Archiefonderzoek het klein begijnhof

Inhoudsopgave

• Literatuur2
• Inleiding3
• Het klein begijnhof3
• De situatie in de achttiende eeuw4
• De Vergulde Klosbeugel (Snellestraat 18)4
• Snellestraat 20-26 en achtergelegen huisjes5
• De zuidzijde van het Begijnstraatje6
• De Nieuwe Paushoed6
• Een huis ten westen van het voorgaande7
• Een kamer ten westen van de bovenstaande8
• Huizen op de hoek van het Begijnstraatje en de Postelstraat9
• Nog drie woningen, waarvan twee in de Postelstraat en een uitkomend op het begijnhof10
• Het Spijkersgasthuis11
• Tussenbalans11
• De middeleeuwse situatie12
• De kameren in en bij de Snellestraat12
• Drie kameren naast het huis van Hendrik Grove(ke)12
• Een kamer met tuin12
• Nog een kamer en tuin14
• Nog een kamer achter de minderbroeders17
• Twee kameren in een huis achter de minderbroeders18
• De kleinste (tevens achterste) kamer19
• De grootste kamer (bij de ingangspoort)19
• Een kamer in een huis aan de kant van de Vughterstraat20
• Nog een kamer22
• Het Huis metter (Groter) Halen25
• Een kamer met twee bedsteden25
• Nog een kamer27
• Het Huis van Loon28
• De oostelijke kamer28
• De westelijke kamer29
• Het Nederhuis30
• De kamer van 'vier steden'30
• Nog een kamer32
• Nog een kamer33
• Nog een kamer33
• Nog een kamer33
• De kamer van Margriet Heren35
• Kameren in en bij de Postelstraat36
• Een kamer vóór Aart van Waalre36
• Een kamer tegenover Hendrik van Weerthuizen36
• Nog een kamer tegenover Aart van Waalre38
• Een huisplaats van een kamer met gebouwen, eertijds in een huis tegenover de poort van Aart van Waalre39
• Nog een kamer in de Postelstraat41
• Nog enkele gegevens42
• Besluit43

Literatuur

Bruijn, M.W.J. de, en R. Jayasena, 'Het Klein Begijnhof was niet klein', Bossche Bladen 5 (2003) in druk
Duijvendak, M., Rooms, rijk en regentesk ('s-Hertogenbosch 1990)

Lexikon des Mittelalters (Stuttgart-Weimar 1999) dl. I, s.v. 'Beg(h)inen' Nolet, W., en P.C. Boeren, Kerkelijke instellingen in de Middeleeuwen (Amsterdam 195 1)
Sasse van Ysselt, A.F.O. De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch, 3 dln, ('s-Hertogenbosch 1910-1914)
Verdam, J., en C.H. Ebbinge Wubben, Middelnederlandsch handwoordenboek ('s-Gravenhage 1932)
Wolf, H.R., Archieven van partikuliere gasthuizen te 's-Hertogenbosch 1302-1811 (typescript 's-Hertogenbosch 1984)

Inleiding

In de winter van 2002/'03 werden opgravingen verricht aan de Snellestraat tussen de Stoofstraat en het Begijnstraatje, ten noorden van het pand Snellestraat 16. Achter de huizen aan de Snellestraat stonden huizen en huisjes die deel uitmaakten van het klein begijnhof, dat zich aan beide zijden van het tegenwoordige Begijnstraatje bevond.

Het klein begijnhof

Het klein begijnhof bestond al in het midden van de veertiende eeuw. In een Bossche schepenakte van 20 februari 1355 is expliciet srake van een kamer in de Stoofstraat 'achter het klein begijnhof'.³ Maar er zijn gegevens die op een oudere oorsprong wijzen. Terwijl er in een oorkonde van 17 december 1315 nog sprake is van een cijns aan 'het begijnhof' in 's-Hertogenbosch zonder meer,⁴ wordt op 21 november 1327 gesproken van het 'groot begijnhof'⁵, waaruit men kan afleiden dat toen ook het klein begijnhof al bestond. Het zal dus tussen genoemde data opgericht zijn. Door een betere toegang tot de aanwezige bronnen zou de datering in de toekomst nog nader gepreciseerd kunnen worden.
inwonen of in een groter huis samenwonen. Van één van de kameren wordt steeds vermeld dat er zich twee bedsteden in bevonden.
De begijnen hadden een status tussen die van een kloosterling en een leek in. Zij legden wel de geloften van gehoorzaamheid - dit wil zeggen aan de meesteressen en aan de regels van het hof - en van zuiverheid - seksuele

onthouding - af, maar niet voor eeuwig. Begijnen konden te allen tijde het hof verlaten, bijvoorbeeld wanneer er zich een huwelijkskandidaat aandiende. En de gelofte van armoede - het afzien van eigen bezit - ontbrak geheel. Daarom mochten begijnen erfelijk eigen huizen bezitten.¹ Hun huizen konden ook in erfelijk bezit van derden - ook van mannen - zijn, maar binnen het hof moesten ze wel door begijnen - of althans door vrouwen - bewoond worden. De transacties betreffende deze huizen vonden in 's-Hertogenbosch gewoon, dus net als bij andere huizen, voor het stedelijk schepengerecht plaats.

De situatie in de achttiende eeuw

Ofschoon het klein begijnhof in de zeventiende en achttiende eeuw niet meer bestond, bieden de gegevens uit deze tijd wel de mogelijkheid de ligging ervan nader te bepalen. Dit gebeurt door middel van een rondgang tegen de wijzers van de klok in, die begint in de Snellestraat bij het huis De Vergulde Klosbeugel - het voormalige Snellestraat 18 - dat met zijn noordzijde aan het begijnhof - beter gezegd aan een straatje door het Begijnhof - grensde. Hoewel dit huis buiten het begijnhof viel, maakte het wel deel uit van het opgravingsterrein. Vervolgens onderwerpen we in noordelijke richting de bebouwing naar het Begijnstraatje toe aan een onderzoek - het voormalige Snellestraat 20-26 - en behandelen daarna de bebouwing aan de zuidkant van dit straatje. Ten slotte wordt vanaf het straatje in zuidelijke richting de bebouwing aan de Posteistraat - ter plaatse van het tegenwoordige nummer 49 - aan een beschouwing onderworpen. Na deze rondgang op het terrein in de zeventiende en achttiende eeuw wordt geprobeerd de situatie in die tijd te relateren aan die in de Late Middeleeuwen.

De Vergulde Klosbeugel (Snellestraat 18)

We beginnen als gezegd met het voormalige Snellestraat 18, dat buiten het klein begijnhof maar binnen het opgravingsterrein lag. Waarschijnlijk is de naam van dit huis, die al van vóór 1635 dateert,³ ontleend aan de ring (beugel of bogel) die gebruikt werd bij het beugelen (clossen), een bekend balspel.⁴ Volgens een schepenakte van 23 december 1701 had Jacob Jacob Jansz. van Dokkum genoemd huis op 11 mei 1675 verkregen van Maaike Aartsen en Hendrik Beeldsnijder. De transportakte kon echter niet worden getraceerd; mogelijk is de datum onjuist. In ieder geval wordt in het verpondingsregister van 1654 al een Van Dockum als bezitter genoemd;⁵ in 1635 was het Jan Boudewijns.

Mouleyn. Achter grensde het complex aen erve van 't gasthuys van Margriet Spijckers. Zoals we zullen zien bevond dit gasthuis zich achter het noordelijk deel van het latere Postelstraat 47, dus ongeveer midden in het bouwblok. Het gancxke wordt op de voorloper van het kadastraal minuutplan van 1823 het klein begijnhof genoemd.

Snellestraat 20-26 en achtergelegen huisjes

Ten noorden van De (Vergulde) Klosbeugel en het genoemde gangetje lag een complex dat in de achttiende eeuw bestond uit een huis met drie huisjes ernaast onder één dak en drie kameren erachter. Dat dit in zijn geheel deel had uitgemaakt van het klein begijnhof kan worden afgeleid uit het grondcijnsregister van 1728. De betreffende post bevindt zich namelijk achter de aanhef luidende:
Volgens de Bossche voet van 28,7 cm gaat het hierbij om een breedte van ongeveer 38 meter. Dit is precies de lengte van het Begijnstraatje, gelegen tussen de Snellestraat en de Posteistraat.
In de Snellestraat:
1. De weduwe van Joris Deur steenhouwer, getaxeerd op 30 pond;
2. Deze weduwe opten houck van de Cleijnen Bagijnhoff, getaxeerd op 60 pond;
In het Begijnstraatje:
3. De weduwe een wooninge, 20 pond;
4. De weduwe een wooninge, 12 pond;
5. De weduwe noch een wooninge, 12 pond.
Het is aannemelijk dat de posten 1 en 2 het huis en de drie huisjes onder één dak betreffen en de posten 3, 4 en 5 de kameren erachter. Het verpondingsboek van 1654 geeft een heel ander beeld:
In de Snellestraat: - -
1. Jan Monhemer, 20 pond;
2. Dezelfde, 20 pond;
3. Adriaan Bossoly, 52 pond;
4. Jacobus van der Meulen op den anderen hoeck van 't Cleijnen Bagijnhoff, 36 pond;
In het Begijnstraatje:
5. Adriaan Bossoly, 21 pond;
6. Dezelfde noch een wooninge, 10 pond;
7. Backers noch een wooningh, 10 pond.
Wat hiervan zij, in ieder geval zijn de vier woningen in de Snellestraat en de drie in het Begijnstraatje hier nog wel in te herkennen. Het cijnsregister van 1674 vermeldt echter eerst Jacob van Dokkum in De Vergulde Klosbeugel (12 stuivers) en daarna:
Laatstgenoemde was, zoals we zullen zien eigenaar van het hierna volgende huis De Nieuwe Paushoed in het Begijnstraatje.

