Onbekend, 31 mei 2003

Citadellaan 7 : Kruithuis

ontwerp: Jan van der Weeghen
bouwjaar: 1609-1621

Het zeshoekige gebouw is een ontwerp van Jan van der Weeghen en gebouwd tijdens het Twaalfjarig Bestand 1609-1621. Jan Van der Weeghen was krijgsbouwkundige in dienst van de aartshertog. Drie jaar heeft men er over gedaan: 1618-1621. Het werd opgericht om als opbergplaats voor munitie te dienen in tijden van belegering door prins Maurits en Frederik Hendrik. In die functie is het een uniek gebouw. Voor de tijd van het Kruithuis lag de munitie van de stad opgeslagen in kleinere depots, zoals torens en rondelen van de stadsmuren.

In 1975 vond er een grondige restauratie plaats waarbij de toenmalige, lager gelegen positie weer zichtbaar werd gemaakt, evenals de toegangspoort met brug die over de stadsgracht liep. Die gracht werd in 1769 gedempt.

De dienst Domeinen heeft het gebouw in 1917 afgestoten en overgedragen aan de gemeente 's-Hertogenbosch. Tot 1972 heeft het allerlei functies gehad: opslagplaats, laboratorium, houtzagerij, openluchtheater, repetitielokaal voor Het Brabants Orkest en expositieruimte voor de Gemeentelijke Tentoonstellingsdienst.
Bron: Bastion Oranje
~~~ Tijdens het "Twaalfjarig Bestand" van 1609-1621, in de "Tachtigjarige Oorlog", zijn de verdedigingswerken van de stad fors versterkt. Bijna alle bastions en buitenwerken zijn toen gebouwd. Zo ook dit Kruithuis. Het is ontworpen door Jan van Weeghen naar een voorbeeld in Delft. Het gebouw heeft een fraaie binnenplaats en het opvallende is dat de buitenmuren veel dikker zijn dan die aan de binnenzijde. Ook het dak heeft een lichte constructie. Dit is gedaan om in geval van een explosie de druk omhoog te leiden waardoor er geen schade in de stad ontstond, ook de ingang is van de stad afgekeerd.
Bron: Vestingwandelingen

Bossche Kruithuis Vestingmuseum?

door Ed Hupkens / Gerard ter Steege

Een van de meest markante gebouwen in de binnenstad is het Kruithuis aan de Citadellaan. Het Kruithuis dateert uit het begin van de 17e eeuw en is gebouwd in 1618-1620 door bouwkundig ingenieur Jan van der Weeghen. Bij de bouw van het Bossche Kruithuis heeft het Kruithuis in Delft als voorbeeld gediend. Het Bossche Kruithuis is het laatste nog bestaande kruithuis uit de Tachtigjarige Oorlog.

Aan het begin van de 17e eeuw beschikte de stad over verschillende depots voor de opslag van munitie, met name in de torens en rondelen van de stadsmuren. Het Twaalfjarig Bestand van 1609-1621 werd aangegrepen om de verdedigingswerken van de stad grondig te renoveren en uit te breiden. In 1617 werd de bouw van het ‘aminutiehuis bij de Orthenpoort’ aanbesteed. Het zeshoekige gebouw heeft meters dikke buitenmuren zonder ramen. Hiervoor is baksteen in combinatie met natuursteen gebruikt. De binnenplaats heeft muren die minder dik zijn. De toegangspoort is gebouwd aan de kant van de stadswallen. Met een lichte constructie is het dak aangebracht om bij een ontploffing het gebouw de lucht in te laten vliegen en niet naar de stad toe.
Het Kruithuis werd door een gracht omgeven. De totale bouwsom bedroeg destijds 22.748 gulden, 4 stuivers en 6 oortjes. De Spaansgezinde stad heeft maar kort gebruik kunnen maken van het pand. In 1629 werd ’s-Hertogenbosch veroverd door Frederik Hendrik en kwam het gebouw in handen van het latere Nederland.

Gebruik

De meeste steden zijn organisch ontstaan, maar ’s-Hertogenbosch is gesticht met een specifiek doel. De hertog van Brabant had behoefte aan een stad die de noordelijke grens van zijn land kon verdedigen: 'een slot ende veste op s lands end'. De stad werd vaak belegerd,maar dankzij inundatie van het omliggende land leek zij onkwetsbaar. Leek, want in 1629 werd de onoverwinnelijk geachte stad, bijgenaamd de 'Moerasdraak'¹ veroverd door Frederik Hendrik. Deze verrassende militaire overwinning was slechts betaalbaar dankzij de Zilvervloot die het jaar ervoor door Piet Hein was buitgemaakt op de Spanjaarden.
