De eigenlijke benaming van dit huis was oudtijds: de Tafel van den H. Geest, doch in den volksmond heette het het Geefhuis of het Spint; den naam van geefhuis pleegt het volk daaraan ook thans nog te geven.

Van Heurn deelt over dit huis in zijne Beschrijving het volgende mede:

„Het Armhuis, voorheen de Tafelen des Heiligen Geestes, thans in de stads papieren het Godshuis genaamt den Heiligen Geest en in het gemeen het Geefhuis geheeten, diend tot ondersteuning van arme lieden. Het begin van hetzelve werd doorgaans op het jaar 1268 gesteld 1). Het gebouw staat in de Hinthamerstraat naast de huizinge van den Kommandeur.

Het is een groot, oud gevaarte, liet welk met een poort aan de straat uitkomt en zich tot aan de rivier de Diese uitstrekt. Boven de poort is de Rector of bestierer van het huis in een ouwerwetse zetel uitgehouwen; ter wederzyde van hem staan verscheide korven met brood en andere zaaken, die de armen uitgegeeven werden; dit beeldwerk, schoon oud, zo als uit de Gottische versieringen onder de lijst, waarop het rust, blijkt, is zeer wel uitgevoerd. Door de poort komt men op eene groote plaats; ter linkerzyde van dezelve is de woning van den Rentmeester van het Godshuis den H. Geest 2) en het komtoir van dat Godshuis, recht toe die van den knegt; ter regte de kamer, daar de Regenten in vergaderen en het huis van den klerk 3). Door de poort ter regte zyde is een kamer, daar de oude papieren dezer stigting in bewaard worden. In de Hinthamerstraat ter zyde van de poort staan eenige burgerhuizen, die deeze stichtinge behooren; achter het huis zijn eenige moestuinen en een of twee stallingen, die ten voordeele van dit Godshuis verhuurd worden. Het opperbestier van dit huis, gelijk dat van alle stichtingen, hoord de Regeering (van den Bosch), als oppervoogd, toe. Van de oprigting af stelde zy daarin eenen rector of bestierer aan; deeze werd doorgaans uit de Regeering genomen. In de oudste tyden werd er gemeenlijk een toe verkooren, die geene kinderen had, omdat hij meer iever voor de stichting zoude hebben; behalve deze was er nog een rentmeester, die het inkomen (van de stichting) inmaande en op last van den rector uitgaf. Na het overgaan van de stad (in 1629) is het bestier veranderd en hetzelve in plaats van aan één rector aan vier regenten, alle leden der Regeering, toevertrouwd; van deezen gaat er jaarlijks

Behalve het geld en brood, dat dit Godshuis weekelijks aan de armen uitdeeld, bezorgd het mede de arme weesen, die uit hoofde hunner geboorte tot het Weeshuis 4) niet gerechtigd zijn; zy werden veeltijds daarin door het Armhuis besteld; de regenten dier beide stichtingen hebben hierover een verdrag gemaakt. Het geringste soort van kinderen worden by deezen en geenen binnen de stad of daarbuiten besteld; deeze draagen den naam van houwkinderen. Het Armhuis moet bovendien ook het koorn, dat tot onderhoud der kinderen en bedienden van het Weeshuis nodig is, geeven. Den 8 Juni en 26 Aug. 1726 vond de Regeering goed, dat het Armhuis maar met twee derden deelen van de 26 mudden, die hetzelve aan het Weeshuis moest geeven, zoude kunnen volstaan.

Behalve dit is het Armhuis verpligt aan de huisarmen van de Negen Blokken jaarlijks honderd mudden rogge te geeven om aan de armen uit te deelen 5). Op 17 Dec 1531 werd ter puye voor het Stadhuis afgekondigd, dat geene armen in de kerken om Godeswille zouden gaan. Ook dat men in den H. Geest niemand brood geeven zal in de spijnde (dat is in de uitdeeling) als ingezeetenen van den Bossche en die uit de Meyerye komen en jaar en dag binnen de stad gewoond hebben 6) en alle vreemdelingen uit andere landen laaten gaan.

Het Armhuis bezit mede (wij zagen het reeds) de goederen van het geweesene Vondelingshuis; uit dien hoofde is hetzelve verpligt voor het onderhoud der vondelingen zorg te draagen 7)”

Over de zooeven gemelde Blokken 8) schreef van Heurn in zijne Beschrijving nog het volgende: „de stad is in negen deelen verdeeld, blokken genaamt. Deze instelling diend voornamelijk om de noodlydende ingezeetenen met geld by te staan. Het Armhuis, anders het Geefhuis genaamt, verstrekt jaarlijks aan de blokmeesteren honderd mudden rogge in brood om aan de armen uit te deelen 9). Het schijnd my toe, dat de stad voorheen, gelijk de meeste dorpen in de Meyerye, in haardgangen of gehugten verdeeld is geweest, omdat in de oprichting van den Marktblok staat, dat de stichting van denzelve om den armen van dien hertganck by te staan ondernoomen werd.