Opmerkelijk is dat de zojuist genoemde kameren hier niet worden vermeld. Dit is wel het geval in het volgende transport, daterend van 8 april 1748. Toen droegen drie erfgenamen van Johan van den Heuvel elk hun vierde deel over aan de vierde erfgenaam: Maria van den Heuvel, weduwe van Hyacinthus van de Ven. De koopsom van het geheel bedroeg 1830 gulden (gekapitaliseerde lasten 110 gulden 6 stuivers 4 penningen). Nu luidde de omschrijving:

De zuidzijde van het Begijnstraatje

De Nieuwe Paushoed

Oostelijk van de zojuist genoemde drie kameren stond een huis dat De Nieuwe Paushoed heette. Op 22 december 1660 droegen de erfgenamen van Hendrik van Echt het over aan Willem Jorisz. van Megen. Er was toen sprake van seeckere huijs ende erve, eertijts twee cameren geweest zijnde, gestaen binnen deser stadt opden Cleijnen Bagijnhoff, in vuegen 't selve huijs met sijnen rechten ende toebehoirten aldaer gestaen ende gelegen is, neffens erve Peeter Henricx ex uno ende neffens huijs ende erve Joris Deur ex alio, streckende van de gemeijn straet tot op erffenisse van ... (de naam is niet ingevuld).⁶ Hendrik van Echt had de helft van het goed geërfd van zijn ouders en de andere helft van zijn broer Jacob krachtens testament dat deze op 5 maart 1640 voor de Bossche notaris Jan Wijtmans had gemaakt. Helaas zijn van deze notaris geen protocollen of minuten bewaard gebleven.

staande ende gelegen binnen dese stad op den Kleijnen Bagijnhof, genaaint Den Nieuwen Paus Hoet, ex utroque een straatje, streckende voor vande gemeene straat agterwaarts tegens diverse geerfdens.¹ Jordanus van Hoofd was de bezitter van de hiernavolgende huizing, Willem Mosmans van het complex op de hoek van de Snellestraat. Zoals we zullen zien bezat Johannes Petrus Adrianus de Bruynincx het pand Postelstraat 47 en had hij inmiddels ook het achter zijn huis gelegen Spijkersgasthuis in zijn bezit gekregen. Als lasten werden nu genoemd de grondcijns van 2 stuivers 8 penningen, betaald wordende met eenen stuyver en seven penningen, 2 pond aan het Uilenburgklooster, 2 pond aan de infirmerie van het Groot Begijnhof. De twee andere renten waren inmiddels afgelost.

Een huis ten westen van het voorgaande

In het verpondingsregister van 1635 stond dit huis ten westen van De Nieuwe Paushoed op naam van de zusters Van Berckel⁹, in dat van 1654 van Gijsbert Backers¹⁰ en in het cijnsregister van 1674 van Peter Hendrik

Backers.¹ In het cijnsregister van 1728 stond het op naam van de weduwe Backers.² Dit was Elisabet Casens, weduwe van Gijsbert Backers, in leven chirurgijn, die op 19 februari 1731 het huis vermaakte aan haar zoon Gijsbert en dochter Beatrix, weduwe van Peter de Beijl.³ Op 28 december 1735 droeg Beatrix haar helft over aan haar broer voor de som van 147 gulden 10 stuivers, waarbij de lasten getaxeerd werden op 100 gulden. Het complex werd omschreven als een wel ter neringh staende huijsinge ende erve, met syn kelder ende een bakhoove, gestaen ende gelegen binne deese stad op de Klyne Bagynhof, aen de eene syde De Nieuwe Paushoet, aen de andere syde de gemeene gangh, strekkende voor van de staet genaemt Den Klynen Bagynhof tot op de erve van Margareta Pel, weduwe Cornelis van Stokkum.⁴ Nog dezelfde dag droeg Gijsbert het geheel voor 180 gulden (gekapitaliseerde last 200 gulden) over aan de kooplieden Andries van der Lage(n) en Reinier van Boxmeer.⁵ Gijsbert heeft aan zijn aandeel in de erfenis dus weinig overgehouden.
Omschrijving: huysing en erve op den Kleynen Bagynhoff neffens erve van juffrouw de weduwe Pirets ex uno en neffens eene opene plaats ex alio, strekkende agterwaarts tegens erve van de heer Peeter Vissers.⁷ Bij de laatste belending ging het om het hierna te behandelen perceel. De vier kinderen van Jordanus van Hooft en Maria Anna Gesant droegen het huis op 18 mei 1787 voor 465 gulden (last als hiervóór) over aan Willem van Gulik. De omschrijving luidde nu: een huijsinge en erve staande opde Klijne Bagijnhof, gequoteerd littera H n° 114, nevens de huijsinge genaamt de Paushoed ex uno en een open plaats ex alio, strekkende agterwaarts tegens erve van de heer Decker. Willem van Gulik transporteerde op 21 december 1797 voor 600 gulden (geen last meer) het huis aan Thomas Cornelis van Rijckevorsel, die een paar dagen tevoren al het hiernavolgende pand verkregen had, zodat hij vermeld werd als belending aan het achtereind.⁸

Een kamer ten westen van de bovenstaande

Opmerkelijk is dat de kamer ten westen van de voorgaande niet die kamer als belending aangeduid kreeg, maar het perceel van De Nieuwe Paushoed. Dit is al het geval in 1637. Op 7 september van dat jaar gaven de erfgenamen van Jacob Martens de Wilde timmerman de kamer ten erfelijke cijns aan Cornelis Mathijssen der Lip metselaar. De omschrijving luidde: eene camere met haeren gronde ende een ledichplaetsken daeran^! liggende, met andere henne rechten ende toebehoorten, gestan^! ende gelegen binnen deser stadt van sHertogenbossche ter plaetssen genoempt opten Cleijnen Bagijnhoff bijde Postelstraet tusschen erffenisse des convents van Oisterwijck deen sijde ende tusschen erffenisse des vrouwen gasthuijs aldaer dander sijde, streckende vanden erve Marikens weduwe Henricx van Echt tot opde ledige plaetsse ende erve Cornelis de Backer. De weduwe van Hendrik van Echt was de bezitster van het hiervóór behandelde huis De Nieuwe Paushoed, Comelis de Bakker bezat enkele percelen in de Postelstraat en het vrouwengasthuis was het zuidelijk gelegen Spijkersgasthuis. Het door mij niet getraceerde erf van het convent van Oisterwijk zou dan ten noorden van deze kamer moeten hebben gelegen. Opmerkelijk is dat de gegeven belendingen van het het gasthuis, het convent en Cornelis Backer nog in 1797 voorkomen.⁹ Alleen de bezitters van De Nieuwe Paushoed werden geactualiseerd.

Huizen op de hoek het Begijnstraatje en de Posteistraat

De transportakten betreffende deze huizen, die in de achttiende eeuw in het bezit van één eigenaar waren, waren niet verder terug te traceren dan de achttiende eeuw. In het verpondingsregister van 1635 worden van zuid naar noord in de Postelstraat ten noorden van het gangetje naar het Spijkersgasthuis - dit wil zeggen ter plaatse van het huidige Postelstraat 49 - vermeld:
Cornelis den Backer, eijgenaer ende bruijcker, getaxeert op veertich ponden

V £

Cornelis den Backer, eijgenaer, (niet ingevuld) sackdrager bruijcker, voor achtien ponden

II £ V st.

