Stationskappen

architect: G.W. van Heukelom (1870-1952)
bouwjaar: 1894

De metalen constructie van de stationsoverkapping is indrukwekkend en geeft het station een zeker allure. Het geheel bestaat uit twee perronkappen en een loopbrug. Op beide perrons leidt een hellingbaan voor vracht en een gemoderniseerde trap voor reizigers, naar de brug. De lengte van de kappen bedraagt ongeveer vierhonderd meter. Aan weerszijden van de loopbrug zijn de kappen hoger en de wanden gevuld met glaspanelen.

Vertrouwen in technologie

door Ed Hupkens

In de negentiende eeuw werden spoorlijnen en stations in Nederland aan de rand van de stad aangelegd. Een station bestond veelal uit een monumentaal stationsgebouw met daarachter, buiten de stad, de overkappingen van de perrons.

De overkappingen van het Bossche spoorstation aan het Stationsplein zijn sinds september 1995 een rijksmonument. Den Bosch heeft in totaal vier stations gekend. De stationskappen dateren uit de periode 1894-1896 en hoorden bij het vroegere, tweede stationsgebouw (1896-1944) van de architect E.G.H.H. Cuypers. Het ontwerp van de kappen was van de spoorwegingenieur G.W. van Heukelom. De Koninklijke Nederlandsche Machinefabriek v/h E.H. Begemann uit Helmond voerde de constructiewerkzaamheden aan de perronoverkappingen uit. De kappen aan de perrons 1 en 2 zijn in meer dan één opzicht uitzonderlijk. Bijzonder is hun enorme lengte van ruim 450 meter elk. Nog maar enkele jaren daarvoor kwam in 1889 de zuidkap van Amsterdam Centraal Station gereed. Deze kap was op dat moment met zijn lengte van 306 meter de langste stationskap ter wereld. Daarnaast zijn de Bossche kappen als eerste in Nederland uitgevoerd in staal, of zoals dat toen heette basisch vloei-ijzer. Daarvóór werd welijzer toegepast. Beide kappen bestaan uit een hoog middendeel, geflankeerd door een lagere overkapping. De constructie bestaat uit gebogen vakwerk-kniespanten, gekoppeld door vakwerkgordingen. In de hoge kappen zijn de spanten dubbel uitgevoerd, in de lage enkel. De spanthelften en gordingen werden in de machinefabriek van Hegemann vervaardigd en vervolgens op de bouwplaats gemonteerd. Als verbinding tussen het eerste en tweede perron werd in 1896 een voetbrug aangelegd met trappen en hellingbanen. Rond 1906 werd ter hoogte van de voetbrug een naar weerszijden uitkragend seinhuis in de nok van de kap van het tweede perron toegevoegd.
Het stationsgebouw werd bij de bevrijding van de stad in 1944 zwaar beschadigd, de twee stationsoverkappingen bleven echter grotendeels gespaard. In 1952 werd begonnen met de vervanging van de ruďne van Cuypers voor het derde station van S. van Ravesteyn (1952-1995). De passerelle van het nieuwe station doorsnijdt met zijn breedte van 15 meter de kappen zodanig, dat er per kap één hoog spant moest wijken. De voetbrug van Van Heukelom met de karakteristieke hellingbanen en het seinhuis hadden hun functie verloren en werden gesloopt. In 1997/1998 zijn de historische kappen gerestaureerd en in hun oude glorie hersteld.

Stationsplein 41

Inleiding Twee tussen het Stationsplein en de Parallelweg gesitueerde ijzeren perronoverkappingen naar ontwerp van ir. G.W. van Heukelom in 1896 gebouwd door de Koninklijke Nederlandse Machinefabriek v/h E.H. Begemann te Helmond. Omschrijving kap 1e perron De kap bestaat uit twee lage gedeelten met in het midden de hoge kap. De totale lengte is ca 500 m en de breedte van de hoge kap is ca 15 m; de lage kappen hebben de halve breedte. Aan de noordzijde is de lage kap gedeeltelijke verdubbeld; de ijzerconstructie kan worden gekarakteriseerd als vakwerkknieboogspanten met omgebogen onderrand, geplaatst op gietijzeren scharnierende basementen, met in de lengte van de kap vakwerkliggers, waarvan de uiteinden in hoogte toenemen; de hoge kap rust op dubbele gekoppelde vakwerkknieboogspanten; de luifels zijn aan beide zijden aangebracht en rusten op vakwerkconsoles. Omschrijving kap 2e perron De ongeveer 450 m lange en 15 meter en brede overkapping is opgebouwd uit vakwerk- knieboogspanten met gebogen onderrand, die geplaatst zijn op gietijzeren scharnierende basementen; de kap rust op vakwerkliggers die als gordingen zijn aangebracht; aan de kap luifels op vakwerkconsoles; in het midden hoog gedeelte op dubbele gekoppelde vakwerk- knieboogspanten met glaswanden naar de sporen, en bij de overgang van de hoge naar de lage kap; langs de met hout gedekte kap en luifels is een lambrekijn aangebracht en op het uiteinde van de kap een palmet. Waardering De ijzerconstructie van de overkappingen is kenmerkend voor de tijd van ontstaan, verkeert in vrijwel authentieke staat en is als perron-overkapping in deze vorm - knieboogspant onder boogkap met een hoog en een laag gedeelte - representatief en karakteristiek voor de ontwikkelingen in de stationskap- en overspanningsconstructies; in Nederland is een dergelijke overkapping zeldzaam in de spoorweg-architectuur, in het oeuvre van ir. Van Heukelom is deze overkapping uniek te noemen. De ijzeren perronoverkappingen zijn op grond van de voor die tijd kenmerkende constructiewijze en oorspronkelijke vormgeving van architectuur- en cultuurhistorische waarde, alsmede van belang als evident monument van jongere bouwkunst wegens de zeldzaamheidswaarde in de 19e-eeuwse spoorweg-architectuur en uniciteitswaarde in het oeuvre van de ontwerper.