Na de verovering van de stad door Frederik Hendrik in 1629 werd het Kruithuis door de Staatsen geconfisqueerd. Er kwam eerst een wapenfabriek in en later een laboratorium voor wetenschappelijk onderzoek . Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn de standbeelden van Jeroen Bosch en Kardinaal van Rossum ondergebracht in het Kruithuis, dit om ze te behoeden tegen het oorlogsgeweld en Duitse smeltovens.
Tot het begin van de twintigste eeuw heeft het een militaire functie gekend, tot het ten slotte aan de gemeente werd verkocht. De stad heeft doen met het Rijk de Mortelkazerne geruild waardoor het de zeggenschap over het Kruithuis kreeg. In eerste instantie zijn in het Kruithuis architecten opgeleid. Dit is ook de bakermat geworden van de Bossche School . Docenten waren toen onder meer de broers Hans en Nico van der Laan. Van 1972 tot 1994 is het pand gebruikt door het Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch. Na 1973 heeft een ingrijpende restauratie plaatsgevonden. Maar door de groei van het museum zijn het medio 1994 het SM's en de kunstuitleen naar elders in de stad verhuisd. Sinds 1989 is het Kruithuis een rijksmonument en biedt het onderdak aan STOK (Stedelijk Overleg Kunstenaars 's-Hertogenbosch).

Proces

De gemeente is sinds 2015 op zoek naar een meer bestendige toekomst voor het Kruithuis. Medio 2016 zijn diverse stappen ondernomen om tot een passende invulling te komen voor een raadsvoorstel. De gemeente heeft hiervoor met vele partijen gesproken met de bedoeling om de verschillende scenario's te toetsen naar wenselijkheid en haalbaarheid. Tijdens een breed opgezette bijeenkomst is met deeldeskundigen - gerelateerd aan museale en publieke functies - en deskundigen op het gebied van maatschappelijke en commerciële exploitatie hierover van gedachten gewisseld. De gemeente heeft bovendien HEVO een haalbaarheidsonderzoek laten doen over de herbestemming van het Kruithuis.

Voorstel ‘Vesting- en Watermuseum’

Aan de rand van het historische centrum van de stad ’s-Hertogenbosch wil de Kring Vrienden in het Kruithuis een vesting- en watermuseum realiseren, dat tevens dient als bezoekerscentrum voor de Zuiderwaterlinie.² In eerste aanleg heeft de Kring een studie laten verrichten door architectenbureau Bierman en Henket en museaal inrichtingsbureau Bruns naar de herbestemming van het Kruithuis tot vesting- annex watermuseum alsmede tot een bezoekerscentrum voor de Zuiderwaterlinie. Deze studie vormt de basis voor de verdere uitwerking van het plan welke in nauwe samenwerking met de gemeente ’s-Hertogenbosch en de provincie Noord-Brabant om te komen tot een realisatie. Het Bossche Kruithuis vormt de ideale locatie voor een museum dat zich wijdt aan de geschiedenis van de vestingbouw. Vier eeuwen geleden werd dit fraaie pand immers gebouwd om de vesting ’s-Hertogenbosch te kunnen verdedigen. Het verhaal van de landsverdediging, waarin het water zo’n belangrijke rol speelde, moet tot leven komen in Museum Kruithuis.

Bezoekerscentrum

Museum Kruithuis moet meer dan enkel een aansprekend en informatief museum worden. Het kan dienen ook als vertrekpunt voor diverse ontdekkingstochten te voet, op de fiets, per auto of per rondvaartboot naar de uitgestrekte Bossche vestingwerken. En/of de vele overblijfselen van de Zuiderwaterlinie, die van Grave naar Bergen op Zoom loopt. Een speciale vaartocht gaat naar Fort Isabella te Vught, waar onder meer loopgraven, approches³ en een rosmolen kunnen worden bezocht en beleefd. De 150 kilometer lange Zuiderwaterlinie bestaat uit elf vestingsteden, en enkele schansen en forten die de Noordelijke Nederlanden tegen invallen van Spanjaarden, Oostenrijkers, Fransen en Belgen moest beschermen. Museum Kruithuis verbindt dan de belangrijkste onderdelen van de Zuiderwaterlinie, moet de samenhang tonen en inzicht geven in dit typisch Nederlandse concept van militair watermanagement. Het beleg van 1629 kan daarbij uitgebreid aan bod komen met een panorama en een diorama die het perspectief van de belegeraars en de belegerden verbeelden. Een en ander aangevuld met moderne technieken zoals virtual reality en augmented reality, om het bezoek voor jong en oud onvergetelijk te maken.