Pauwels Cloot opten houck vanden Cleijnen Bagijnhoff, eijgenaer ende bruijcker, getaxeert op veertich ponden

Elders in het register wordt nog een aangrenzend huis vermeld aan het Begijnstraatje:
(niet ingevuld) Cloot metselaer, eijgenaer, een soldaet bruijcker, voor twee en dertich ponden
Ook in 1654 komen we deze posten nog tegen:
Cornelis de Backer, eijgenaer, getaxeert op tweendertich ponden

IIII £

Cornelis de Backer, eijgenaer, getaxeert op sestien ponden

II £

Lambert van Rumst opden hoeck vanden Cleijnen Bagijnhoff eijgenaer, getaxeert op vierendertich ponden
Elders in het register:
Lambert van Rumpst, eijgenaer, getaxeert op twintighponden een huijsinge of woninge met sijne regten ende toebehoorten van dien, staande binnen dese stad op den Klijnen Bagijnhof, ex uno een gemeene gansken of plaatske, ex alio de volgende huijsinge, streckende voor van de Klijnen Bagijnhof;

item een huijsinge met sijne regten en toebehoorten van dien, staande op den hoek vanden Kleijnen Bagijnhof, uytkomende in de Postelstraat, ex uno den Klynen Bagynhof, ex alio 't volgende huijsje, streckende voor van de Postel-straat;
ende laastelyk een huijsinge en erve staande alhier in de Postel-straat met syne ap- en dependentien van dien, ex uno bovenstaande huysinge, ex alio (niet ingevuld), streckende voor vande gemeene Postelstraat (niet verder ingevuld).
Nog drie woningen, waarvan twee in de Postelstraat en een uitkomend op het begijnhof

Zuidelijk van bovenstaand complex in de Postelstraat en tussen het gangetje naar het Spijkersgasthuis wordt in de achttiende eeuw een complex vermeld bestaande uit drie woningen onder één dak, waarvan één uitkomende op het begijnhof. Op 8 juli 1733 transporteerde Arnoldus de Vries, soldaat onder het regiment van de brigadier van Amerongen, in garnizoen te Zutphen, een derde gedeelte in drie kamere ofte woninge onder een dack, met hunne gronde, regten ende toebehoorte, gestaen ende gelegen binne deese stad inde Postelstraet, waer van de agterste kamer met het keukentie syn uytgangh heeft op de Klynen Bagynhof, huijs ende erve Jacob vander Leemputte ex uno ende Jan Janse van Beugen ex alio, strekkende van de voorschreven Postelstraet tot de voornoemde Klyne Bagynhof, hem aengekoomen als eenige soon ende erfgenaem van syn moeder Margriet van Deurse, soo hy verklaerde, aan Francis Schelarlowits.³ Nog een derde deel verkreeg deze op 4 oktober 1738 van Cornelis van Deursen, die dit derde deel ook van zijn moeder geërfd had. De verkrijger bezat met de weduwe Van de Ven de twee overige derde delen.⁴ Op 24 juli 1753 droeg Francis' zoon Adriaan het hele complex over aan Christiaan van Luyt. De koopsom bedroeg 425 gulden (gekapitaliseerde lasten 20 gulden), de omschrijving luidde: drie woningen onder een dak, staande en gelegen alhier in de Postelstraat, aan d'eene syde d'erve van de heer Bruijnincx en aan d'andere zijde s^r Nicolaes Laurentius, streckende voor van de straat agterwaarts tot op den Kljjnen Bagijnhoff. De verkoper tekende overigens de akte als Adr. Schellaars.⁵ Christiaan van Luyt, oudekleerkoper, droeg de drie woningen vervolgens op 16 juni 1775 voor 200 gulden (lasten nog steeds 20 gulden) over aan de meester-timmerman Gerardus van der Vaart⁶, die ze liet slopen en vervolgens het lege erf op 29 november 1776, overigens voor dezelfde prijs, transporteerde aan de Bossche schepen Diederik Huijgens.⁷ Al kort daarna, op 17 januari 1777 wordt gesproken over een stal en koetshuys met het ledige erf daar agter, voor deezen het leedige erf van drie wooningen. Diederik Huijgens droeg het complex toen bij erfmangeling tegen een huysje staande ten zeyden van de groote huyse van de gemelde verkryger, over aan Johannes Petrus Adrianus de Bruynincx en zijn tante Glaudina Bruynincx. Diederik Huygens was eigenaar van het huis Postelstraat 45,⁸ ten zuiden van het huis van Adrianus de Buynincx, Postelstraat 47.⁹ In margine van de akte staat: Koop by erffmangeling den l0 january 1777 alhier getauxeerd op 300.-.-, lasten 20.-.-, en nog 150.-.- wegens aangenomen verbetering der stal en koetshuys, samen dus 470 gulden.¹⁰ De erfgenamen Bruynincx transporteerden het huis Postelstraat 47 met de stal en het koetshuis daarnaast op 21 augustus 1792 aan Hugo Bowier, oud-schepen en raad van de stad,¹¹ en deze laatste op 15 december 1797 aan Thomas Cornelis van

Rijckevorsel.¹

Het Spijkersgasthuis

Op 20 oktober 1443 maakte de begijn Margriet Spijkers haar testament, waarin zij een gasthuis voor vier vrouwen fundeerde. Zij bestemde daarvoor een huis direct achter haar woonhuis op het hof en naast een ander huis van haar, aan de ene zijde het eerstgenoemde huis en met de voorkant (?) langs de straat naar de Dieze en aan de achterzijde strekkend met tuin en uitgang naar de Postelstraat.² Hoe deze belendingen ook geïnterpreteerd dienen te worden, zoals uit latere gegevens blijkt,³ lag het gasthuis achter het latere huis De Vergulde Klosbeugel (Snellestraat 18), dus ongeveer midden in het bouwblok tussen de Stoofstraat en het Begijnstraatje. Het zal dus onmiddelijk ten zuiden van het begijnhof hebben gelegen en daaraan grenzend. De toegang vanaf de Postelstraat bevond zich tussen de latere huizen Postelstraat 47 en 49. Blijkens de tekst in de marge van een schepenakte van 23 juni 1486 lag het verder achter het huis of de tuin van Jan Oedevaer.⁴
De koopsom bedroeg 297 gulden. Met de kindere Schellaerts zijn de kinderen Schelarlowits bedoeld, de toenmalige eigenaars van de woningen ter plaatse van het zuidelijk deel van Postelstraat 49. De Bruynincx bewoonde als gezegd Postelstraat 47, waarachter zich het gasthuis moet hebben bevonden. Waarschijnlijk is de bebouwing afgebroken en de vrijgekomen ruimte aan de tuin van De Bruynincx toegevoegd.

Tussenbalans

We treffen dus op het voormalige begijnhofterrein in de achttiende eeuw de volgende percelen en woningen aan:
1. een huis met drie huisjes ernaast en drie kameren erachter (Snellestraat 20-26);
2. het huis De Nieuwe Paushoed en huisje of kamer ernaast (zuidzijde Begijnstraatje);
3. een huis, erf, kelder en bakoven (zuidzijde Begijnstraatje);
4. een kamer (zuidzijde Begijnstraatje);

5. drie huizen (waarvan één in het Begijnstraatje en twee in de Postelstraat);
6. drie woningen onder één dak, later koetshuis en stal (in de Postelstraat).
Samen dus zeventien woningen. Met uitzondering van het huis, de huisjes en de kameren in de Snellestraat werden deze huizen en kameren aan het eind van de achttiende eeuw aangekocht door Thomas Cornelis van Rijckevorsel, die ze vervolgens heeft laten afbreken en in de Postelstraat het huidige woonhuis heeft laten bouwen.

De middeleeuwse situatie

Aangezien door de sloop van de huisjes van het klein begijnhof vanaf de achttiende eeuw de situatie ter plaatse geheel gewijzigd is, is het onmogelijk de middeleeuwse toestand in detail te reconstrueren. Net als in het bovenstaande worden eerst de kameren aan en bij de Snellestraat behandeld, vervolgens die aan het Begijnstraatje in de richting van de Postelstraat en ten slotte de aan deze straat gelegen kameren.

De kameren aan en bij de Snellestraat

In het algemeen worden de kameren aan en bij de Snellestraat gesitueerd 'achter de minderbroeders', maar deze aanduiding kan ook op een groter gebied betrekking hebben, zelfs tot in de Postelstraat. Het is dus nodig de hier behandelde categorie ook op de in de akten genoemde belendingen te situeren. Om te beginnen worden drie kameren naast het huis van Hendrik Grove(ke) gesitueerd. Dit zal de bezitter zijn geweest van het perceel van De Vergulde Klosbeugel (Snellestraat 18).

Drie kameren naast het huis van Hendrik Grove(ke)

Een kamer met tuin

Op 11 februari 1407 beloofde jonkvrouw Katelijn van Wijk een jaarlijkse cijns van 3 oude Franse schilden aan Heilwig van Wijk, dochter van Jan Rikouds zwager van Heeswijk, uit een kamer met haar ondergrond met een bijbehorende tuin naast het erf van Hendrik Grove(ke).¹ Op 19 mei 1410 beloofde Katelijn opnieuw een cijns aan Heilwig, nu van 5 oude schilden. Van de kamer en haar toebehoren werd bij deze gelegenheid gezegd dat zij zich met ene eind uitstrekte aan de straat. Behalve van de tuin, die de tuin van de begijnen wordt genoemd, was ook sprake van een weg vanaf de kamer en tuin langs de muur 'van de genoemde tuin van de begijnen tot aan de openbare straat, strekkende door de tuin van de begijnen'.²

In 1434 is de kamer in bezit van de weduwnaar van Mechteld dochter van Jan Hacken, en Jut dochter van Hendrik Schreynmaker. De laatste was een zoon van wijlen Dirk Schrijnmaker en van wijlen Heilwig dochter van Jan Hacken. Jut was gehuwd met Jan Batenz. Op 7 september van dat jaar droegen zij de kamer over aan Marten Pels, Mathijs Andries Petersz. en Margriet weduwe van Jan Berend Hugen gewandsnijder. Liesbet weduwe van Hubrecht van der Voort verkreeg het levenslang vruchtgebruik.¹