Uit de voorgemelde oprichting is de oorsprong der blokken te zien. Eenige liefdadige Burgers van den hertganck van die Marckt ende daeromtrent 10) voegden zich byeen, met bepaling, dat de gebuuren van die wijk of hertganck jaarlijks op St. Kemijsdag in het pand van het Minderbroedersklooster byeen zouden koomen en aldaar vier goede mannen benoemen om de goederen van den Blok te bestieren en den armen te hulp te koomen 11). Men ging met een bus ront om aalmissen te verzamelen. Van tijd tot tijd hebben veele inwoners deeze prijswaardige instelling begunstigd en by uiterste wille de blokarmen eenige goederen gemaakt.

Het komt my niet klaar voor, immers heb ik er geen

De blokken worden genoegzaam alle op dezelve wijs bestierd. Jaarlijks worden in ieder twee blokmeesteren aangesteld, behalve in den blok van het Hinthamerend, alwaar er maar een benoemd wordt. De eene, de blokmeester van het boek genaamt, bestierd alle de goederen en ontfangt alle de inkomsten en aalmissen; de tweede, de blokmeester van de brooden geheeten, deeld het brood en geld aan de armen uit. In het eerste jaar van denzelver benoeming zijn zy toezieners en in het tweede treeden zy in bediening; na het einde van dit jaar moet de Blokmeester van het boek rekening van zijn bewind doen, welke door alle de Blokmeesters zo afgetreedene als afgegaane opgenoomen en gesloten word; vervolgens worden er twee nieuwe Blokmeesters uit de Burgery aangesteld. De afgetreedenen blyven oud-blokmeesters, zo lang zy leeven of metterwoon uit den blok vertrekken. Weekelijks gaan de Blokmeesters des Zondaags na het eindigen van den morgengodsdienst met een bus langs alle de huizen in den blok geleegen om aalmissen in te zaamelen; dit geschied mede omtrent

In het jaar 1639 vond de Regeering (der stad) goed, dat de helft der Blokmeesteren uit lieden van den Hervormden Godsdienst gekozen moesten worden; het duurde eenigen tijd eer dit geheel uitgevoerd werd; wat hieromtrent voorviel heb ik in de Geschiedkundige Beschryving der Stad en Meyerye verhaald 12).

Ieder blok moet een zeker getal ladders, vuurhaaken, ledere emmers, watertonnen en lantaarnen onderhouden om die in tyde van brand te gebruiken. De watertrappen en pompen langs de straaten staan mede ter bezorging van Blokmeesteren. Voorheen haalden zy van ieder huis in den blok geleegen by smaldeeling zo veel op als tot het onderhoud van dien nodig ware 13). In het jaar 1752 maakte de Regeering (der stad) daarin een schikking in en bepaalde dit naar maate van de huur van ieders huis. De huur der eigen huizen en pakhuizen, welke iemand aan zich hield, zoude naar de huur, die op den ligger der Barakken 14) gesteld was, begroot worden. De eigenaars der huizen, die met de week of aan krijgslieden der bezetting verhuurd worden, zouden daarvoor aanspreekelijk zijn. De ledig staande huizen moesten ook mede betaalen. Kwamen de Blokmeesteren met den omslag niet toe (dan) konden zy na vertooning daarvan vermeerdering verzoeken. Van deeze gelden moet door de Blokmeesteren eene byzondere

Ieder Blok had voorheen een hopman, vaandrager en andere officieren; deeze waaren van die der Schutteryen onderscheiden en voerden het bevel over zulken, die van het inkomen der Blokken ietwes genooten; denkelijk hoorden er geringer burgers mede onder, hoewel ik dit niet vast durf bepaalen.

De Blokken binnen de stad bestaan uit negen 16) en ieder van dezelven heeft een gedeelte der straaten onder zich. De stad word daardoor volgens mijn beste weeten verdeeld als volgt:

De eerste Blok bevat alle de huizen rontsom de Markt, nevens de Zadel-, Minderbroeders-, Markt-, Tolbrug en Kolperstraaten en den Hoogen Steenweg tot aan de Vischstraat. Deze word de Marktblok genaamd 17).