Onderzoek

Na alle aspecten ten aanzien van de haalbaarheid tegen elkaar te hebben afgewogen is de Gemeenteraad op het voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders van ’s-Hertogenbosch in zijn vergadering van dinsdag 19 december jl. akkoord gegaan om medewerking te verlenen aan een onderzoek tot het uitwerken van het plan van de Kring om het Kruithuis te herbestemmen tot een vesting- annex watermuseum.

26

Noten
1.	Ernest Verhees heeft op grond van bronnenonderzoek aannemelijk gemaakt, dat het Joost van den Vondel is geweest, die pas ná de inname van de stad in 1629 in een lofdicht op Frederik Hendrik, de term ‘Moerasdraak’ voor het eerst heeft gebruikt.
2.	Ook wel Zuiderfrontier geheten.
3.	Een approche, of sappe, is een naderingsloopgraaf bij het beleg van een vesting. Approches werden in zigzagvorm aangelegd, door sappeurs, een aparte militaire eenheid, voorlopers van de genietroepen.

Bossche Kringen 3 (2018) 26-28

Juweel uit vroege 17e eeuw

door Ed Hupkens

De vestingbouwer Jan van der Weeghen (ca. 1560 - 1642) is, tijdens en vlak na het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) in de Tachtigjarige Oorlog, op veel manieren actief geweest om de vesting Den Bosch te verstevigen. Hij is vooral bekend geworden door zijn ontwerp van het Kruithuis, dat gebouwd is tussen 1618 en 1621.

Het Kruithuis gezien vanaf de Citadellaan. Anno 1950.
Foto: Stadsarchief.

Op een stuk moerassig grond van het in 1629 geconfisqueerde Geertruiklooster is het Kruithuis opgericht. Het grondplan van het complex, ontworpen om buskruit veilig te bewaren, is een gelijkmatige zeshoek. Het pand is een langgerekt, geknikt bouwwerk rond een open binnenplaats. Er zijn twee gemetselde, zeshoekige traptorentjes met wenteltrap op de buitenhoeken. Aan de stadszijde werd het gebouw afgesloten met een geknikte, dikke muur met een overdekte galerij. Het naar buiten geheel gesloten complex werd afgedekt met een hoge kap. Uit overwegingen van veiligheid werd het gebouw van de stad afgekeerd. De monumentale poort bevond zich daarom aan de achterzijde, gezien vanuit de stad. Het geheel was omgeven door een gracht met een valbrug, waarover men door een poort in het Kruithuis kwam. In 1769 werd de gracht gedempt en de brug afgebroken. In de 19e eeuw werd het Kruithuis uitgebreid door het dichtmetselen van de open galerij, en werden in de buitengevel ramen aangebracht. Door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart (1823-1826) ging de dikke buitenmuur dienstdoen als grondkering van de kanaaldijk.
Vanwege het ontploffingsgevaar was het pand maar kort in gebruik voor opslag van kruit. Het gevaarlijke goedje werd verspreid over verscheidene munitiebunkers langs de stadswallen. Het gebouw heeft daarna dienst gedaan voor uiteenlopende defensiedoeleinden, zoals een laboratorium, materiaalopslag en kledingmagazijn. Een deel van het complex werd begin 20e eeuw benut als werf voor een aannemerij. In 1917 kwam het Kruithuis in handen van de gemeente 's-Hertogenbosch. Het pand werd omgebouwd tot repetitieruimte van het Brabants Orkest. Tijdens deze aanpassing werd een groot deel van de tweebeukige binnenruimten vergroot. Hierbij werd de tussenscheiding, bestaande uit een zware muur met grote boogopeningen, gesloopt en vervangen door onderslagbalken die werden opgehangen aan de kapconstructie. Het voormalig militair gebouw bood daarna huisvesting aan het Stedelijk Museum voor hedendaagse kunst. De draagmuur met boogstelling werd toen hersteld. Er zijn plannen om in het Kruithuis en de omliggende panden een vestingmuseum, horeca (hotel/restaurant) of kantoren in onder te brengen.

7

Stadsblad woensdag 24 december 2014 | 7

Citadellaan 7, 5211 XA te 's-Hertogenbosch

inschrijving register: 5 oktober 1965
kadaster deel/nr: 82694/27
kadastrale aanduiding: 's-Hertogenbosch G 8582

Kruithuis. Thans bouwkundig studiecentrum. 1618-1621 gebouwd door Jan van der Wege. Binnen een gedempte gracht gelegen, zeshoekig, om een binnenplaats opgetrokken.