Samenvatting

Katelijn van Wijk (1407.02.11;1410 mei 19) »
Aleid van Wijk, dr. w. Jan Rikouts zwager 1421.01.24 »
Heilwig Hacken, wed. Jan Hacken (1421.02.08-10; 1428.12.11-13)

Goiart van Erp, wednr. Mechteld Jansdr. Hacken, en Jut Jansdr. Hacken 1434.09.07 »
Marten Pels, Mathijs Andries Petersz. en Margriet wed. Jan Berend Hugen gewandsnijder; vruchtgebruik aan Liesbet wed. Hubrecht van der Voort

Mechteld Jan Hacken de helft bij erfenis »
haar zoon Jan Aartsz. van Andel, kanunnik, 1454.01.31 de helft »
Andries Jan Berendsz. 1454.04.17 »
zijn moeder Margriet dr. w. Gerit Rovers, wed. Jan Berend Hugenz., erfenis »
kdn. Jan Berend Hugenz. 1469.12.12 »
Wouter Lambertsz. van Beerze 1485.04.27 »
Hendrikske wed. Marcelis Morincx

Nog een kamer en tuin

Op 7 november 1399 transporteerde Gerit van Uden de helft in een kamer aan Geertruid dochter van wijlen Borchard Metselaar. De kamer was van Aleid Loy Mostart geweest. Zij bevond zich in een huis bij het erf van Hendrik Grove(ke).¹ Dat Geertruid ook de andere helft in de kamer verwierf, en wel van de minderbroeder Wouter van Eel, vernemen we in een oorkonde van 13 oktober 1412, waarin Geertruid Borcharts, zuster in het Groot Ziekengasthuis, de kamer overdroeg aan Heilwig weduwe van Jan Dirksz, Spijkers.² Op 16 januari 1420 transporteerde Heilwig de kamer aan Mechteld weduwe van Hendrik Aben³ en deze laatste op 10 december van hetzelfde jaar aan Cristien van den Kelre.⁴ In 1426 verkreeg Goiart van Erp, zoon van wijlen Jan van Middegaal, bij schepenvonnis alle goederen van Cristien, dochter van Hendrik van de Kelre, en droeg deze vervolgens over aan Herburg dochter van wijlen Willem Hebbenz. van Gestel bij Herlaar. Op 4 april 1426 droeg Herburg de helft van die kamer en tuin, gelegen tussen kamer of erf van wijlen Heilwig Hacken en tussen kamer of erf van Aleid van Cuijk, over aan Ide dochter van wijlen Hendrik van de Velde.⁵

Samenvatting

Aleid Loy Mostart helft
Goiart Mostart helft »
Gerit van Uden 1399.11.07 helft »

Geertruid Borcharts Metselaars

Wouter van Eel, minderbroeder, helft »
Geertruid Borcharts Metselaars

Geertruid Borcharts, zuster in het Groot Ziekengasthuis 1412.10.13 »
Heilwig wed. Jan Dirksz. Spijkers 1420.01.16 »
Mechteld wed. Hendrik Aben 1420.12.10 »
Cristien van den Kelre
Goiart van Erp, zoon van wijlen Jan van Middegaal »
Herburg dochter van wijlen Willem Hebbenz. van Gestel bij Herlaar 1426.04.04 de helft »
Ide dochter van wijlen Hendrik van de Velde
Hendrik en Luitgard, kdn. w. Hendrik van den Velde de helft »
Herburg dr.w. Willem Hebbenz. van Gestel bij Herlaar 1432.10.29 de helft »
Liesbet wed. Hubrecht van der Voert 1434.07.03 vruchtgebruik van de helft »
dochters Margriet, Geertruid en Hilleke 1434.07.03 de helft »
Liesbet dr.w. Hendrik sMolners 1434.07.03 de helft »
Aleid dr.w. Hendrik van Reek bij testament de helft »
de zusters van de Oudehuls 1444.06.26 de helft »
Liesbet wed. Matheus van Buttel

Aleid dr.w. Hendrik van Reek 1437.09.13 de helft »
Sofie wed. Jan de Bie van Drunen de helft bij erfenis (?) »
Geertruid Peter Broesen, geh. met Jan Lambert Beys, en Jenneke Aart Loef Jansz., geh. met Jan Jansz. die
Hertoghe, 1439.02.19 de helft »
Christijn dr.w. Wennemar Koenen van Diegden de helft bij erfenis
Het klein begijnhof de helft »
Liesbet wed. Matheus van Buttel

Matheuske d.w. Herman van Buttel, z.w. Liesbet wed. Matheus van Buttel
bij schepenvonnis het klooster van Porta Celi 1465.03.15 »
Bartram Jan Bartrams 1465.10.26 het geheel »
Frank van Langel

Nog een kamer achter de minderbroeders

Op 18 april 1417 droeg Jan Quappe, zoon van wijlen Frank Nollekens, het derde deel van een kamer over aan Rikmoed weduwe van Frank Nollekens. Deze kamer had toebehoord aan Heilwig Spijkers en daarna aan Aleid Zwaardvegers. Nu behoorde dat derde deel toe aan de minderbroeder Hendrik Zwaardveger. Jan Quappe had dat derde deel verkregen van het klooster van Porta Celi in 's-Hertogenbosch. De kamer werd gesitueerd op het klein begijnhof achter het klooster van de minderbroeders in een huis op het genoemde hof, namelijk dat huis dat stond naast het huis van Hendrik de Grove vleeshouwer.¹

augustus 1430, waarbij een cijns van 2 pond uit de kamer werd overgedragen.¹

Samenvatting

Heilwig Spijkers
Aleid Zwaardveger
Hendrik Zwaardveger, minderbroeder 1/3
klooster Porta Celi 1/3 en kdn. Lambert Kes, Goiart Keympen en Geritke dr.w. Gerit Loy 2/3 »
Jan Quappe, z.w. Frank Nollekens 1/3 1417.04.18 »
Rikmoed wed. Frank Nollekens

Jan Quappe, z.w. Frank Nollekens 1420.01.02 »
Aleid wed. van Hendrik van Cuijk goudsmid (1430.08.11) bij testament »
predikheren 1453.12.10 »
Jenneke wed. Willem van der Sluysen 1454.01.17 »
klooster Mariëndonk 1454.01.19 verhuur »
Katelijn Jansdr. van Riel

Twee kameren in een huis achter de minderbroeders

Margriet dochter van wijlen Lambert Dunnecop, gehuwd met Hubrecht zoon van wijlen mr. Hubrecht van Herwijnen, transporteerde op 31 augustus 1401 de helft van een kamer, welke kamer had toebehoord aan

Elizabet weduwe van Reinier van Son, en nog een kamer aldaar aan Beatrijs weduwe van wijlen Hendrik Jonge van Haaren. De eerste kamer werd gesitueerd in een huis naar de minderbroederskerk toe, namelijk in het voorste deel naar de straat toe, en de tweede kamer in het achterste deel. Margriet had die helft en kamer verkregen van Jan, Cristien en Belie, kinderen van wijlen Reinier van Son.

De kleinste (tevens achterste) kamer

Op 31 augustus 1401 transporteerde Hubrecht zoon van wijlen mr. Hubrecht van Herwijnen als man van Margriet dochter van wijlen Lambrecht Dunnecop de helft van een kamer en een kamer aan Beatrijs weduwe van wijlen Hendrik Jonge van Haaren. Eerstgenoemde kamer had toebehoord aan Liesbet weduwe van Reinier van Son en bevond zich in een huis op het begijnhof het dichtst naar de minderbroederskerk toe, en wel in het voorste deel van dat huis naar de straat toe, en de andere kamer in het achterste deel. Deze helft van een kamer en een kamer had Margriet verkregen van de kinderen van Reinier van Son.

Samenvatting

Liesbet wed. Reinier van Son
Haar kinderen Jan, Cristien en Belie, geh. met Herman van Eindhoven, de helft »
Margriet dr.w. Lambert Dunnecop, geh. met Hubert z.w. mr. Hubert van Herwijnen 1401.08.31 de helft »
Beatrijs Jongen, wed. Hendrik de Jonge van Haren (testament) de kleinste kamer »
Luitgard, dr. Jan Huen en van Jutte dr. van Beatrij s en Hendrik de Jonge 1412.05.26 »
Margriet dr.w. Hendrik Molen

De grootste kamer (bij de ingangspoort)

Ook deze kamer was op 31 augustus 1401 door Hubrecht van Herwijnen als man van Margriet Lambrechtsdochter Dunnecop overgedragen aan Beatrijs weduwe van Hendrik Jonge van Haaren. Denkelijk is zij vervolgens bij testament in handen gekomen van Nenne weduwe van Willem Pauwe.

