afb.
materiaal: natuursteen 97 x 30 x 165 cm
Het graf bestaat uit een vrijstaand reliëf in een traditionele, naturalistische stijl waarop twee knielende jongens staan afgebeeld met tussen hen in een grote granaat. Boven de jongens staat een gebogen engel met gespreide vleugels in een beschermende houding. Dit is het graf van Bram Lafeber (6 december 1932 - 11 november 1944) en Frans Moussault (24 november 1930 - 24 november 1944).de afbeelding zal ongetwijfeld te maken hebben met verwonding en dood van de jongens tengevolge van een granaatontploffing. | 49 |
InleidingGrafmonument voor Bram Lafeber (1932-1944) en Frans Moussau(l)t (1930-1944), in 1944-1945 in een Realistische stijl vervaardigd door de Bossche beeldhouwer Piet Verdonk (1901-1968). Beide jongens kwamen op 11 november 1944 om het leven toen een granaat die zij gevonden hadden, explodeerde. Het graf bevindt zich iets ten zuidwesten van het lijkenhuisje (onderdeel II) in sectie 19-03-07-12.OmschrijvingHet graf zelf is omlijst met losliggende blokken kalksteen. Het monument bestaat uit een smalle, in oorsprong rechthoekige, kalksteen (savonnières) en heeft een kale sokkel waarop in losse bronzen letters de namen en geboorte- en sterfdata van de jongens vermeld staan. Daarboven begint de gebeeldhouwde voorstelling die het dramatische moment vlak voor de ontploffing van de granaat weergeeft. De beide jongens zitten geknield bij een granaat en onderzoeken deze. Over hen heengebogen bevindt zich een engel die de armen en vleugels om hen heen gespreid heeft om ze als het ware mee naar het paradijs te nemen. In zijn linkerhand draagt de engel een lelie. Het monument is aan de linkerzijde gesigneerd met het monogram van Piet Verdonk.WaarderingHet grafmonument is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur, het is tevens van belang als illustratie van de typologische ontwikkeling van het grafmonument. Het graf is van belang vanwege de plaats die de sculptuur inneemt binnen het oeuvre van de Bossche beeldhouwer Piet Verdonk.Het graf heeft kunsthistorisch belang vanwege de toegepaste realistische vormgeving. Het graf heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel met cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam. |
Zaterdag herdenken we weer onze doden, gevallen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Voor 's-Hertogenbosch kwam de bevrijding op 26 oktober 1944, maar het noordelijk deel van ons land moest nog een half jaar wachten op deze vrijheid. Maar ook ná 26 oktober 1944 kende 's-Hertogenbosch haar slachtoffers, bij voorbeeld door de ontploffing van nog overal verspreid liggende munitie. Bram Lafeber, bijna 12 jaar oud, en Frans Moussault, bijna 14 jaar oud, speelden op 11 november van dat jaar buiten op straat. 'Door een noodlottig ongeval tijdens hun spel', zoals dat in de overlijdensadvertentie werd gemeld, overleden zij. Op hun grafzerk op het kerkhof in Orthen is iets over dit ongeval te zien. Het natuurstenen reliëf toont twee knielende jongens met tussen hen in een granaat. Boven deze jongens staat een gebogen engel met gespreide vleugels in een beschermende houding.
Vanaf half december 1944 tot eind maart 1945 hoorden de Bosschenaren bijna dagelijks V1's overkomen. Zij werden afgeschoten in de richting van de havenstad Antwerpen. Bijna 2000 van deze vliegende bommen kwamen over. Zij waren duidelijk hoorbaar met hun kenmerkend geluid. Als dat geluid wegviel, was dat het teken dat de bom naar beneden zou komen; de motor haperde nogal eens. Bij dit verongelukken onderweg konden zij veel schade en slachtoffers veroorzaken. Het was dan ook geen wonder dat velen het schietgebedje baden: 'Ons Lief Vrouwke, gift 'm nog een douwke'; soms gevolgd door 'Gift 'm nog een zucht, dattie valt in Vught'. In Tilburg werd Peerke Donders aangeroepen in een soortgelijk gebedje: 'Heilig Peterke, Gift 'm nog een meterke'.
Veel V1's zijn neergekomen op het platte land, waar weinig schade werd aangericht. Op 22 december 1944 echter kwam er een neer op de Vliert in de Anthonie van Alphenstraat. Negentien doden en drieëntwintig gewonden waren er te betreuren. Circa 50 huizen werden geheel verwoest of zwaar beschadigd.
Op 20 maart 1945 bracht koningin Wilhelmina een bezoek aan 's-Hertogenbosch. Dat was niet geheel zonder risico, want nog regelmatig kwamen er granaten in de stad terecht die vanaf de andere zijde van de Maas afgeschoten werden. Ook op die 20e maart was dat het geval. Kort nadat koningin Wilhelmina vertrokken was kwam er weer een granaataanval, waarbij drie doden vielen.
|
1991 |
Henny MolhuysenVerhalen en legenden : Na de bevrijding...Brabants Dagblad donderdag 2 mei 1991 |
|
2012 |
Jos VerdonkOntwerp grafzerkEen beeld van Piet Verdonk : Supplement (2012) 117, 120 |
Frans van Gaal, Een monumentaal oorlogsverhaal (2003) 13
Jos Verdonk e.a., Een beeld van Piet Verdonk : Supplement (2012) 117, 120