Baksteen met toepassing van natuursteen; natuurstenen rustica pilasterpoort met fronton en wapen. Stenen wenteltrappen in de traptorens.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)

Het Kruithuis

door Henny Molhuysen

In het begin van de zeventiende eeuw was de Opstand, de 80-jarige Oorlog, nog lang niet afgelopen. Daarom bezat 's-Hertogenbosch een grote hoeveelheid kruit, op verschillende plaatsen opgeslagen. Tijdens een bestandsperiode brak er in het voorjaar van 1616 brand uit in de directe omgeving van zo'n kruitbewaarplaats. Men had reden om bevreesd te zijn en daarop besloot het stadsbestuur één groot 'munitiehuys' te bouwen, 'tot bewaeringhe ende meeste versekerheyt van de provisie van buspoeder'.

Het gebouw kwam er. Jan van der Weeghen ontwierp het gebouw met zijn één meter dikke buitenmuren waarin geen ramen zaten: slechts een poort gaf toegang tot het interieur. Deze toegangspoort was bovendien in de richting van de stadswallen aangelegd. Het Kruithuis kende binnenmuren die veel dunner waren dan de buitenmuren, terwijl het dak 'los' op het gebouw lag. Indien er onverhoopt toch een ontploffing zou komen, zou de kracht van de explosie niet in de richting van de stad geleid worden. Wel naar een binnenplaats, naar boven of naar de van de stad verwijderde toegangspoort. Een veilige oplossing.

Om het Kruithuis te kunnen betalen stelde het stadsbestuur voor om gedurende één jaar een extra belasting te heffen op bier, tarwe en wijn. Daar waren de dekenen van de ambachtsgilden (die zitting hadden in het stadsbestuur) tegen. Zij konden niet instemmen in belastingen, zeker niet in een die geheven werd op de volksdrank bier.

Het gehele project dreigde niet door te gaan, ook al omdat de regering in Brussel liet weten dat het stadsbestuur geen munitie meer zou ontvangen, indien er geen goede bewaarplaats voor was. De bouw begon. Nadat de 12000 beschikbare guldens op waren, zou er nog ongeveer 8000 gulden nodig zijn. Van de rijksoverheid kreeg 's-Hertogenbosch 3000 gulden zodat de Bosschenaren nog eens 5000 gulden moesten bij betalen. Dat gebeurde, maar pas na lange vergaderingen.

De rentmeester van de stad betaalde op 27 september 1621 de aannemers hun laatste termijn uit: de bouw was gereed. Het had de stad in totaal 22.748 gulden, 4 stuivers en 6 oortjes gekost.

Acht jaar later, na de verovering van de stad door Frederik Hendrik, werd het gebouw geconfisceerd. De Staatsen lieten er direct een nieuw slot opzetten.

Pas in 1947 kreeg de stad haar eigen Kruithuis terug; al moesten 'wij' er voor in de plaats de Mortelkazerne aan het rijk afstaan. De eerste gebruiker toen was het zojuist opgerichte Brabants Orkest dat er een repetitieruimte vond. Ook nu nog heeft dit voormalige militaire gebouw een culturele functie: het biedt huisvesting aan het stedelijk museum voor hedendaagse kunst.