Samenvatting

Liesbet wed. Reinier van Son
Haar kdn. Jan, Cristien en Belie, geh. met Herman van Eindhoven, de andere kamer »
Beatrijs wed. Hendrik de Jonge van Haaren bij testament (?) »
Nenne wed. Willem Pauwe en dr. Beatrijs 1412.12.07 vererving »
Beel sGroven (1454.12.19; 1474.02.17)
Beel Grove, dr. van Hendrik de Grove, en haar zr. Liesbet, geh. met Jordaan Hacken 1435.07.16 twee derde deel »
Agnes dr. Hendrik de Grove

Agnes wed. Dirk van Lieshout 1462.01.04 »
Katelijn wed. Aart van Vladeracken 1484.07.19 deling »
Luitgard dr. Aart van Vladeracken, geh. met Peter Jansz. van den Berze

Een kamer in een huis aan de kant van de Vughterstraat

Blijkens een gehavende schepenakte transporteerde in februari - waarschijnlijk op de zestiende - van het jaar 1400 Aleid weduwe van Hendrik Zwaardveger de helft van een kamer aan Jan Spijker, zoon van Aart Hoernken. De helft van deze kamer was van Koenegond Gerardijns geweest. Hendrik Hermansz. Zwaardveger had haar verkregen van Liesbet dochter van N.N. van Langelaar. Op dezelfde datum droeg juffrouw Geertruid, begijn, dochter van wijlen Klaas Schilder de jonge, ook de helft van een kamer over aan Jan Spijker.³ Van deze helft werd gezegd dat zij gelegen was in een huis aan de kant van de Vughterstraat. Waarschijnlijk ging het hierbij om

helften van dezelfde kamer. Op 18 februari 1400 verkocht Jan Spijker de twee helften aan broeder Gerit Schilder, kloosterling van het klooster Porta Celi.¹
Waarschijnlijk zijn de rechten door vererving weer verdeeld geraakt, want op 16 juli 1418 transporteerde Jan Hoernken zijn recht op de helft aan Geertruid Neven Iwensdochter.² Op 31 oktober 1421 droeg de prior van de Bossche predikheren als uitvoerder van haar testamente de kamer over aan Katelijn weduwe van Mathijs van Ekart.³ Via haar zoon Goiart van Ekart kwam de kamer vervolgens op 13 oktober 1423 in bezit van Margriet van Heukelom de oude, dochter van Zebert van Heukelom.⁴ Haar zoon Jan Geritsz. van Hellu transporteerde haar op 28 juni 1428 Suzanne weduwe van Aart Govy.⁵

Deze droeg de kamer op 6 juni 1460 over aan Liesbet weduwe van de kramer Jan Vos.¹

Overzicht

Koenegond Gerardijns de helft
Liesbet dr.w. ..... van Langelaar de helft »
Hendrik Hermansz. Zwaardveger
Aleid wed. Hendrik Hermansz. Zwaardveger 1400.02.16? de helft »
Jan Spijker, z. Aart Hoernken

Geertruid, begijn, dr.w. Klaas Schilder de jonge de 1400.02.16? (1401.03.18) de helft »
Jan Spijker, z. Aart Hoernken
Jan Spijker, z. Aart Hoernken, 1400.02.18 twee helften »
Gerit Schilder, kloosterling van Porta Celi

Jan Hoernken 1418.07.16 recht op de helft »
Geertruid Neven Iwensdr. krachtens testament 1421.10.31 hele kamer »
Katelijn wed. Mathijs van Ekart
Goiart Mathjsz. van Ekart 1423.10.13 »
Margriet van Heukelom
Jan Jansz. van Hellu en Margriet Zebrechtsdr. van Heukelom 1428.06.28 »
Suzanna wed. Aart Govy

zonen Jan Sampsen deling 1442.06.28 »
Lodewijk Janz. 'Sampsen 1442.07.05 »
Reineerke wed. Frank Cnoep 1454.01.29 »
Gudeld wed. Willem van Veghel
kinderen Willem van Veghel 1457.09.10 »
Beel dr.w. Dirk Jansz. wijntapper 1460.06.06 »
Liesbet wed. Jan Vos kremer
Katelijn dr. Jan Vos
Gerit van den Broeck als wednr. van Katelijn dr.w. Jan Vos 1480.03.13 vruchtgebruik »
Margriet dr.w. Jan Vos

Nog een kamer

Op 15 januari 1400 droeg Jutte dochter van wijlen Jan van Helmond, weduwe van Willem Wambuisstikker alias Geritsz. een kamer over aan Heilwig Spijkers. Deze kamer had toebehoord aan Ida zuster van de kanunnik Gerit Snoec; Jutte had haar van hem verkregen.³

samen met haar zoon Jan op 28 september 1465 de huisplaats ervan transporteerde aan Rikmoed dochter van Willem Roelofsz. Deze huisplaats werd gesitueerd tussen de openbare straat en de begijnhofmuur.¹ Aannemelijk is dat de kamer ten prooi is gevallen aan de stadsbrand van 13 juni 1463²

Overzicht

Gerit Snoec, kanunnik van Sint-Jan »
zijn zuster Ida »
Jutte dr.w. Jan van Helmond, wed. Willem Geritsz. Wambuisstikker 1400.01.15 »
Heilwig Spijkers 1416.08.04 al haar goederen bij testament »
nat. drs. Hille en Margriet 1417.02.13 »
Mechteld dr. Tielman Vinek, wed. Jan Huninc bij testament »
deken, kapittel en kerkfabriek van de Sint-Jan, de predikheren en de minderbroeders 1436.10.29 »
Lambrecht van Doorne 1436.11.17 »
Liesbet wed. Reinier Loenman messenmaker door vererving »

Hendrik z.w. Reinier Loenman 1452.09.09 »
Aleid wed. Jan van den Einde, dr.w. Hendrik Kater door vererving »
Reinieke dr. Jan van den Einde, wed. Frank Knoep 1465.09.28 »
Rikmoed dr.w. Willem Roelofsz. 1488.01.15 »

Bethaniëklooster verhuur een kamer 1488.01.15 »
Liesbet dr.w. Albrecht van Triest

Bethaniëklooster verhuur andere kamer 1488.01.15 »
Elsbeen wed. Jan van den Lueke

Het Huis metter (Groter) Halen

Een van de grotere gebouwen op het klein begijnhof was het zogeheten Huis metter Halen of Huis metter Groter Halen. Mogelijk ontleende het deze naam aan een 'haal', een hengsel boven de haard om een ketel aan op te hangen, van buitengewone grootte. Maar misschien moeten we eerder denken aan een windas aan de gevel.

Een kamer met twee bedsteden

Op 30 juli 1399 transporteerde juffrouw Isenbeel dochter van Dirk de Schout een kamer in het huis geheten tHuis metter Groter Halen aan Jutte dochter van Jacob van Baschot. De kamer, die twee bedsteden bevatte, was afkomstig van Agnes van Bungen, de moeder van Isenbeel, die haar voor de helft verkregen had van Roelof Roesmont en voor de helft van de meesteressen van het hof.¹ Jutte van Baschot droeg de kamer op 7 maart 1405 over aan Liesbet weduwe van Willem van den Arennest.² Merkwaardig is een niet afgewerkte schepenakte uit 1408, waarin de predikheer broeder Gerit van Hal de kamer wilde overdragen aan Jan Louwer, zoon van wijlen Hendrik. Volgens deze conceptakte had Jutte weduwe van Jan ...? de kamer aan haar zoon Gerit vermaakt.³ Hoe dit ook zij, op 11 februari 1421 gaven broeder Jan van Son, prior van de predikheren, en broeder Gerit van Hal namens het hele klooster de kamer ten erfelijke cijns aan Klaas van Stakenburg, zoon van wijlen Klaas,⁴ die haar op 19 oktober van hetzelfde jaar overdroeg aan Gudeld weduwe van Hendrik van Vessem.⁵

Samenvatting

een kamer met twee bedsteden
Roelof Roesmont de helft »
Agnes van Bungen

De meesteressen van het klein begijnhof de helft »
Agnes van Bungen

Iselbeel dr. Agnes van Bungen en Dirk de Schout (1408.05.31) 1399.07.30 »
Jutte dr. Jacob van Baarschot 1405.03.07 »

Elizabet dr.w. Willem van den Arennest

predikheren 1421.02.11 »
Klaas van Stakenborch 1421.10.19 »
Gudeld (Mesmekers) wed. Hendrik van Vessem (Mesmekers)
(1425.07.17; 1430.02.20; 1438.07.14)

lege plaats
Thomas Willemsz. testament »
(Oda) wed. Jan Hollander 1421.12.11 »
wed. Hendrik Mesmekers

erf op de huisplaats van het Huis met de Grote Haal
Oda wed, Jan Hollander en z. Jan 1424.05.11 »
Gudeld wed. Hendrik van Vessem (Mesmekers)

bovenstaand complex
Gudeld wed. Hendrik van Vessem (Mesmekers) 1448.01.30 »
Berta wed. Hendrik nat.z.w. Aart van Vladeracken 1448.05.09 »
Ida Gerit Godeweerts »
Jan Jan Loenman 1473.05.31 »
Dirk Geritsz. van Rode

Nog een kamer

Een kamer in het Huis metter Halen waarover veel minder bekend is, is die van de begijn Geertruid Leeukens. Zij droeg die kamer, waarin zij woonde, op 2 maart 1411 over aan haar dienstmeid Margriet van Alem, die ook in de kamer woonde. Deze zou de kamer echter pas in bezit nemen - 'aanvaarden' (apprehendere) - na de dood van Geertruid. Na het overlijden van Margriet zelf moest de kamer aan de armen van het Groot Ziekengasthuis komen. Geertruid beloofde Margriet een cijns van 10 pond uit de kamer op bovengenoemde voorwaarde en op voorwaarde dat de cijns pas na de dood van Geertruid gemaand zou worden.¹ De transacties leveren enkele buitengewoon interessante juridische puzzels op, waar ik hier echter niet verder op kan ingaan.

