verdwenen. Het Dommelwater stroomde weer door Voldersgat, Verwersstroom en Groote Stroom. De muren en funderingen van de Binnendieze kunnen er weer een aantal jaren tegen.

KringNieuws 1 (2009) 22-23

1974	Redactie Derde fase volgende week in de raad. Bij J. Heinsstraat verdere restauratie Binnendieze Brabants Dagblad woensdag 19 juni 1974 (foto)
1975	Redactie Haven vierde fase herstel Binnendieze. Restauratie Havenkwartier binnen half jaar van start Brabants Dagblad woensdag 15 januari 1975 (foto)
1975	Redactie De reconstructie en restauratie van de Binnendieze tussen de brandweerkazerne en het Carolusziekenhuis aan het Geertruikerkhof is klaar... Brabants Dagblad woensdag 7 mei 1975 (foto)
1975	Redactie Bij reconstructiewerkzaamheden aan de Visstraat, Oude loop Binnendieze ontdekt Brabants Dagblad vrijdag 17 oktober 1975 (tekening, foto)
1976	Redactie "Restauratie 6e fase Binnendieze" (gedeelte Vugterstroom tussen St. Jorisstraat en Vughterstraat) Gemeente werken ('s-Hertogenbosch 1976)
1976	Redactie Krediet-aanvragen in Bossche gemeenteraad. Verdere restauratie van stadswal en Binnendieze Brabants Dagblad woensdag 9 juni 1976 (foto)
1976	Redactie Onderzoek noodzakelijk. Restauratie 'moeilijkste stukken Binnendieze' Brabants Dagblad donderdag 24 juni 1976 (foto)
1976	Redactie Tussen Zusters van Orthenpoort en Waterpoort. Twee miljoen voor verdere restauratie Binnendieze Brabants Dagblad zaterdag 18 september 1976 (foto)
1979	Redactie Hoofd van Bouw- en Woningtoezicht: Binnendieze enorm verslechterd Brabants Dagblad woensdag 31 januari 1979 (foto)
1979	Redactie Gevaar door rem op restauratie. Verder verval dreigt voor Binnen-Dieze Krantenknipsel donderdag 1 februari 1979 (foto's)
1979	Redactie Kamerleden willen steun Binnendieze Brabants Dagblad woensdag 16 mei 1979
1979	Redactie Subsidie van f 734.000 voor noodherstel. Binnendieze wordt hersteld Brabants Dagblad woensdag 10 oktober 1979
1981	Redactie Restauratie Binnendieze. Voortgang aanpak 28 gevaarsobjecten: rapportage, financieel overzicht, situering Gemeentewerken 's-Hertogenbosch, afdeling Weg- en waterbouw ('s-Hertogenbosch 1981)
1988	Redactie Restauratie Binnendieze (Voorlichting sector ruimtelijke planning gemeente 's-Hertogenbosch) Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1988)
1989	Redactie Restauratie Binnendieze en stadswallen. Terugblik en toekomstvisie op de uitvoering van een omvangrijk en langdurig project (Projectgroep Binnendieze en stadswallen (sector III-buro RPos en buro RBwws en sector IV-afdeling Projecten)) Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1989)
1990	Redactie Restauratie Binnendieze (Voorlichting sector ruimtelijke planning gemeente 's-Hertogenbosch) Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1990)
1992	Peter Verhagen Restauratie Binnendieze fase VI (Nieuwstraat - Herman Moerkerkplein) KringNieuws 6 (1992) 14
1997	Redactie De Binnendieze, restauratie binnen een restauratie Baksteen 3 (1997) 15-18
2006	Ed Hupkens Binnendieze op de schop KringNieuws 1 (2006) 10
2009	Ed Hupkens Onderhoud aan Binnendieze KringNieuws 1 (2009) 22-23
2009	Wim Hagemans Stuk Binnendieze hersteld Brabants Dagblad donderdag 11 juni 2009

Bossche Encyclopedie |

Binnendieze op de schop

Troep

Huiseigenaren

Verdere plannen

Onderhoud aan Binnendieze

Voldersgat en Verwersstroom

Groote Stroom

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Peter Verhagen

Redactie

Ed Hupkens

Ed Hupkens

Wim Hagemans

Op deze pagina