Brabants Dagblad donderdag 12 december 1991

1878	J.C.A. Hezenmans, Victor de Stuers Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch Mededeelingen van de Rijks-adviseurs voor de monumenten van geschiedenis en kunst. Uitg. onder toezigt van de Rijks-adviseurs voor de monumenten van geschiedenis en kunst. Eerste deel, eerste aflevering ('s-Gravenhage 1878) 15-16
1924	H.J.M. Ebeling Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch Buiten 48 (1924) 569-573
1943	J. Hollestelle Het Kruithuis van 's-Hertogenbosch Heemschut (1943) 51-57
1945	H.A.M. Ebeling Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch. Verzet tegen het bouwen daarvan door de ambachten wegens hun ... biertje De VVV gids 2 (1945)
1948	P.H. van Kessel Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch Heemschut 25 (1948) 34-37
1975	Redactie Bruggehoofd (uit 1618) Kruithuis blootgelegd Brabants Dagblad, vrijdag 27 juni 1975
1975	Redactie Allerlei activiteiten in Den Bosch. Restauratie van het Kruithuis hoogtepunt Monumentenjaar Brabants Dagblad, maandag 21 juli 1975
1975	Redactie Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1975)
1976	Redactie Aankleding terrein Kruithuis Brabants Dagblad, dinsdag 13 januari 1976
1976	Redactie Totale kosten ruim miljoen gulden. Belangrijke vondsten bij restauratie Kruithuis Brabants Dagblad, vrijdag 12 maart 1976
1977	A.H. van Drunen Het kruithuis van 's-Hertogenbosch () Bulletin Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 4/5 (1977) 200-215
1978	Redactie Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch Uitgave van het gemeentebestuur, vierde oplage (1978)
1983	C.P.F. van Aalst Toepassingsmogelijkheden van archeologische en bouwhistorische onderzoeksresultaten in de stedebouw Van Bos tot Stad (1983) 171
1983	Cees Zwinkels Kruithuis Den Bosch moet (weer) toren worden. Sjoerd Soeters wint meervoudige opdracht De architect 12 (1983) 40-47
1983	Subterra Kruithuis 's Hertogenbosch. Planoverwegingen sub terra s.n. ('s-Hertogenbosch 1983)
1985	Redactie Kruithuis Encyclopedie van Noord-Brabant 2 (1985) 358
1987	Jos Poodt Museum Het Kruithuis S(p)ector 1 (1987/1988) 4-5
1988	Jos Poodt Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch. Museum voor hedendaagse kunst Brabantia 9 (1988) 19-20
1991	Henny Molhuysen Verhalen en legenden : Het Kruithuis Brabants Dagblad, donderdag 12 december 1991
1993	H. Weulink, E.A. Dekker Stedelijk Museum voor Hedendaagse Kunst. Het Kruithuis te 's-Hertogenbosch. Huisvestingsonderzoek Twijnstra Gudde. Amersfoort 1993
1994	Michael Lehmann Borek Sípek en het verschil in schaal. De architect van het nieuwe Kruithuis Brabantia 2 (1994) 22-23
1995	Redactie Uitbreiding Museum Het Kruithuis Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1995?)
1995	R.H. Chan Jon Chu Het Kruithuis onder de loupe genomen. De kwaliteit van de bedrijfsprocessen van het Stedelijk Museum voor Hedendaagse Kunst Gemeente 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1995)
1996	H. Bruggeman Het Kruithuis en zijn omgeving gelegen te 's-Hertogenbosch. In wijk M langs de Zuid-Willemsvaart H. Bruggeman ('s-Hertogenbosch 1996)
1996	Redactie Karakteristiek gebouw overleefde onbeschadigd Tachtigjarige oorlog. Van kruitmagazijn tot kunstpodium Brabants Dagblad, dinsdag 27 februari 1996
1997	Redactie Kunstuitleen Museum Het Kruithuis viert zilveren jubileum. Kleding van Mathilde Willink en sieraden Uit! 3 (1997) 18
1998	Aicha Bouwens Yvonne Joris. Directeur van Het Kruithuis. Een museum als Het Kruithuis is gewoon waardevol voor 's-Hertogenbosch. Ik zou graag willen dat de politiek de waarde ervan meer of beter zou onderkennen Entrance (december 1998) 14-15
1999	Jo Hendriks Moette nou toch's kijke. Het Kruithuis KringNieuws 5 (1999) 13
2001	Theo Hoogbergen Bevlogenheid en troebelen rond de kunst. Pragmatische oplossingen? Bossche Bladen 4 (2001) 129-132
2003	C.J. Limonard Korte mededelingen over historische vestingen en voormalige verdedigingswerken. 's-Hertogenbosch Saillant 2 (2003) 39-41
2011	Gebouw staat voorop bij Hendrick de Keyser • Hendrick de Keyser wil het Kruithuis en omliggende panden overnemen van gemeente Den Bosch. • Woordvoerder gaat nog niet inhoudelijk in op de plannen. „De gebouwen staan bij ons voorop." Robčrt van Lith \| Brabants Dagblad, vrijdag 4 februari 2011
2011	Wim Hagemans Den Bosch wil Kruithuis aan vereniging verkopen Brabants Dagblad, donderdag 3 februari 2011
2011	Robčrt van Lith 'Stad geeft mooiste pand uit handen' Brabants Dagblad, vrijdag 4 februari 2011
2011	Wim Hagemans VVD en CDA kritisch over verkoop van Kruithuis Brabants Dagblad, zaterdag 12 februari 2011