Overzicht

Geertruid Leeuwkens, begijn, 1411.03.02 »
Margriet van Alem, haar dienares (na haar dood de armen van het Groot Ziekengasthuis)

Het Huis van Loon

Aan de zuidkant van het Begijnstraatje, tussen het Huis metter Halen en de Postelstraat, stond een ander huis: het Huis van Loon, dat twee kameren omvatte.¹

De oostelijke kamer

Bij testament vermaakte Mechteld Vynnen de helft in het Huis (en erf) van Loon en de daaraan liggende tuin aan haar zoon de chirurgijn mr. Aart Buc, natuurlijke zoon van wijlen Albrecht Buc, priester. Deze droeg die helft, te weten het oostelijk deel naar de minderbroeders toe, op 1 december 1417 over aan Liesbet natuurlijke dochter van wijlen Michiel de Lange van Oirschot. Liesbet droeg de kamer op 2 augustus 1419 over aan Oede dochter van wijlen Dirk Oede Heinenz.² Hierna is de helft van het Huis van Loon in het bezit gekomen van Oedes broer Hendrik, die haar op 20 juni 1441 transporteerde aan Koenegond weduwe van Aart Bruystens vleeshouwer.³ Koenegond droeg haar op 4 augustus 1444 over aan Heilwig dochter van wijlen Gijsbrecht van den Leempoel.⁴

haar beurt op 2 juni 1462 aan Belie weduwe van Herbrecht Goiarts, zoon van wijlen Jan die Vette.¹ Mogelijk heeft Belie de helft ten slotte tussen 20 en 23 oktober 1465 overgedragen aan Frank van Langel. De akte die daarvan is overgeleverd, is echter niet afgewerkt.²

Samenvatting

Mechteld Vynnen (testament) »
haar zoon mr. Aart Buc, nat.z.w. Albert Buc, priester 1417.12.01 »
Liesbet nat.dr.w. Michiel de Lange van Oirschot 1419.08.02 »
Oede dr.w. Dirk Oede Heinen
Hendrik z.w. Dirk Oede Heinen
1441.06.20 »
Koenegond wed. Aart Bruistens vleeshouwer 1444.08.04 »
Heilwig Gijsbrechtsz. van den Leempoel

Wouter Gijsbrechtsz. Back 1453.10.26 »
Engbrecht Jansz. van den Leempoel
diens erfgenamen
1455.02.06 »
Agnes dr.w. Aart Jan Jacobsz. van Beke
1462.06.02 »
Belie Jan die Vette, wed. Herbert Goiartsz.
1465.10.20-23 »
Frank van Langel

De westelijke kamer

Op 17 augustus 1401 droeg juffrouw Oede dochter van wijlen Jan die Koe van Driel aan haar zusterjuffrouw Willemke haar recht over op de helft in een kamer met haar ondergrond, die van juffrouw Jutte van Driel was geweest.³ Denkelijk ging het hierbij om het westelijk deel van het Huis van Loon. Wat er verder met deze kamer gebeurd is, kon niet worden achterhaald.

Overzicht

westelijke kamer?
Oda dochter wijlen Jan de Kok van Driel recht op helft kamer 1401.08.17 »
Willemke dochter wijlen Jan Kok

Het Nederhuis

Een ander huis op het hof was het Nederhuis. Het is denkbaar dat dit huis bestond uit vier kameren. Dit zou kunnen worden afgeleid uit een schepenakte uit 1448, waarin gesproken wordt van een kamer uit quatuor locis dictis communiter van vier steden.¹ Zoals bekend werd met een domistadium een 'huisplaats' bedoeld; hier zou het dan om 'kamerplaatsen' kunnen zijn gegaan.

De kamer 'van vier steden'

Op 17 mei 1448 verklaarden de bestuurders van het Groot Ziekengasthuis dat zij van de uitvoerders van het testament van Margriet Spijkers drie schepenakten, een oorkonde uitgevaardigd door de minderbroeders en een notariële akte hadden ontvangen. Van vier van deze documenten wordt het begin en het einde weergegeven: een schepenakte van 23 september 1381, een van 21 juli 1401, de akte van de minderbroeders van 18 oktober 1398 en een notariële akte waarvan de datering ontbreekt.⁵ Waarom van de derde schepenakte niet het begin en het eind is weergegeven, wordt niet gezegd. Mogelijk is hier sprake van een kopiïstenfout. Dit zou ook de hierna te noemen verkeerde datum 21 juli 1401 kunnen verklaren.

van Mathijs Scermers.¹ Van de schepenakte van 21 juli 1401 moet gezegd het jaartal verkeerd zijn. De overige gegevens, zowel de beginwoorden als de dagtekening — feria quinta post festum divisionis beatorum apostolorum -, zijn in overeenstemming met een akte van 19 juli 1397 in het Bosch' schepenprotocol. In deze akte transporteert Luite de kamer, die zij had verkregen van de Tafel van de Heilige Geest, aan Margriet Spijkers. Interessant in deze akte is de overdracht van 'het derde deel van twee plaatsen (stallorum) geheten steden, gelegen bij genoemde kamer, namelijk dat derde deel dat gelegen is naast genoemde kamer en welk derde deel genoemde Luite van genoemd klein begijnhof had verkregen.² Mogelijk zijn hier de 'kamerplaatsen' van twee vroegere kameren bedoeld.³

bezit van het erf den Reefter moeten zijn gekomen, maar dit blijkt toch niet helemaal te kloppen (zie hieronder).

Overzicht

Tafel van de Heilige Geest 1381.09.23 »
Luitgard wed. Mathijs Scermers 1401.07.21 »
??

Margriet en Hille Spijkers (1437.04.05) (testament) »
arme gevangenen
Groot Ziekengasthuis ([1448.04.25-27]) 1448.05.17* »
Jan (Jansz.) Reymbrants (1474.08.20; 1482.12.14) 1490.08.27 »
Klaas Peter Pels (op voorwaarde)

Nog een kamer

Op 26 maart 1390 verkochten de kinderen van wijlen Pauwels Kersmaker een kamer 'in het huis gelegen aldaar, geheten gewoonlijk Dat Nederhuys' aan Jutte dochter van Jan Helmond snijder, weduwe van Willem Geritsz. Die kamer was van hun zuster Aleid geweest. Zij werd gesitueerd tussen de kamer van juffrouw Van Gestel en de kamer van Luitgard van Hemert.¹ Al ruim een jaar later droeg Jutte de kamer over aan Mechteld weduwe van Wouter Riken.² Op 21 juni 1391 droegen de kinderen van Wouter haar over aan Katelijn natuurlijke dochter van Jan Peters.³ Deze transporteerde op 7 juli 1414 aan Berend Huysman smid en deze op 6 augustus 1414 aan Hille weduwe van Willem van Oss.⁴ Hille droeg op 29 maart 1424 over aan Hille en Kateljn dochters van wijlen Jan

Hals.¹ Hierna verdwijnt de kamer uit het zicht van de bronnen.

Overzicht

kinderen Pauwels Kersmaker 1390.03.26 »
Jut dr.w. Jan van Helmond of Helvoirt, wed. Willem Geritsz. Wambuisstikker 1391.06.21 »
Mechteld wed. Wouter Riken
kinderen Wouter Riken 1411.08.27 »
Katelijn nat.dr.w. Jan Petersz. 1414.07.07 »
Bertoud of Bernard Huysman smid 1414.08.06 »
Hille wed. Willem van Oss 1424.03.29 »
drs.w. Jan Hals

Nog een kamer

Op 16 november 1395 transporteerde Liesbet weduwe van Willem van Gestel een kamer met haar ondergrond in het Nederhuis aan Luitgard dochter van wijlen Goiart geheten Goddijn van Ophemert. Margriet dochter van Jan van Amersvoert deed tegelijkertijd afstand van haar recht op de kamer.² Mogelijk is met de verkrijgster Luitgard de bovengenoemde Luitgard van Hemert bedoeld. Hierna verdwijnt ook deze kamer uit het zicht.