De tweede loopt van de Geerlingsche brug tot aan de Hinthemerpoort toe met het St. Jacobskerkhof en alle de zydelstraaten, welke in die straaten uitkoomen. Deze word de blok van het Hinthemereind geheeten 18).

De derde bestaat uit de Hinthemerstraat van de Geerlingsche brug tot de Gevangenpoort toe, de Klaarenstraat, de Paapenhuls, de Koorstraat, de Torenstraat, met alle de straaten, welke binnen dien kring in de Hinthemerstraat uitkoomen. Deze draagt de naam van den blok van de Hinthemerstraat 19).

De vierde bevat de Kerk-, Peper- en beide de Put-

De vijfde bevat de Zuidzyde van de Oude Diese, de Beursestraat, de Weversplaats, de Keizer- en de St. Jorisstraaten, de helft van de Ververstraat gereekend van de Oude Dieze tot aan de Lange Putstraat. Zij heet de Blok van de Weversplaats 21).

De zesde bevat de Vuchterstraat van de Vuchter-binnenpoort tot de huizinge, het Gulde Harnas genaamt, de Snel- en Postelstraaten met al de straaten, die daarin uitkoomen. Men noemt dien Blok die van de Vuchterstraat 22).

De zevende bestaat uit den Vuchterdijck tusschen de Vuchterbinnenpoort en de Vuchterpoort met alle de straaten, die daarin uitkoomen. Hierom werd deeze de Blok van den Vuchterdijck genaamt 23).

De agtste bevat de Vismarkt, de Vischstraat, de Breede en een gedeelte der Smalle Haven, de Mandenmakers-, Kruis-, Karren-, beide de Koornstraaten, de St. Jansstraat tot de St. Janspoort toe, met alle de straaten, die daarin uitkoomen. Deeze heet de Blok van de Vischmarkt 24).

De negende bestaat uit de Ortestraat, het Orteneind en een gedeelte der Smalle Haven. Deze is onder den naam van het Orteneind bekend 25).

Als de Blokmeesters der negen Blokken over eenige zaaken, die alle de Blokken aangaan, byeen moeten koomen, beleggen de Blokmeesteren van den Marktblok de vergadering, doen den voorslag, nemen de stemmen op.

In iedere byzondere Blok stemmen de Blokmeesteren volgens den tijd hunner aanstellinge."

Bij J. van Oudenhoven t.a.p. blz. 32, zoomede in het werk van Jhr. M.A. Snoeck de 's Hertogenhossche Block- of Bedelpenningen, kan men over de Bossche armenblokken nog verscheidene andere bijzonderheden lezen. In laatstgenoemd werk deelt Jhr. M.A. Snoeck, die groote kenner van de oude Bossche munten en penningen, over de bedelpenningen mede, dat in 1704 „op order van Hoogschout, Schepenen, Gezworenen en Raaden der Hoofdstadt 's Hertogenbosch in overleg en communicatie met den Heer Gouverneur” besloten werd, dat de armen van den Bosch, die tot het bedelen geadmitteerd werden, op eene zichtbare plaats moesten dragen eenen hun door de Blokmeesters uitgereikten block- of bedelpenning op straffe van op de Gevangenpoort te water en te brood voor den tijd van acht dagen te worden geplaatst; die armen mochten alleen des Vrijdags rondgaan om te bedelen; in processie trokken zij dan door de straten onder leiding van twee bedelvaders of bedelvoogden, welke stadsbedienden waren en ten teeken hunner waardigheid een stok met zilveren knop droegen, waarvan thans nog een exemplaar bewaard wordt in het archief der Bossche Godshuizen. Van bedoelde block- of bedelpenningen berusten eenige exemplaren in het munt- en penningkabinet van het Prov. Genootsch. van Kunsten en Wetensch. in N.-Brabant.

Maar het zijn niet alleen deze penningen, welke nu nog de herinnering aan de vroegere Armenblokken van den Bosch levendig houden; in het Archief der Bossche Godshuizen toch bevinden zich ook nog verscheidene zilveren schilden, welke de regeerende Blokmeesters van den Marktblok daaraan bij hun aftreden schonken; dezen zijn voorzien van het wapen

Van het Geefhuis bestaan ook nog hondenpenningen 26), die de Bossche honden tusschen de jaren 1804 en 1809 moesten dragen ten bewijze, dat daarvoor was betaald de hondenbelasting, die door de Regeering van die stad over dat tijdsverloop aan het Geefhuis was afgestaan als eene tegemoetkoming in de uitgaven, die het voor de stadsarmenverzorging had te doen 27).