2011	Verkopen? Dan liever de lucht in Wat moet Den Bosch toch met het monumentale maar onhandige Kruithuis? Het Bosch Architectuur Initiatief en de BNA wijden er hun jaarlijkse prijsvraag aan. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad, zaterdag 7 mei 2011
2011	Een vrijstaat, fietshotel of kruithuis Het Kruithuis maar dan net even anders. De ontwerpen voor een nieuwe inrichting buitelen bijna over elkaar heen. De ideeën zijn te zien in het Stadskantoor. Mark van de Voort \| Brabants Dagblad, vrijdag 17 juni 2011
2011	Kruithuis moet zich naar de stad keren • Happel Cornelisse Architecten wint Bossche Archituurprijs met Cour d'Honneur. • Volgens de winnaar moet het Kruithuis zich openen naar de stad. • De jury ziet nieuw leven voor het monumentale gebouw. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad, zaterdag 2 juli 2011
2011	Jolien van de Griendt 'Reset het Kruithuis' levert spannende ideeën op. Bossche Omroep, zondag 31 juli 2011
2012	Redactie Mogelijke verkoop Kruithuis uitgesteld Brabants Dagblad, donderdag 28 juni 2012 \| 29
2015	Kruithuis en Stok pakken uit Een knallend feestje in Het Kruithuis, dat moet het worden. Het Stedelijk Overleg Kunstenaars 's-Hertogenbosch (Stok) bestaat 25 jaar en heeft nog lang niet al haar kruit verschoten. Komende zondag viert Stok vanaf 13.00 uur feest in haar vaste stek, Het Kruithuis. Mark van de Voort \| Brabants Dagblad, vrijdag 23 oktober 2015 \| 9
2016	Kruithuis keert terug naar het jaar 1629 De Kring Vrienden heeft grote plannen voor een Vestingmuseum in het Kruithuis. Maar er is ook nog zoiets als de Zuid-Willemsvaart. Jos van de Ven \| Brabants Dagblad, vrijdag 28 oktober 2016 \| Regio 1
2016	Aanpassen Kruithuis is duur De toekomst van het Kruithuis staat al jaren regelmatig op de agenda. Maar het gebouw aanpassen is kostbaar, zeggen de kunstenaars die het tijdelijk gebruiken. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad, zaterdag 29 oktober 2016 \| Regio 6
2017	Landschappen laten Kruithuisruimtes zinderen Het Kruithuis is een van de karaktervolste expositieplekken in Den Bosch. Schitterende ruimtes waar de geur van hout en historie hangt. Mark van de Voort \| Brabants Dagblad, zaterdag 14 januari 2017 \| Regio 7
2017	Jos van de Ven Kruithuis wordt toch een Vestingmuseum Brabants Dagblad, zaterdag 23 december 2017 \| Regio 3
2018	Gerard ter Steege en Ed Hupkens Bossche Kruithuis Vestingmuseum? Bossche Kringen 3 (2018) 26-28
2022	Nik de Vries Stad : Kruithuis anno 2022 Bossche Kringen 2 (2022) 61-62
2022	Restauratie Kruithuis pakt 4,5 ton duurder uit De restauratie van het Kruithuis aan de Bossche Citadellaan en verbouwing tot in een vesting- en watermuseum pakt zo'n 4,5 ton duurder uit dan verwacht. „Onvermijdelijk en jammer. Maar het wordt prachtig.” Marc Brink \| Brabants Dagblad, vrijdag 29 juli 2022 \| Regio 2
2023	Nik de Vries Kruithuis en museum Bossche Kringen 3 (2023) 18-19
2023	Redactie Restauratie wapensteen Museum Kruithuis Bossche Kringen 4 (2023) 32-33
2023	Endy Govaers Kruithuis 3: de doeners Bossche Kringen 5 (2023) 11-13
2024	Wim Hagemans Het Kruithuis, van 'poptempel' tot vesting- en watermuseum Bossche Kringen 2 (2024) 16-17
2024	Jeroen Lijdsman en Jan van Boxtel Spreul Kruithuis: Dormi ut expergis caris Bossche Kringen 2 (2024) 50-51
2024	Wim Hagemans Een meute jachthonden tegen verbouwing Kruithuis tot 'Kunsthuis' Bossche Kringen 4 (2024) 32-35

1618	Begonnen wordt met de bouw van een Kruithuis ter berging van de in de stad opgeslagen munitie. Het dient een stevig gebouw te zijn (muren van één meter dik) met zowel een uitgang naar de van de stad afgewende zijde als met een binnenplaats, als met een 'zwak' dak, om bij geval van een ontploffing deze niet in de richting van de stad te laten uitgaan. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
1975	De restauratie van het uit het begin van de 17e eeuw gebouwde Kruithuis is gereed gekomen. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch

2010

Het Kruithuis

Citadellaan 7

Oorspronkelijk lag dit uit 1618 stammende kruitmagazijn met zijn in een regelmatige zeshoek gebouwde vleugels in een laaggelegen en drassig gebied binnen de 14^e-eeuwse stadsmuur. Er lag een gracht omheen. Door ophoging van het terrein in de 19^e en 20^e eeuw toont het Kruithuis nu minder hoog. De in zandsteen uitgevoerde klassieke toegangspoort, voorzien van pilasters en fronton, is gereedgekomen in 1629. Binnen zijn de houten balklagen en kapconstructies grotendeels oorspronkelijk, net als de bouwmuren, traptorens en andere hoofdconstructies. Na diverse niet-militaire bestemmingen in de 19^e en 20^e eeuw (werkplaats, opslagplaats, vergaderruimte (de architectuurstroming ‘Bossche School’ vond hier zijn oorsprong) en museum) beheert Stichting Stok nu het Kruithuis, een beroepsorganisatie voor beeldend kunstenaars in ’s-Hertogenbosch.