Overzicht

Elizabet wed. Willem van Gestel 1395.11.16 »
Luitgard dr.w. Goddijn van Ophemert

Nog een kamer

Op 22 september 1401 transporteerden Liesbet van Deest, weduwe van Hendrik van Harlewyde van Ophemert, en haar kinderen Aart Jacob, Gijsbrecht en Liesbet een kamer aan Margriet natuurlijke dochter van Jan Gijskens, priester. Deze kamer bevond zich in het Nederhuis en had toebehoord aan Agnes van Harleweyde, dochter van Liesbet van Deest.³

Overzicht

Agnes van Harieweyde, dr. van Elizabet van Deest en Hendrik van Harieweyde »
Elizabet van Deest, wed. Hendrik van Harieweyde van Ophemert, en hun kinderen 1401.09.22 »
Margriet nat.dr. Jan Gijskens, priester

Nog een kamer

Op 16 maart 1402 droegen Lodewijk zoon van wijlen Goossen Lodewijksz. van Kessel en Jan Buc van Lith als

man van Mechteld dochter van wijlen Goossen een kamer in het Nederhuis over aan het klooster van de minderbroeders in 's-Hertogenbosch. Liesbet dochter van wijlen Goossen had die kamer verkregen van Gerit en Goiart zonen van wijlen Marcelis Geritsz. van Scherpenborch. Het klooster wilde die kamer weer verkopen aan Heilwig dochter van wijlen Hendrik Goes, weduwe van Klaas Schoonjansz., maar de akte is niet afgewerkt.¹ Toch zal de kamer overgedragen zijn: op 26 januari 1412 droegen de Bossche predikheren aan Katelijn dochter van wijlen Wouter van der Rullen een kamer in het Nederhuis over die zij verkregen hadden uit de testamentaire beschikking van Heilwig weduwe van Klaas Schoonjansz. Kort daarop moet Katelijn Woutersdr. van der Ruilen de kamer overgedragen hebben aan de chirurgijn mr. Aart Buc;² deze droeg een kamer in het Nederhuis die hij verkregen had van Katelijn op 20 december 1413 over aan Liesbet dochter van wijlen Michiel de Lange van Oirschot,³ die haar op 16 januari 1417 transporteerde aan Heilwig weduwe van Gijb Kesselman de jonge.⁴

minderbroederskiooster, elk voor een vierde deel. Deze instellingen droegen haar op 28 juni 1497 over aan Katelijn dochter van wijlen Daneel Gerardsz.¹

Overzicht

Gerit en Goiart z.w. Marcelis Geritsz. van Scherpenborch »
Elizabet dr.w. Gozewijn Lodewijksz. van Kessel
Lodewijk en Mechteld, kdn. Gozewijn Lodewijksz. 1402.03.16 »
gardiaan van de minderbroeders ? »
Heilwig wed. Klaas Scoenjans (testament) »
Laurens van Waalwijk en Jan van Arkel, predikheren 1412.01.26 »
Katelijn dr.w. Wouter van der Ruilen »
mr. Aart Buc 1413.12.20 »
Liesbet nat.dr.w. Michiel de Lange van Oirschot 1417.01.16 »
Heilwig wed. Gijb Kesselman jr.

Roelof van de Laar (of Lo) minderbroeder, z. Liesbet Michiel de Lange »
minderbroeders 1456.05.05 »
Jenneke Dirksdr. van Bommel (testament) »
Jan nat.z. Jenneke 1472.05.23 »
minderbroeders 1476.09.09 »
Geertruid Peter Jan Scheers (testament) »
predikheren, kruisheren, St.-Jan een minderbroeders 1497.06.28 »
Katelijn Daneel Goiartsz.

De kamer van Margriet Heren

De zojuist genoemde kamer van Margriet Heren komen we tegen in een transportakte van 21 juli 1481. Margriet weduwe van Jacob Heeren droeg toen aan Jan zoon van wijlen Goiart een kamer gelegen tussen kamer of erf van Hillegond Reymbrants en tussen het leeg erf genaamd den auden Reefter, strekkend van de weg door het begijnhof tot aan erf van Lodewijk Bueys kramer. Jan zou pas na het overlijden van Margriet in het bezit van de kamer komen.²

Overzicht

Margriet wed. Jacob He(e)ren 1481.07.21 »
Jan zoon wijlen Goiart (na de dood van Margriet)

Kameren in en bij de Postelstraat

Verschillende kameren worden gesitueerd aan of bij de Postelstraat. Soms wordt gezegd dat deze kameren tegenover het woonhuis van Aart van Waalre of Hendrik van Weerthuizen lagen. Deze laatste was al omstreeks 1394 in het bezit van het huis van zijn grootvader Aart van Waalre gekomen.¹ Waarschijnlijk gaat het hierbij om Het Wapen van Luik (Postelstraat 44).² De eenmaal gegeven belending werd doorgaans in de loop van de tijd gehandhaafd.

Een kamer vóór Aart van Waalre

Op 16 oktober 1392 transporteerden Gerit van Vladeracken en zijn kinderen Jan en Liesbet, Willem van Oudenhoven als man van Cristien, Jan Loyer als man van Gerburg, dochters van Gerit, verder Hubert Steenweg als man van Cristien, Ludeke van Bommel als man van Jenneke en Geerling Geerlingsz. Cnode als man van Goderaad, dochters van wijlen Goossen van den Steen, twee derde deel in een kamer met zijn ondergrond op het klein begijnhof vóór het woonhuis van Aart van Waalre aan Mechteld weduwe van Jacob Coptiten. Deze kamer was van jonkvrouwen Hadewig en Aleid van Engelen, gezusters, geweest. Op 13 januari 1403 droeg Mechteld de hele kamer over aan Agnes weduwe van Thoams Willem veren Gijzenraadsz. Uit de akte die daarvan werd opgemaakt, blijkt dat Heilwig Spijkers, haar dochter Hille en haar zuster Margriet de kamer hadden gekocht van Jan van Engelen en dat Cristien weduwe van Jan Coptiten, vader van de hiervóór genoemde Jacob, haar van Margriet en Heilwig Spijkers had verkregen. Verder werd in deze akte de rechtshandeling van 16 oktober 1392 vermeld en tot slot dat Jacob Jansz. Coptiten het resterende derde deel van zijn moeder Cristien geërfd had en dat dit toen aan genoemde Mechteld toebehoorde.

Overzicht

Hadewig en Aleid van Engelen »
Margriet, Heilwig en Hille Spijkers
Margriet en Heilwig Spijkers »
Christijn wed. Jan Coptiten erfenis 1/3 »
hun zoon Jacob Coptiten 1/3 »
Mechteld wed; Jacob Jansz. Coptiten
de kinderen Gerit van Vladeracken en van Gozewijn van den Steen 2/3 1392.10.16 »
Mechteld wed. Jacob Jansz. Coptiten 1403.01.13 »
Agnes wed. Thomas Willem veren Gisenradenz.

Een kamer tegenover Hendrik van Weerthuizen

Op 7 augustus 1436 droeg mr. Jan Goetkint, zoon van wijlen Hendrik van Oss, als man van Goderaad dr. van Klaas Reiniers zijn recht op een huis, eertijds van Agnes van de Kloot, op het klein begijnhof tegenover het woonhuis van wijlen Hendrik van Weerthuizen, in welke kamer Liesbet van Andel woonde,³ over aan Gijsbrecht

Roesmont en Jan Bryxus de goudsmid. Deze transactie is, wanneer het om dezelfde kamer gaat, niet te plaatsen in het kader van twee andere schepenakten, beide van 1 juli 1438. In de ene droeg genoemde mr. Jan Goetkint de helft van een aldaar gelegen kamer, die zijn vrouw Goderaad van haar zuster Liesbet had verkregen, over aan Liesbet weduwe van Gijsbreeht van Meyelsfoirt. In de andere, zoals gezegd van dezelfde datum, transporteerde Jan Jansz. de Maarschalk als man van Heilwig dochter van wijlen Liesbet van Andel, dochter van Klaas Reiniers, de andere helft aan Liesbet weduwe van Gijsbrecht van Meyelsfoirt. Deze droeg het geheel op 9 augustus van hetzelfde jaar over aan Goderaad van Vessem, weduwe van Hendrik Mesmeker, die het op 31 december 1440 transporteerde aan Agnes weduwe van Dirk van Lieshout. Deze laatste droeg op 5 maart 1448 over aan Liesbet weduwe van Jan van Buttel. Haar dochter Geertruid, gehuwd met Jacob Goevy, transporteerde de kamer op 10 januari 1453 aan Katelijn weduwe van Andries van Kloekhoven. De omschrijvingen geven geen nadere bijzonderheden. Dat geldt ook voor de overdracht door de zoon van Katelijn, Jacob Andriesz. van Kloekhoven, op 7 september 1457 aan Gijsbrecht van den Broek en het transport door laatstgenoemde op 18 september 1460 aan Heilwig weduwe van Jan Piek. Pas toen deze op 10 september 1473 transporteerde aan Dirk van Rode timmerman werden de omschrijvingen gewijzigd. Er was nu sprake van 'een huiserf of ondergrond van een kamer, gelegen in 's-Hertogenbosch op het klein begijnhof, aldaar tegenover het vroegere woonhuis van wijlen heer Hendrik van Weerthuizen, nu van Hendrik zoon van wijlen Koenraad Timmerman, tussen erf van Aart van Reek, zoon van wijlen Bertoud, aan de ene en tussen erf van Dirk van Rode timmerman, zoon van wijlen Gerit, aan de andere zijde, strekkend van de openbare straat geheten de Postelstraat tot zeker erf den Reventeer geheten, toebehorend tot verschillende erven aldaar'.¹

