Archiefonderzoek Bloemkampklooster (aanvulling)

Deze aanvulling betreffende het archiefonderzoek van het Bloemkampklooster omvat:
1. een verslag naar de aanwezigheid van pottenbakkers op het terrein ten zuidwesten van het klooster in de Late Middeleeuwen;
2. een overzicht van de bronnen, betreffende de Tolbrugkazerne, aanwezig in het Rijksarchief in Noord-Brabant en het Gemeentearchief van 's-Hertogenbosch.

1. Pottenbakkers Achter de Tolbrug in de vijftiende eeuw

Inleiding

Naar aanleiding van de archeologisch aangetoonde aanwezigheid van een pottenbakker Achter de Tolbrug, ten zuidwesten van het voormalige klooster, is speciaal onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van pottenbakkers aldaar in de Late Middeleeuwen. Daarbij deed zich het probleem voor van de situering van de in de middeleeuwse bronnen genoemde percelen die in het bezit waren van pottenbakkers.

Onderzoek in het kadaster

Voor de bij de opgraving teruggevonden resten van pottenbakkersactiviteit werd daartoe om te beginnen een onderzoek ingesteld in de bewaarplaats van het kadaster in Eindhoven om inzicht te krijgen in de eigenaars van het betreffende perceel vóór de invoering van het kadaster op 1 oktober 1832. Het resultaat was echter teleurstellend. Het ging om een tuin (sectie G, nr. 453), die op bovengenoemde datum eigendom was van de Bossche rentenier Wilhelmus Isaak van Beusekom. Deze was tevens eigenaar van een aantal aan dit perceel grenzende huizen en erven aan de noordwestkant van de Korte Tolhrugstraat (sectie G, nrs. 444, 445, 446, 449, 450, 451, 452 en 454). Een huis (447) en pakhuis (448) aldaar, ongeveer midden in de rij, was eigendom van de kinderen van Gerardus van de Ven. Ook hiervan is Van Beusekom - overigens op een niet vast te stellen tijdstip vóór de koppeling van het kadaster aan de openbare registers op 1 oktober 1838 - eigenaar geworden.

Gaan we uit van de verkoop van huisjes aldaar vanuit de kloosterboedel in 1680,¹ dan kunnen we vaststellen dat het er net als in 1832 twaalf waren, wanneer we althans het het tuinhuis (442) en het pakhuis (448) meetellen. Opmerkelijk verschil is dat de percelen zich in 1680 nog uitstrekten tot aan de Dieze, hier een zijtak van de Grote Stroom. Het ligt dus voor de hand dat de teruggevonden pottenbakkersresten behoord hebben tot een perceel, waarvan het huis aan de Korte Tolbrugstraat stond.

Perceelsstructuur

Alvorens de middeleeuwse gegevens over pottenbakkers Achter de Tolbrug op een rij te zetten, is het zinvol eerst nog even, als aanvulling op het eerder gedaan verslag,² nader in te gaan op de verkaveling van dit gebied. Deze is tot stand gekomen vanuit de Markt en de Orthenstraat (thans gedeeltelijk Hoge Steenweg geheten). Na de bouw van de nieuwe stadsmuur in de veertiende eeuw werden op zijn minst een aantal percelen in noordoostelijke richting verlengd. Zo blijken zowel het huis De Moriaan als het achterliggende terrein voor een deel in handen te zijn geweest van de familie De Rover.³ Dit geldt ook voor het huis Capenborch (Hoge Steenweg 9-11),⁴ dat in handen was van Godschalk Roesmont, later van Matthijs Back, en de daarachter gelegen percelen,⁵ en van het huis De Gulden Zon (Hoge Steenweg 5-7) van Arnoud Poeldonk,⁶ niet te verwarren met een ander huis De Zon, later De Pijnappel (Hoge Steenweg 31), dat toebehoorde aan de familie Monix.⁷ Dit laatste huis, staande aan de zuidkant van de Ruische Poort, werd genoemd in een schepenakte van 15 april 1462, waarbij de zusters van het Tolbrugklooster een beemd Achter de Tolbrug huurden van Jan Monix.⁸ De percelen die achter deze huizen lagen, werden kennelijk doorkruist door, zowel de Marktstroom als de Grote Stroom.

Pottenbakkers Achter de Tolbrug

In een artikel over bouwkeramiek rond 's-Hertogenbosch maakt A.C.M. Kappelhof aan de hand van de rekeningen van de Tafel van de Heilige Geest melding van een Goetscuwe der potster in 1473/74 en een Gerart den potmeker Achter de Tolbrug in 1476/77.⁹ De laatste heb ik niet kunnen traceren. Uit een schepenakte van 15 juli 1491 blijkt dat Goetstu Potters, weduwe van Daniël van den IJzer, tegenover het klooster, dus aan de zuidoostkant van de

Lange Tolbrugstraat, woonde.¹ Daniel van den Yser die potter komt in de akten voor vanaf 1456.²

moet dit complex overgegaan zijn aan de zusters.¹ Uit de vermelding van Robbrechts zoon Jacob had men misschien kunnen afleiden dat Robbrecht zelf inmiddels overleden was, ware het niet dat Robbrecht Aert Robben op 2 maart 1461 afstand deed van de helft van zijn bovengenoemd erf van 63 voet breed. De hiervan opgemaakte akte moest - waarschijnlijk later - worden overgegeven aan de biechtvader van de zusters Achter de Tolbrug.² Kort daarna, op 1 april 1461, verkocht Jan natuurlijke zoon van Jan van Gunterslaer aan Herman Hermansz. Leydecker de helft in drie kamers en in een tuintje Achter de Tolbrug, gelegen tussen de erfgenamen van Gozewijn Steenwech en van de zusters aldaar, zich uitstrekkend van de straat tot aan het erf van de zusters,³ en op 17 april 1461 droeg Lucas Jacob Pieck aan de zusters over een huis en erf aldaar, gelegen tussen Robbrecht Arnoldsz. en Gozewijn Gozewijn Hubrechtsz. Steenwech, en het hierboven al tweemaal vermelde erf van 63 voet breed, waarvan hij alle rechten had verkregen.⁴

2. Overzicht bronnen Tolbrugkazerne

Rijksarchief in Noord-Brabant

Archief van de Dienst der Genie in de provincie Noord-Brabant, 1735-1979 (toegang 131.01), inv.nrs. 1-2, 16-18, 22, 293, 296-297, 299, 303, 308, 310, 370, 378-379.
Archief van het Provinciaal Bestuur van Noord-Brabant, 1814-1920 (toegang 095.01), inv.nrs, 4601, 4605, 4616.

Gemeentearchief 's-Hertogenbosch

Charters, nr. 1046.
Loketkast II, doos Achter de Tolbrug (eerder: Charters, nr. 1045 en een deel van 1046).
Bosch' protocol R. 1776, fol. 70v.-71v. (16 januari 1786).