Magazine Open Monumentendag (2010) 25

2015

Kruithuis

Tijdens het Twaalfjarig Bestand in de Tachtigjarige Oorlog werd in 1618–1620 dit stedelijk kruitmagazijn gebouwd naar ontwerp van Jan van der Weeghen. Het zeshoekige gebouw lag in een drassig gebied binnen de wallen aan de rand van de stad. Het werd omgeven door een gracht. Door ophoging van het omringende terrein in de 19^e en 20^e eeuw lijkt het gebouw nu minder hoog. De fraaie, in zandsteen uitgevoerde klassieke toegangspoort, voorzien van pilasters en fronton is gereedgekomen in het beroemde jaar 1629. Het interieur met zijn houten balklagen en kapconstructies is nog grotendeels authentiek.

Magazine Open Monumentendag (2015) 36

2011

Verkoop Kruithuis en omgeving aan Vereniging Hendrick de Keyser

De raad wordt met een raadsinformatiebrief geďnformeerd dat het Kruithuis en omgeving te koop worden aangeboden aan de Vereniging Hendrick de Keyser. Het gaat om de panden Citadellaan 1, 3, 5 en 7 en Vliertstraat 4, 6 en 8. Ze zijn niet geschikt voor huisvesting van de gemeente of gesubsidieerde instellingen. De doelstellingen van de Vereniging Hendrick de Keyser bieden de grootste kans op zorgvuldige herontwikkeling en gebruik van het Kruithuis.

B&W Besluitenlijst dinsdag 1 februari 2011

1617	Kapittel 18 • Het amunitie-huis aan de Orthenpoort gebouwd, waarvoor de Stad 's Hertogenbosch f 12.000 toestaat, te betalen in twee jaar, met maandelijksche betalingen van f 500. • Jonkhr. Alberto van den Dungen, Ridder, Raadsheer van 's Hertogenbosch, belast met het toezigt op het bouwen van het amunitie-huis. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1240-1242
1617	Kapittel 21 De eerste steen aan het nieuwe amunitie-huis door den President-schepen gelegd. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1246
1618	Kapittel 18 • Materialen en werkloon, tot verdere opbouwing van het nieuwe amunitiehuis. • Jonkhr. Albert van den Dungen, Ridder, Schepen der Stad, met het oppertoezigt, Jacob van de Leemput en Francois Fierlands met het toezigt op de bouwmaterialen en de werklieden belast. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1252-1253
1619	Kapittel 15 Bijdrage van H.D. Hoogheden tot het bouwen van het nieuw amunitiehuis. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1256
1619	Kapittel 12 Aanbesteding van het nieuwe amunitiehuis bij de Orthenpoort. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1259
1619	Kapittel 18 • Daggelden, arbeidsloon en materialen voor het in aanbouw zijnde aminutiehuis bij de Orthenpoort. • Model in hout van het amunitiehuis naar Brussel gezonden. • Arbeidsloon en materialen voor dat amunitie huis. • Jonkhr. Alberto van den Dungen, Ridder, Raadsheer der Stad, Directeur der bouwing. • Dirk Dirksz van Erp c.s. Aannemers van het Amunitiehuis. • Betalingen voór- of aan die aannemers. • De Meiboom op het nieuw amunitiehuis aan de Ortenpoort, geplaatst. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1259-1261
1619	Kapittel 21 • Vereering aan de metselaars en timmerlieden die den Meiboom op het amunitiehuis plaatsten. • Bekendmaking der aanbesteding van het amunitiehuis. • Commissie tot het bestek voor het te bouwen amunitiehuis en om daarover met verscheidene meesters van buiten de Stad, te spreken. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1259-1262-1265