Deze belasting werd in 1810 afgeschaft, waarna de Bossche schilder Quirinus van Amelsfoort hierop een vers dichtte, dat gepubliceerd is in de Navorscher XLVII p. 201 en vlgd.

Toen den Bosch bij het Fransche Keizerrijk was ingelijfd, werden ook daar bij het Keizerlijk Decreet van 8 November 1810 (Fortuin I blz. 26) executoir verklaard de wetten van 16 Vendémiaire an V en 16 Messidor an VII, relatives à l'administration des biens des hospices civils 28) en dientengevolge al de aldaar bestaande godshuizen geacht te behooren tot de administratie van de Commission administrative des hospices, eene commissie, welke krachtens die wetten moest worden benoemd door het Gemeentebestuur en onder deszelfs toezicht had te voeren het beheer over de hospices civils of godshuizen, welke destijds in den Bosch bestonden. De Fransche Prefect die aldaar zijne residentie had, verkeerde in de meening, dat het Geefhuis ook was een

Bedoelde nieuwe stichting werd door hem bij zijn voormeld decreet gebracht onder het beheer van het Bureau Central de bienfaisance, dat hij daarbij voor den Bosch had ingesteld.

Bij de oprichting van dit oud mannen- en vrouwenhuis werd het getal der verpleegden, waarvoor de opgeheven oude mannen- en vrouwenhuisjes waren gesticht, niet in acht genomen, maar werd eenvoudig bepaald, dat daarin slechts 90 oude mannen en vrouwen zouden verpleegd worden en dat zij, die in dat nieuwe gesticht zouden worden opgenomen, een inkoopprijs van fl. 120 te betalen zouden hebben.

Bij besluit van den Souvereinen Vorst van 31 December 1814 werden al de voormelde Fransche wetten en decreten buiten werking gesteld en is vervolgens krachtens hetzelve in 1815 door den Gemeenteraad van den Bosch het College van Regenten over de Godshuizen en den Algemeenen arme benoemd, dat daarop in zijne vergadering van 26 April 1817, die gepresideerd werd door een der leden van gemelden Raad, de navolgende godshuizen onder zijn beheer nam:

a. Het oude mannen- en vrouwenhuis.

b. Het geneeskundig gesticht Reinier van Arkel.

c. Het Groot Zieken Gasthuis.

In 1826 is het Geefhuis geheel verbouwd en alstoen is van boven deszelfs toenmaligen ingang weggenomen het beeldhouwwerk, voorstellende; als gezegd, eenen Rector van dat huis, die uit de korven met brood, welke rond om hem

Op het initiatief van mr. Napoleon Sassen, den toenmaligen voorzitter van voorzegd College, is in 1856 door het Bedeelingsfonds achter het Oud Mannen en Vrouwenhuis op deszelfs terrein aan de St. Jozefstraat opgericht een gesticht tot verpleging van armlastige jongens en oude mannen, die naar zijnen voornaam door het volk de garde van Napoleon genoemd zijn geworden; eenige jaren geleden zijn echter die jongens en mannen overgebracht naar de voormalige Hoogere Burgerschool en de voormalige woning van haren Directeur op de Papenhulst 30), waarna gezegd gesticht is ingericht tot een oud vrouwenhuis, dat thans het St. Anna gesticht heet.

De fondsen van het Geefhuis en die van de Armenblokken werden bij voormeld besluit van den Franschen Prefect gesteld onder het beheer van gezegd Bureau Central de bienfaisance en, nadat dit had opgehouden te bestaan, kwamen zij onder dat van het College van Regenten over de Godshuizen en den Algemeenen Arme, hetwelk in zijne voorschreven vergadering daarvan eene stichting maakte onderden naam van het Bedeelingsfonds, dat tot doel heeft de algemeene verzorging der armen van den Bosch. Over den overgang van voorbedoelde kapitalen aan het Bedeelingsfonds is in de jaren 1911 en 12 voor de Arrondissements-Rechtbank en het Gerechtshof te den Bosch een proces gevoerd, dat men beschreven vindt in Weekbl. v. h. R. nos. 9243 en 9383.

Ondanks dat de Armenblokken waren opgeheven bleven daarna nog gedurende eenige jaren de Blokmeesters in naam bestaan; zij waren sinds dien aanzienlijke ingezetenen, die door den Raad van den Bosch benoemd werden en tot taak hadden aan hare armen de gelden uit te keeren, welke hun daartoe, eerst door het Bureau Central de bienfaisance en na dien door