Overzicht

Agnes van den Kloot
Liesbet wed. van Jan van Andel (1420.04.03)
Goderaad dr. van Klaas Reiniers, geh. met mr. Jan Goetkint z.w. Hendrik van Oss 1436.08.07 recht »
Gijsbert Roesmont en Jan Bryxus goudsmid

Liesbet van Andel, dr. van Klaas Reiniers, helft »
Goderaad Klaas Reiniersdr., gehuwd met mr. Jan Goetkint z.w. Hendrik van Oss 1438.07.01 helft »
Liesbet wed. Gijsbert van Meyelsvoort
Liesbet van Andel, dr. van Klaas Reiniers, geh. met Jan Jansz. die Maerscalc 1438.07.01
(1426.04.23; 1426.08.29) de helft »
Liesbet wed. Gij sbert van Meyelsvoort 143 8.08.09 het geheel »
Goderaad van Vessem, wed. Hendrik die Mesmeker 1440.12.31 »
Agnes wed. Dirk van Lieshout 1448.03.05 »
Liesbet wed. Jan van Buttel
Jacob Goevy, geh. met Geertruid Jan van Buttel 1453.01.10 »
Katelijn wed. Andries van Kloekhoven
Jacob Andriesz. van Kloekhoven 1457.09.07 »
Gij sbert van den Broeck 1460.09.18 »
Heilwig wed. Jan Piek 1473.09.10 »
Dirk Geritsz. van Rode timmerman 1480.01.22 verhuur (?) »
Katelijn wed. Jan Carnau

Nog een kamer tegenover Aart van Waalre

Op 28 juli 1424 transporteerde Aart van der Weiden goudsmid een kamer vóór het woonhuis van Aart van Waalre op aan Geertruid van den Hove, dochter van wijlen Dirk van den Hove, en aan Liesbet dochter van wijlen Jan van Vught. Willem Willemsz. Loyer deed afstand van zijn recht. Aart had deze kamer verkregen van Peter Petersz. de Jode.¹ In 1429 werd de kamer gesitueerd hij erf van Liesbet van Andel en bij de Postelstraat.²

andere zijde.¹ Goossen van den Hezeakker droeg de kamer op 15 juli 1455 over aan Aleid dochter van wijlen Aart Cleynman.² Op 27 februari 1459 transporteerde Jan van den Slijk bakker uit krachte van het testament van bovengenoemde Aleid, weduwe van Jordaan van Heukelom de kamer aan Bertoud Aartsz. van Beek³ en deze op zijn beurt op 18 april 1460 aan zijn zuster Agnes.⁴ Hierna is de kamer, waarschijnlijk door vererving, in handen gekomen van Bertouds zoon Aart van Beek, die haar op 20 september overdroeg aan Dirk Geritsz. van Rode de timmerman.⁵

Overzicht

Peter Petersz. de Jode »
Aart van der Weiden, goudsmid 1424.07.28 »
Geertruid Dirks van den Hove (1429.02.02) en Liesbet Jan van Vught (van der Mazen)

het aandeel van Geertruid (?) »
Andrieske wed. Jordaan Millinc
Evert Millinc 1438.09.11 een vierde deel »
zijn broer Jordaan Millinc
Evert Jordaansz. Millinc en Hendrik nat.z. Otto van Arkel x Margriet Jorden Milline helft »
Liesbet van der Mazen, dr. w. Jan van Vught 1453.10.18 al haar goederen »
klooster Mariëndonk 1453.10.20 verhuur »
Liesbet van der Mazen
klooster Mariëndonk bij Heusden 1454.05.02 »
Sint-Geertruidsklooster 1454.05.04 »
Goossen Aartsz. van den Hezeakker 1455.07.05 »
Aleid Aart Cleyman, weduwe Jorden van Heukelom,
1459.2.27 krachtens testament »
Bertout Aartsz. van Beke ([1459.07.32-08.03]) 1460.04.18 »
zijn zuster Agnes Aartsdr. van Beke vererving »
Aart Bertoutsz. van Beke 1475.09.20 »
Dirk Geritsz. van Rode timmerman

Een huisplaats van een kamer met gebouwen, eertijds in een huis tegenover de poort van Aart van Waalre

Op 25 februari 1389 droegen Hendrik en Berte kinderen van wijlen Klaas Schilder de oude aan Peter Ludinc(s) over de helft van een kamer op voorwaarde dat Berte een kelder met een kamer daarboven binnen eerstgenoemde kamer gedurende haar leven zou mogen blijven bezitten. Na haar dood zou die ook aan Peter Ludinc komen. De kamer was afkomstig van Berte en haar overleden zuster Mechteld.⁶

Mierde.¹ Op 3 oktober van hetzelfde jaar droeg Hendrik Schilder de aan zijn zuster Berte toebehorende helft in de kamer over aan Trude dochter van wijlen Iwijn Neven, opnieuw op voorwaarde dat Berte kelder en kamer boven die kelder, 'gelegen aan het eind van genoemde kamer', gedurende haar leven zou blijven bezitten. Na haar dood zouden die aan Trude komen. Ook werd bedongen dat de bedstede in de genoemde kamer naar het steegje in het begijnhof toe tot de helft van de genoemde kamer zou behoren. De kamer werd gesitueerd tegenover de poort van Aart van Waalre, dit wil zeggen in de Postelstraat.²

Overzicht

Berte en Mechteld drs. Klaas Schilder
Hendrik en Berte Schilder, kdn. Klaas Schilder 13 89.02.25 helft »
Peter Ludinc

Berte en Hendrik Schilder helft »
Peter Ludinc 1393.09.05 »
Adam van Mierde

Peter Ludincs helft »
Geertruid dochter wijlen Iwijn Neven
Hendrik zoon wijlen Klaas Schilder 1393.10.03 helft »
Geertruid dochter wijlen Iwijn Neven 1413.01.05 het geheel »
Elizabet wed. Willem Loyer 1419.11.10 »
Nenna dochter wijlen Robbert van Houthem 1439.06.09 »
Geertruid Goiarts van den Broek, wed. Hendrik van Cuijk
kdn. Goiart van den Broek 1451.12.03 »
Jan Gerit Eelkens

Nog een kamer in de Postelstraat

Op 12 november 1448 verkochten Lenart zoon van Aart Coelborners van Cromvoirt, Gillis van Heyst, Goiart Jan Stevensz., Jan Lodewijksz. Broeken, zijn zuster Adriaanke, een kamer, die van Engele dochter van Hendrik Broek was geweest aan Heilwig van den Leempoel. De kamer werd gesitueerd tussen erf van Agnes van Lieshout en, zoals uit de hierna volgende akten blijkt, de weg van het begijnhof, strekkend van de Postelstraat tot erf van Heilwig Gijsbrechtsdochter van de Leempoel.¹ Op 26 oktober 1453 droeg heer Wouter Gijsbrechtsz. Back zijn recht op de kamer over aan Engbert Jansz. van den Leempoel.² Op 6 februari 1455 transporteerden de erfgenamen van Heilwig van den Leempoel de kamer aan Agnes dochter van wijlen Aart Jan Jacobsz. van Beke.³ Deze droeg haar op 27 juli 1459 over aan Luitgard weduwe van Jan van Doesburg.⁴ De uitvoerders van haar testament transporteerden de kamer op 31 juli 1479 vervolgens aan Margriet weduwe van Rikwijn Vullinck.⁵ Deze, dochter van Laureis van Laarhoven, vestigde op 14 februari 1481 een cijns op de kamer, die bij deze gelegenheid gesitueerd werd tussen de Postelstraat en de openbare weg, strekkend van het erf van Dirk van

Lieshout tot erf van het klooster op de Donk bij Heusden.¹

Overzicht

Engele Hendriksdr. Broek

Lenart Aart Coelborners van Cromvoirt, Gillis van Heyst, Goiart Jan Stevensz., Jan Lodewijksz. Broeken en zijn zuster Adriaanke 12.11.1448 »
Heilwig van den Leempoel
erfgenamen (1453.10.26) 1455.02.06 »
Agnes Aart Jan Jacobsz. van Beke 1459.07.27 »
Luitgard wed. Jan van Doesburg
uitvoerders testament 1479.07.31 »
Margriet wed. Rikwijn Vullinck, dr. Laureis van Laarhoven (1481.02.14; 1481.10.29)

Nog enkele gegevens

In een vijftal akten tot slot worden kameren en hun bezitters vermeld die zich niet in het bovenstaande laten voegen:

Besluit

Het is duidelijk dat deze gegevens zich niet naadloos laten voegen in die betreffende de achttiende eeuw. Een probleem is dat de geschiedenis van de kameren in de veertiende en vijftiende eeuw zich niet volledig laat construeren. Mogelijk is dit ten aan het feit dat nogal wat kameren gedurende langere of kortere tijd in het bezit van kerkelijke en caritatieve instellingen zijn geweest. Zij werden daartoe door de bezitsters of bij testament vermaakt. Hierdoor waren zij niet alleen aan het rechtsverkeer onttrokken, maar er hoefde ook geen schepenakte te worden opgemaakt waarin de begiftigde als nieuwe bezitter werd geregistreerd.