1620	Kapittel 17 Uitgaven voor aannemingspenningen en bouwmaterialen aan het nieuwe Amunitiehuis bij de Orthenpoort. Bron: Stads Rekeningen van het jaar 1620-1621. Deel 2, blz 1285 R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1285
1620	Kapittel 22 • Het nieuw amunitiehuis, door dekens der timmerlieden, metselaars en leidekkers, opgenomen. • Betaling aan mr. Jan van der Wege, Doctor in de medicijnen en Ingenieur, voor diensten bij de bouwing van het amunitiehuis, aan de beplantingen, alsmede om straten, rivieren en bruggen geometrisch op te nemen. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1289
1621	Kapittel 17 Betaling der gedane buitenwerken, tot het bouwen van het amunitiehuis aan de Orthenpoort. R.A. van Zuijlen, Inventaris der Archieven van de Stad 's-Hertogenbosch 2 ('s-Hertogenbosch 1866) 1295-1296

1923
11 juni 2008
11 juni 2008
11 juni 2008
11 juni 2008

Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 14-15

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Geschiedenis van Noord-Brabant (1996-1997) III. 327, 329, 331, 335

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 18, 175, 204, 210

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 177, 182

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 167-168

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 44, 393, 394

R.J.P.M. (René) Vroomen Wapens in 's-Hertogenbosch, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch (2021) 24-25

Nummer:	7
Postcode:	5211 XA
BAG-ID:	0796200000314593
Perceel:	HTG00-G-6424

Soort:	Rijksmonument
Nummer:	21594

Citadellaan 7 : Kruithuis

ontwerp: Jan van der Weeghen bouwjaar: 1609-1621

Bossche Kruithuis Vestingmuseum?

Gebruik

Proces

Voorstel ‘Vesting- en Watermuseum’

Bezoekerscentrum

Onderzoek

Juweel uit vroege 17e eeuw

Citadellaan 7, 5211 XA te 's-Hertogenbosch

inschrijving register: 5 oktober 1965 kadaster deel/nr: 82694/27 kadastrale aanduiding: 's-Hertogenbosch G 8582

Het Kruithuis

J.C.A. Hezenmans, Victor de Stuers

H.J.M. Ebeling

J. Hollestelle

H.A.M. Ebeling

P.H. van Kessel

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

Redactie

A.H. van Drunen

Redactie

C.P.F. van Aalst

Cees Zwinkels

Subterra

Redactie

Jos Poodt

Jos Poodt

Henny Molhuysen

H. Weulink, E.A. Dekker

Michael Lehmann

Redactie

R.H. Chan Jon Chu

H. Bruggeman

Redactie

Redactie

Aicha Bouwens

Jo Hendriks

Theo Hoogbergen

C.J. Limonard

Gebouw staat voorop bij Hendrick de Keyser

Wim Hagemans

Robčrt van Lith

Wim Hagemans

Verkopen? Dan liever de lucht in

Een vrijstaat, fietshotel of kruithuis

Kruithuis moet zich naar de stad keren

Jolien van de Griendt

Redactie

Kruithuis en Stok pakken uit

Kruithuis keert terug naar het jaar 1629

Aanpassen Kruithuis is duur

Landschappen laten Kruithuisruimtes zinderen

Jos van de Ven

Gerard ter Steege en Ed Hupkens

Nik de Vries

Restauratie Kruithuis pakt 4,5 ton duurder uit

Nik de Vries

Redactie

Endy Govaers

Wim Hagemans

Jeroen Lijdsman en Jan van Boxtel

Wim Hagemans

Het Kruithuis

Citadellaan 7

Kruithuis

Verkoop Kruithuis en omgeving aan Vereniging Hendrick de Keyser

Kapittel 18

Kapittel 21

Kapittel 18

Kapittel 15

Kapittel 12

Kapittel 18

Kapittel 21

Kapittel 17

Kapittel 22

Kapittel 17

n: vermelding in een voetnoot

ontwerp: Jan van der Weeghen
bouwjaar: 1609-1621

inschrijving register: 5 oktober 1965
kadaster deel/nr: 82694/27
kadastrale aanduiding: 's-Hertogenbosch G 8582